Dưới đây là các bài viết dựa trên hơn 20 năm kinh nghiệm nuôi dưỡng, lai tạo, ấp nở, chăm sóc, biệt dưỡng và thả gà của tôi. Khoảng sáu năm trong đó dành vào việc học các ngành Khoa học Gia cầm và Dinh dưỡng Gia cầm ở các trường đại học lớn Louisiana State University và University of Arkansas. Những bài này được viết nhằm giúp các sư kê hiểu về những yêu cầu trong việc nuôi dưỡng một chiến kê mạnh khỏe và cạnh tranh. Có nhiều yếu tố liên quan… và chúng có thể góp phần vào thành công hay thất bại trong bộ môn này. Có lẽ yếu tố quan trọng nhất là “thời gian”. Nếu bạn có thời gian để tìm kiếm gà giống chất lượng, xây dựng và vận hành cơ sở vật chất xuất sắc, và nghiên cứu về nghệ thuật và khoa học lai tạo, nuôi dưỡng, biệt dưỡng và thả gà, thì bạn có thể gia tăng cơ hội thành công một cách đáng kể. Xin chia sẻ một lời thật lòng: Nếu bạn cố gắng làm giàu từ bộ môn này thì bạn sẽ thất vọng. Hãy thường xuyên quay lại trang này bởi những bài viết mới sẽ được bổ sung trong tương lai. Nếu có chủ đề nào mà bạn đặc biệt quan tâm, xin hãy cho tôi biết nhé. Chúc may mắn. John Purdy http://www.poultrynutri.com Khởi đầu John W. Purdy (1999) - http://www.poultrynutri.com Nhiều năm trước đây khi tôi còn là một chú nhóc hồn nhiên ở một trang trại miền trung Kentucky, bác hàng xóm hỏi tôi có muốn nuôi vài con gà hay không. Tôi chưa hề nghĩ đến việc nuôi gà trước đó và cũng không ham lắm. Tuy nhiên, mẹ tôi thích có ít trứng tươi và có lẽ muốn dạy tôi một vài điều về tinh thần trách nhiệm. Vì vậy, quyết định đã được đưa ra, và chúng tôi lên xe viếng thăm nhà bác hàng xóm, người đang giữ những con gà này. Tôi chẳng nhớ bác hàng xóm có nói chúng là “gà chọi” hay không nữa. Chúng thuộc về một người bạn của ông, mà có lẽ ông cũng không biết. Dĩ nhiên, hồi đó tôi chẳng biết gì về gà chọi, bởi vậy cũng chẳng có gì khác biệt. Bạn của ông Manley có một bầy gà điều tơ mồng lá, thả rông trong sân. Một số chân trắng, một số chân vàng. Mái tơ màu nâu nhạt, không sặc sỡ bằng trống tơ. Ông Manley nói mình nuôi gà dùm người con trai, bởi vậy ông nuôi rất nhiều. Như tôi thấy, ông thảy một ít bắp hạt vào chuồng và lui ra, khi cả đám gà tơ bị mắc lừa và đi vào chuồng để ăn bắp. Ông Manley nhanh tay đóng cửa, bảo tôi đợi rồi đi vào bắt gà. Sau một hai phút, có vô số những tiếng va chạm, quang quác và cả chửi thề nữa, ông bước ra từ đám bụi và lông gà mang theo một cặp trống và mái tơ chân trắng hoảng hốt. Khi chúng tôi thả chúng vào túi để mang về nhà, ông bảo tôi “Này con, thằng trống tơ này chưa biết cự. Nó vẫn còn non”. Dĩ nhiên, tôi không hiểu điều này nghĩa là gì, nhưng tôi cảm thấy việc nó chưa biết cự có lẽ là điều tốt. Đám gà trở nên thoải mái khi chúng tôi về đến nhà, và chúng hạnh phúc khi được thả chạy rông, săn lùng côn trùng trong đống phân, cào bới nhặt nhạnh hạt rơi vãi trong chuồng ngựa, uống nước trong ao, và ban đêm đậu ở xà cao nhất trên nóc nhà kho thuốc lá. Chúng trổ mã thành những con gà xinh đẹp. Tôi hâm mộ vể đẹp của chúng, và