13. Nuôi Dưỡng Cá Con Vậy bây giờ chúng ta có thể giả sử rằng bạn đã có một bầy thành công, và có một lứa cá bột để chứng tỏ nỗ lực của mình. Một khi cá bột bơi-tự do (free-swimming) và cá đực được bắt ra, niềm vui thực sự mới bắt đầu. Nếu bạn nghĩ rằng việc ép cá betta là thách thức, thì hãy chuẩn bị sẵn một lòng quả cảm đích thực. Cá betta bột đòi hỏi nhiều quan tâm và chăm sóc như chó và mèo con, và có đến hàng trăm con! Nước phải được giữ sạch, thức ăn phải vừa đúng liều lượng và cung cấp tối thiểu hai lần mỗi ngày, và chúng phải được theo dõi cặn kẽ trước sự bùng phát của đau yếu hay bệnh tật. Như việc ép, mỗi người đều có phương pháp ưa chuộng của mình về việc nuôi dưỡng cá con và một số trong chúng khác biệt đáng kể. Một điều mà tôi nghiệm ra đó là không có cách nuôi dưỡng betta “đúng” hay “sai”, chỉ có cách phù hợp nhất với bạn. Nếu những yêu cầu cơ bản của chúng được đảm bảo, cá bột sẽ lớn đến độ trưởng thành. Sau đây, tôi sẽ phác họa những yêu cầu cơ bản đó, rồi mô tả những phương pháp mà tôi áp dụng trong phòng cá của mình. Yêu Cầu Cơ Bản Một - Nước Sạch Tầm quan trọng của nước sạch là không thể nhấn mạnh hết. Nước ô nhiễm sẽ cản trở sự phát triển, gây bệnh và giết chết cá bột. Hồ cá bột không được tuần hoàn đầy đủ để xử lý quá tải vi sinh (bacterial overload) của hàng trăm con cá nhỏ và chất thải (detritus) của chúng, và có xu hướng bùng phát vi khuẩn, đột biến nitrate, và mức độ ammonia cực đoan. Hơn nữa, cá bột còn tiết ra một hormone vốn cản trở sự phát triển của anh em mình, một cơ chế được cài đặt bởi tự nhiên nhằm đảm bảo sự tồn tại của kẻ thích hợp nhất (survival of the fittest). Việc thay nước thường xuyên giải quyết những vấn đề này. Có một số người vốn cảnh báo việc giới thiệu nước mới quá sớm, bởi họ cảm thấy nó có hiệu ứng tiêu cực lên cá bột. Những người thuộc trường phái suy nghĩ đó đợi cho đến khi cá bột đạt 2 tuần tuổi (đôi khi đến một tháng) trước khi thêm nước mới. Những người khác thêm nước mới từ rất sớm mà không gây hậu quả xấu nào. Cá nhân tôi chưa bao giờ thấy sự gây hại cho cá bột như là hậu quả của việc thêm nước mới quá sớm, chừng nào mà nước được để hả, xử lý, và có nhiệt độ và pH tương đương với nước mà cá bột đang sống trong. Cặn bã, chất thải và thức ăn thừa phải được hút ra khỏi đáy hồ trước khi chúng tích tụ bằng một ống siphon thật nhỏ. Bạn có thể dễ dàng làm một ống siphon phù hợp với nhu cầu này bằng cách gắn một đoạn ống khí mềm dài khoảng 3 feet vào một ống hút (drinking straw). Ống hút phải đủ cứng để di chuyển bằng tay khi hút đáy hồ và ống khí có thể được thả vào một thùng nước thải. Cẩn thận không hút phải cá bột! Xả vào một thùng trong (clear) để khi bạn lỡ hút phải một cá bột, thì bạn có thể thấy và bắt nó lại sau. Kiểm tra toàn bộ thùng sau khi bạn hút xong hồ cá bột. Sử dụng một đèn sáng và một kính lúp nếu thị giác của bạn không tốt. Đợi cho đến khi cặn bã lắng xuống, rồi nheo mắt bạn và tìm kỹ xem có cặp mắt đen nào không. Bắt cá bột bằng lọ nhỏ mắt (eyedropper), ống nhỏ y tế (medical dropper), muỗng hay vợt artemia và thả nó vào hồ cá bột. Đừng bỏ qua bước này! Bất kể bạn cẩn thận đến đâu bạn vẫn hầu như luôn hút phải cá bột, đặc biệt vào hai tuần đầu tiên khi chúng còn rất nhỏ. Thậm chí nếu bạn làm chậm rãi, sử dụng đèn sáng, và đảm bảo tuyệt đối bạn không hút phải bất kỳ cá bột nào -- vâng, bạn đã. Vì vậy, hãy kiểm tra toàn bộ thùng. Tôi cực kỳ ám ảnh với việc kiểm tra cá bột bị hút phải, và thậm chí sau đó tôi có lẽ sẽ ngất xỉu nếu tôi biết bao nhiêu con cá bột đã trôi xuống cống bởi vì mình không tìm thấy chúng. Đấy là lý do khác mà một số người đợi vài tuần trước khi làm vệ sinh hồ -- nó cho cá bột cơ hội để lớn hơn một chút! Bù vào lượng nước mà bạn hút ra, và nếu bạn bắt đầu với hồ đầy-một nửa, thì bây giờ bạn có thể chọn châm nó đầy hẳn, hay châm dư một chút mỗi lần thay nước cho đến khi nó đầy hẳn. Bởi vì tôi sử dụng hộp nhựa nông để ép, tôi hút và thay thế một nửa lượng nước mỗi cách ngày cho đến khi cá bột được 2 tuần tuổi, rồi tôi làm điều đó mỗi ngày. Khi cá bột còn rất nhỏ, tôi đề nghị châm nước mới bằng ống khí của bạn để nó được giới thiệu một cách nhẹ nhàng và không khuấy động cá bột quá nhiều. Tôi xin thú nhận rằng tôi làm việc này không tốt lắm; trên thực tế tôi thường châm nước vào hộp bằng một cái bình (pitcher) và đổ nó một cách chậm rãi hay nhẹ nhàng dìm nó rồi xoay từ từ cho đến khi nó cạn nước. Với phương pháp sau, khối lượng bình bù vào lượng nước thay thế, và nếu làm đúng cách sẽ không xáo trộn cá bột chút nào. Ở khoảng 2 tuần, cá bột trong hộp được dời qua hồ mười gallon và được bố trí một bộ lọc khí cũ chỉnh nhẹ. Bây giờ, tôi cũng thay 30%-50% nước mỗi ngày, và bắt đầu cho thức ăn không-tươi sống như trứng artemia tách vỏ, bo bo đông lạnh và tép mysis đông lạnh. Ban đầu, đa số sẽ không được ăn hết, vì vậy việc hút những phần không dùng đến hàng ngày là cần thiết. Thủ tục này duy trì chất lượng nước tốt và tăng trưởng nhanh chóng ở betta của chúng ta. Tôi bắt đầu lên lọ (jarring) cá con của mình sớm theo tiêu chuẩn của nhiều người, vào khoảng một tháng đến 6 tuần tuổi. Mặc dù việc nuôi cá con trong những lọ riêng làm tăng thời gian bạn phải bỏ ra cho nhiệm vụ thay nước, nhưng bạn không phải lo lắng về tổn thương vây và bùng phát dịch bệnh quét sạch toàn bộ bầy của mình. Cá con cũng có xu hướng lớn nhanh hơn một khi chúng được lên lọ. Tôi chỉ đề nghị việc lên lọ khi chúng đạt tối thiểu một inch từ mũi đến gốc đuôi. Việc lên lọ khi quá nhỏ sẽ “ép vây” các cá đực của bạn, khiến chúng mọc bộ vây cỡ-trưởng thành trước khi thân của chúng đủ lớn để mang vác trọng lượng phù hợp. Ở khoảng một tháng tuổi, tôi bắt đầu lên lọ những con non to nhất và dời số còn lại sang hồ nuôi-thúc (grow-out) 30 gallon. Tôi thay một phần nước trong các lọ mỗi cách ngày, hút đáy khoảng 70% nước và bù nó bằng nước sạch, đã xử lý. Khi chúng đạt 8 tuần tuổi, tôi chuyển chúng từ lọ cỡ quart [~1 lít] sang bồn nửa-gallon, và bắt đầu thay 100% nước ba lần mỗi tuần. Khi cá bột ở hồ nuôi-thúc đủ lớn, chúng cũng được lên lọ. Vào khoảng 8-12 tuần tuổi, tôi xem xét bầy cá và tuyển chọn những con mà tôi dự định giữ lại. Cá của tôi thường phát dục (sexable) ở 6-8 tuần tuổi, dẫu có thể lâu hơn tùy vào nguồn nước, nhiệt độ và thức ăn của bạn. Những cá đực và cá cái tuyển chọn sẽ được quan tâm, chăm sóc và cho ăn một cách đặc biệt trong khi tôi quyết định con nào sẽ được triển lãm, và con nào sẽ được giữ lại cho mục đích lai tạo. Số cá còn lại sẽ ở trong lọ cho đến khi chúng được bán, mặc dù đôi khi tôi nuôi những mái cùng bầy trong cùng một hồ nếu chúng đủ hiền lành.