nghĩ chúng có gì đó thú vị, nhưng với một cậu nhóc 12 tuổi chúng vẫn chỉ là “con gà” mà thôi. Mùa xuân năm đó, con gà mái biến mất trong ba tuần và xuất hiện từ cái tổ bí mật cùng với mười hai gà con, mỗi con đều có một vạch nâu sẫm ở trên lưng. Nó giữ được năm trống và sáu mái tơ. Đám gà giờ đây chiếm lĩnh khu vực này. Gà mái mẹ nhanh nhảu và hung hăng dạy cho bầy chó (và cả tôi nữa) rằng cần tránh xa nó và bầy con bằng cách đuổi đánh mỗi khi chúng tôi lai vãng lại gần. Chúng đi tuần khắp vườn, hiên trước, hiên sau, bờ sông và những vùng ở giữa. Con trống cha đi cùng, chia sẻ côn trùng và cảnh báo diều hâu (và đôi khi cả chim nhạn và bướm) bằng tiếng kêu chói tai “keeeeeeeeeeeeeee”, với một mắt dõi lên trời. Gà mái và bầy con ngay lập tức tản ra tìm chỗ trốn. Khung cảnh thanh bình này chấm dứt vào một sáng thứ Bảy mưa gió trong tháng mười một. Mẹ đánh thức tôi dậy và nói đám gà đá lộn khắp nhà kho, tôi nên ra đó và xem có thể làm gì để ngăn chúng lại. Khi tôi đến nhà kho, có hai con trống tơ rất ướt, đá hội đồng con trống cha cũng ướt nhẹp tương tự. Lông ướt rơi vãi khắp nhà kho, bằng chứng của cuộc đấu dữ dội xảy ra hồi sáng sớm. Đầu của chúng bị tróc da. Chúng lấm lem và hoàn toàn kiệt sức nhưng không chịu bỏ cuộc. Tôi bắt con trống già lên, nó trông rất đuối, chỉ đứng nhìn hai con trống tơ sừng sộ và bắt đầu đá nhau. Những con trống tơ khác cũng có dấu hiệu bị đá, đổ gục ngoài mưa, hay vẫn đang đá đến kiệt lực. Tôi bắt đầu đưa những con gà kiệt sức vào các thùng, túi đựng thức ăn, úp trong chậu và trong các chuồng tạm xếp bằng kiện cỏ khô. Theo kinh nghiệm, tôi thả vài con chạy rông sau vài phút, cho rằng chúng đã “nguôi”. Tôi hết sức ngạc nhiên khi thấy những con gà tơ này lại lao vào nhau. Tôi không thể hiểu tại sao bầy gà hạnh phúc của mình đột nhiên trở thành lũ quỷ hung hăng, mất trí. Chúng có gây gổ một chút trong bảy tháng đầu đời, nhưng con gà trống gốc, hiện đã hai năm tuổi, đưa chúng vào lề lối bằng việc thỉnh thoảng sử dụng cặp cựa sắc bén của nó. Bây giờ dường như “trật tự” bị xáo trộn và từng con đều cạnh tranh cho vị trí đầu đàn. Tôi đến bữa ăn sáng với đầy ắp những thắc mắc về hành vi kỳ lạ mà mình vừa chứng kiến trong nhà kho. Khi trở lại, tôi phát hiện thấy một con trống tơ đã thoát ra và tìm đến chỗ con trống già giữa các kiện cỏ. Lông bay tứ tung và con gà nằm chết ngay chính giữa cho tôi biết điều gì đã xảy ra khi tôi còn trong nhà. Trong những ngày kế tiếp, hàng loạt phiên bản như thế này xảy ra, tất cả đều dẫn đến kết cục tương tự. Thậm chí dù được cách ly, tôi đi học về và vẫn phát hiện những chiến kê bị đá đến gần chết, nằm vật vã xung quanh. Tôi bị buộc làm quen với bản năng tranh giành lãnh thổ của gà chọi, và bắt đầu hiểu ra điều mà bác Manley ám chỉ khi ông nói con gà đầu tiên của tôi vẫn chưa biết cự. Một con trống tơ vượt qua sự cố này. Nó có tên là “Baldy” (hói) bởi vì da đầu bị bong và lành lại, nhưng trụi lông ở vùng phía sau mồng, chỉ có một vạch đỏ tươi của vùng da trụi. Nó háo hức nhận lấy trách nhiệm “tuần tiễu” và vào mùa xuân, những con gà mái xuất hiện từ những cái tổ bí mật với rất nhiều gà con mỗi bầy. Khi chúng lớn, tôi xác định được những con trống tơ, tôi hy vọng rằng cái thảm họa đã hủy hoại bầy trước sẽ không xảy ra nữa. May thay, cơ hội lớn đến vào năm sau. Tôi gặp một đứa mà ba nó đá gà. Tôi nói với nó rằng mình có đám gà thích đá lộn, và có lần nó cho tôi xem vài hình gà chọi trên một tờ Grit and Steel cũ mà cả hai đều tin rằng tôi đang có “gà chọi”. Mùa thu năm đó, ba nó, ông Wesley đến trại và khẳng định điều nghi ngờ của chúng tôi. Ông thích hình lông đám gà tơ, hỏi tôi rất nhiều về gốc gác của chúng và chi tiết của trận đá lộn hồi năm ngoái. Ông giải thích rằng khi đám gà tơ trưởng thành, chúng trở nên hung dữ hơn, hậu quả của việc gia tăng lượng hormon tự nhiên xảy ra trong quá trình này. Dẫu chúng hoàn toàn “hiền lành” vào ngày hôm trước, trận mưa đã làm thay đổi hình dạng bề ngoài đến mức chúng không còn nhận ra nhau (dù gì đó chỉ là cái cớ). Do đó trật tự bầy đàn vốn được thiết lập từ lâu đã không còn, và “tình-trạng-tự -do” bắt đầu. Wesley bắt tất cả trống tơ và hứa sẽ sớm đưa tôi đi xem đá gà. Wesley đón tôi bằng xe tải của ông vào một buổi sáng lạnh lẽo tháng mười hai. Phía sau có một thùng gỗ lớn với bốn ngăn riêng biệt. Qua tiếng gáy và lục cục từ cái thùng, tôi kết luận rằng nó chất đầy gà mà ông chọn để đi đá. Ông cố giải thích cho tôi về những gì tôi sẽ thấy ngày hôm đó và những luật lệ cần tuân thủ. Một trọng tài sẽ vận dụng luật để đảm bảo trận đấu diễn ra công bằng. Ông mô tả một loạt lối đá mà tôi có thể thấy, và điểm thuận lợi cũng như bất lợi của từng lối. Ông mô tả về quy trình cơ bản mà ông áp dụng để biệt dưỡng gà chọi, kể cả công đoạn cho nghỉ ngơi trong hai ngày cuối cùng. Đầu tôi quay mòng mòng khi ông giải thích về sự phức tạp của bộ môn. Chúng tôi lái xe trong nhiều dặm khi các con đường ngày càng trở nên hẹp hơn. Sau cùng chúng tôi dừng chân trước một ngôi nhà cũ đổ nát bao quanh bởi những cây dương hòe (black locust) khẳng khiu, nhiều gà chọi nhốt trong lồng kẽm và hàng loạt xe hơi đậu sẵn. Vào thời đó, có rất nhiều trường gà lớn ở trung tâm Kentucky nơi mà người ta đá tiền lớn. Tuy nhiên, trường gà nhỏ này lại khác. Cách mỗi chủ nhật trong mùa chọi gà, một nhóm các “sư kê” địa phương tụ tập tại ngôi nhà cũ, đá vài con với chút tiền độ nhưng chủ yếu là gặp nhau để chuyện trò. Dường như mọi người đều biết nhau trong nhiều năm trời. Wesley giới thiệu tôi với Johnny, chủ ngôi nhà cũ. Johnny là thợ tỉa cành cây chuyên nghiệp và đá gà để giải trí. Ông liền chọc ghẹo Wesley về thành tích nghèo nàn đợt trước, cách đây hai tuần. Wesley chỉ thắng có một trận trong khi ông đá tổng cộng bốn con. Cười lớn, Wesley kéo tôi khỏi chỗ Johnny, giới thiệu tôi với một số nhân vật, tất cả đều đến từ những vùng lân cận. Earl, người già nhất (có lẽ đến 80) được biết đến nhờ dòng gà “Blues” vốn rất nguy hiểm. Raymond và Rocky là anh em và lái xe ben cho mỏ đá. Smitty là kỹ sư cầu đường về hưu từng làm việc cho chính phủ, và hiện đang làm nông bán thời gian và “lậm vào gà qué”. Big Jimmy là thợ cơ khí bán thời gian, người mang theo hai chiến kê, vợ và cậu con trai tám tuổi, cùng con chó (nó ngó chừng chúng tôi – và cả mấy con gà của Johnny từ chỗ của mình bên trong xe tải). Chúng tôi đợi khoảng một giờ và rồi mọi người bắt đầu cân gà bên cạnh cái sới nhỏ. Sau khi cân xong, Johnny và Wesley nghiên cứu trọng lượng và cố gắng cáp những con cùng chạng hay chênh lệch độ vài ounce. Sau khoảng 20 phút, việc cáp gà đã hoàn tất và một cặp được chọn từ danh sách. Wesley rảo bước đến thùng đựng gà của mình, kéo cửa trượt ở phía trước một ngăn và lui lại. Vài giây trôi qua và một con điều mật, gần như đen thui, chậm rãi bước ra, vỗ cánh phành phạch và gáy, như thể thách thức cả thế giới. Wesley kêu túc túc và cúi xuống nhẹ nhàng bồng nó lên, vuốt thẳng những lông đuôi dài bị vẹo khi trong thùng. Wesley giải thích rằng con gà đặc biệt này xuất phát từ một dòng gà chọi xưa gọi là “Hatch”. Dòng gà được đặt theo tên của Mr. Sanford Hatch, người bắt đầu lai tạo chúng từ đầu những năm 1900. Wesley dạy tôi cách ôm gà để ông cột cựa. Con Hatch kiêu hãnh bình thản nằm trên khủy tay tôi, một chân duỗi ra trong khi Wesley thao tác. Cựa xương đã được đột ngắn, chỉ còn gốc (stub) được dùng làm điểm tựa để tròng cựa sắt. Wesley trước hết quấn đệm da chuột chũi (moleskin) bên trên và bên dưới cựa. Rồi ông quấn một lớp da mỏng xung quanh cựa để tròng khít. Cựa sắt tròn bóng loáng được cẩn trọng lắp vào chân, tròng lên gốc cựa, Wesley kiểm tra tới lui hướng cựa trước khi cột chặt bằng dây cước sáp. Sau khi thỏa mãn với việc lắp cựa, ông thả gà vào lồng nhỏ một lúc rồi đem ra chỗ cân đợi đối thủ. Wesley đụng một thanh niên để râu mà mọi người đều gọi là “Scooter”. Scooter có thâm niên chọi gà mới vài năm, nhưng anh giành được sự kính trọng của các vị “lão thành” nhờ tỷ lệ thắng trận cao. Anh gọi dòng gà của mình là “Grey” (xám) nhưng lông bờm màu trắng sữa, ngực và đuôi màu đen, và lưng có màu đỏ sẫm (xét về màu sắc là gà chuối, nhưng về dòng giống thì có nhiều dòng gà màu chuối như “Regular Grey” và “Claret”). Con Grey trông to hơn con Hatch, nhưng trọng lượng chỉ nhỉnh hơn độ một ounce. Johnny đã chờ sẵn trong sới, vạch bốn mức trên nền đất. Hai mức cách nhau 6 feet (1.8 m) và hai mức cách nhau 2 feet (0.6 m) gần giữa sới. Wesley bước qua vách sới và thả con Hatch ra, trong khi nói với tôi rằng ông muốn cặp mắt của chiến kê làm quen với ánh sáng của bóng đèn treo trên đầu. Trong khi con Hatch làm quen với nền đất cứng và đám đông bao quanh, Scooter bước vào sới bồng theo con Grey. Tôi thấy con Grey nhác thấy con Hatch liền giãy giụa, đòi được thả xuống sàn sới. Cử động làm con Hatch để ý, nó gần như lách khỏi Wesley để đến chỗ Scooter đang đứng, cố xử con Grey. Wesley chồm ra và chộp lấy con Hatch khi nó lách qua và cười lớn, ông nói khi đang bắt con gà lên “Tôi quên mất rằng mắt nó khá tinh!”. Scooter bước vào giữa sới và hỏi Wesley muốn cược bao nhiêu. Wesley ậm ừ và nhún vai “Sao cũng được. Có lẽ 20 đô”. Scooter gật đầu đồng ý và chuyển hướng quan tâm qua con Hactch mà Wesley đang bồng ngang ngực, chỉ quá tầm với của con Grey. Khi các nài đang bồng gà để ngăn chúng chòi đạp và vỗ cánh, nhiều người trong đám đông bắt cược. Hầu hết đều bắt con Grey, nhưng Earl và Raymond bắt con Hatch. Cả hai dòm nhau chăm chăm, đầu cúi thấp, mắt hằn tia đỏ, không thể hiện gì khác ngoài sự thù địch dành cho nhau. Johnny ngồi tựa vào vách sới, miệng phì phèo điếu thuốc, nhưng bỗng nhiên la lớn “Nào cả hai. Cho gà cắn mổ!”. Wesley tiến tới nửa bước và Scooter làm theo cho hai con mổ vào đầu và bờm của nhau. Rõ ràng cả hai con đều nôn nóng đá. Ngay khi vừa xong, các nài quay về và cách ly hai chiến binh hung dữ. Lông bờm của chúng dựng đứng khi ngó nhau. Con Hatch của Wesley lại gáy trong khi Scooter gỡ lông khỏi mỏ con Grey. Lúc này tim tôi đập loạn như vó ngựa trong giải Kentucky Derby. Mỗi khoảnh khắc đều như phim chiếu chậm và mức độ phấn khích là không thể tả. Johnny giờ đứng gần giữa sới và ra lệnh cho hai nài: “Chuẩn bị!”. Scooter và Wesley đặt một tay dưới mình gà, một tay lên gốc đuôi và giữ ngực cao, nhanh chóng đem gà lại gần. Cả hai con đều lao nhao, từ khoảng cách ngoài tầm với. Giọng Johnny lại vang lên “Đặt gà tại mức!”. Scooter và Wesley đặt hai con gà hung hăng, giận dữ ngay tại mức, và khi Johnny hô “THẢ!”, thì hai con liền được thả ra. Khi tôi nhớ lại, trận đấu kéo dài trong khoảng 4 hay 5 phút nhưng nó dường như kéo dài hơn. Mọi người đổ dồn vào hai con khi chúng lao vào nhau và đập cánh cố vượt trên đối thủ. Chúng đá liên hồi trên sới, vỗ cánh và chòi đạp, nhao vào địch. Chúng đá mạnh đến mức cả hai đều dội ra, hạ xuống nhẹ nhàng và lại nhảy lên để tìm cơ hội đá chân chết. Âm thanh duy nhất ở đó là tiếng vỗ cánh và đá phành phạch. Chúng lại nhao vào nhau, ra chân với tốc độ không ngờ, nhốn nháo khắp sới, hết con này đến con kia chiếm lợi thế. Con Grey ra chân trước và con Hatch mất thăng bằng. Nó không thể gượng dậy khi con Grey đá bồi sâu vào nách. Cựa bị dính một giây và Johnny hô “Bắt gà!”. Hai nài bước tới, nhẹ nhàng đè gà xuống nền sới, trong khi Wesley cẩn thận kéo cây cựa tròn 2 inch bên chân trái gà Grey ra khỏi nách con Hatch. Khi họ quay về mức, Scooter ngoái nhìn để đánh giá tình trạng con Hatch. Con gà dường như không bị ảnh hưởng gì, Wesley đặt con gà lên mức và ngồi xổm trước mặt nó, hai tay ôm gà để ngăn nó nhao sang phía con Grey. Con Hatch thở nhẹ nhàng, ngó Wesley, đồng thời đầu nghiêng qua nghiêng lại, ngó con Grey. Scooter bồng gà áp vào ngực, vuốt lông cho thẳng và lau sạch cựa, miệng thì thầm “Nhìn kìa, mầy khiến nó nổi khùng rồi đó”. Hai mươi giây sau , Johnny gào lên “SẴN SÀNG!”. Wesley bồng con Hatch, vuốt lông đuôi cho thẳng và đặt lên tại mức. Scooter cũng đặt con Grey lên mức. Khi Johnny hô “THẢ!” thì hai con được thả và chúng lại lao vào nhau, cố gắng giành lợi thế. Lần này, con Grey bay hơi cao hơn con Hatch và lại đâm nữa, cả hai cựa lút sâu vào ngực con gà điều. Khi chúng giãy giụa trên nền sới, tôi đã nghĩ rằng con Hatch đã chết. Sau đó, tôi còn chứng kiến rất nhiều lần gà Grey ghim sâu cựa vào mình gà Hatch. Tuy nhiên, khi hai con được gỡ ra và Wesley đặt con Hatch xuống sàn trong vòng hai mươi giây nghỉ, con gà trông ổn một cách đáng ngạc nhiên. Bước đầu tiên sau khi Wesley buông tay hơi chập choạng, nhưng nó phục hồi nhanh chóng và bước về góc sới, một mắt ngó Wesley, và mắt kia đảo quanh sới tìm kiếm đối thủ. Cùng lúc đó, Scooter lấy miếng bọt biển ướt trong thùng nước đặt phía bên anh để lau mặt và cựa cho gà nhà. Cả hai nài đều thuần thục và tự tin, bình tĩnh chăm sóc cho gà của mình. Gà Grey của Scooter trông khá hơn và rõ ràng chiếm ưu thế. Khi Johnny hô “THẢ!” lần thứ ba, gà Grey lao tới trước và lại bay cao. Nhưng lần này gà Hatch đổi lối đá. Thay vì cố giao nạp với gà Grey trên không, nó dạt và đợi con Grey trên mặt đất. Nửa chừng, con Grey phát hiện ra con Hatch vẫn còn trên mặt đất và cố xoay lại để bổ xuống đầu nó. Con Hatch đợi cho đến khi con Grey vừa chạm đất là nó nhao tới, đá lùa ồ ạt. Gà Grey không kịp phản ứng khi con Hatch đá nó tới tấp, đôi khi trượt vì quá vội, nhưng đâm sâu nhiều cú. Mặc dù lúc đó tôi chưa biết, nhưng những cú đá uy lực mà tôi chứng kiến ngày hôm đó là một trong những phẩm chất nổi tiếng của dòng gà Hatch. Khi cát bụi lắng xuống và con Hatch sau cùng cũng ngừng đâm, hai con được tách ra. Scooter bắt con Grey lên nhưng rõ ràng ai cũng thấy rằng nó đã chết. Đám đông vỡ òa trong sự phấn khích, ôn lại trận đấu kịch tích và chung độ. Scooter nhìn con Grey một thoáng và cười gượng gạo, bắt tay Wesley và nói “Wesley, ông thắng tôi lần này. Đúng là con gà cọp”, đầu nghiêng về phía con Hatch mà Wesley đang bồng trên tay. Wesley nói “Thôi đi. Nó chỉ ăn may. Có lúc tôi tưởng con Grey của cậu đã quất gục gà tôi”. Sau khi Scooter chung độ bằng tờ 20 đô vo tròn, chúng tôi gỡ cựa khỏi con Hatch và Wesley kiểm tra vết thương. “Nó bị đâm một chút dưới nách nhưng tôi không cho là quá nặng. Có lẽ vết đâm xướt qua tim độ một inch”. Chắc vậy, khi ông thả con Hatch về bội, nó gáy vàng và dòm ngó xung quanh, dường như sẵn sàng cho một trận đấu khác. Wesley cho nó một miếng táo và quan sát chiến kê đói khi nó mổ từng miếng táo, ăn hết trong chốc lát. “Nó sẽ ổn. Hãy đem cất và xem ai sẽ đá tiếp”. Thời gian còn lại trong ngày, các sư kê tiếp tục cáp gà, kiểm tra sự gan lỳ và lối đá của dòng gà nhà cũng như phương pháp biệt dưỡng và kỹ năng thả gà. Dẫu nhiều năm sau tôi mới nhận ra, tôi đang chứng kiến trò chọi gà theo lối xưa ở miền nam – bộ môn thể thao lâu đời xuất hiện trước cả khi Columbus dong duổi trên Đại Tây Dương. Những chiến kê kiêu hãnh thể hiện sự khéo léo và lòng dũng cảm vô biên vào cái ngày trong tháng mười hai đó là con cháu của những chiến binh cổ xưa vốn được lai tạo với cùng mục đích, có lẽ ở bên kia bờ đại dương từ nhiều đời trước. Chúng chỉ là đại diện của một chi trong toàn bộ thế giới gà chọi, một thế giới được cấu thành bởi nhiều nền văn hóa và truyền thống khác nhau mà chúng đều có một điểm chung, lòng khâm phục dành cho những chiến kê cao quý. Trải nghiệm đầu đời về gà chọi đã đóng khung vào cuộc đời tôi theo chiều hướng mà tôi không bao giờ nghĩ tới vào cái buổi sáng lạnh giá hôm đó ở Kentucky. Qua trải nghiệm về gà chọi, tôi từng gặp nhiều người tuyệt vời ở khắp nơi trên thế giới và học hỏi được vô số điều trong đời chẳng hạn thành quả chỉ đến thông qua sự chuẩn bị, lao động cật lực, và bền chí khi đối diện với những điều bất lợi. Có lẽ đó là duyên số, hay có lẽ là một tai nạn, nhưng tôi luôn biết ơn bác hàng xóm, người đã hỏi tôi có muốn nuôi gà hay không. ==================================================== Khởi đầu (John W. Purdy) Lòng chính trực (John W. Purdy) Bí quyết để thành công? (John W. Purdy) Hàng rào và chuồng giống (John W. Purdy) Vitamin K với gà chọi (John W. Purdy) Hệ miễn dịch với gà chọi (John W. Purdy) Dinh dưỡng và áp lực đối với gà chọi (John W. Purdy) Gà chọi – Các khái niệm và nguyên tắc lai tạo cơ bản (John W.Purdy)
Lòng chính trực John W. Purdy (1999) - http://www.poultrynutri.com Sau nhiều năm chơi gà, tham dự các giải derby và trao đổi với các đồng môn, có một điều trở nên hoàn toàn thông suốt: mọi người dường như theo đuổi điều gì đó vô nghĩa. Những sư kê thực sự đều biết rằng chỉ có lao động cật lực và cật lực hơn nữa mới là cách duy nhất để thành công trong bộ môn này, kèm với một chút may mắn lúc này lúc nọ. Tuy nhiên, lao động cật lực là điều quá khó đối với một số người. Thậm chí với cả cái gọi là “sư kê”. Nếu phải cực khổ như vậy (và thường là chẳng bõ công sức), vậy thì đâu là động cơ thúc đẩy chúng ta trong bộ môn thể thao đầy hấp dẫn và thách thức này? Phải chăng là danh tiếng khi sở hữu dòng gà hay nhất? Có lẽ sự khâm phục trước vẻ đẹp, sự khéo léo và dũng cảm của một chiến kê đích thực ngoài trường đấu là điều thôi thúc chúng ta đạt đến thành công. Trong một số trường hợp, có lẽ việc thắng giải derby và giành tiền thưởng mới là mục đích chính. Điều này đặc biệt đúng với những ai mới tham gia vào làng gà. Người mới chơi thường phấn khích trước vẻ đẹp, sự khéo léo và dũng cảm của chiến kê và cho rằng đây là cách hấp dẫn để kiếm “tiền độ”. Không may, với hầu hết mọi người trong chúng ta, “tiền độ” chẳng mấy khi chảy vào túi. Vài người trong giới biết một số cách kiếm tiền xung quanh con gà chọi. Dĩ nhiên, cách thông thường là bán gà chiến và gà giống, và tham gia vào các trận đá cáp cũng như giải derby để kiếm tiền thắng độ. Một số người trong làng gà kiếm được nhiều tiền nhờ lao động cần cù và tận tụy dẫn đến thành công. Tuy nhiên, nhiều người trong chúng ta không may mắn như vậy. Chúng ta phấn đấu hàng ngày và có khi ăn khi thua, nhưng không thể có thu nhập ổn định, gần như không đủ để mua một xe tải mới hay nông trại. Bạn hãy bỏ ra một phút để xem trường hợp sau đây. Nó diễn ra hàng năm ở trường đấu gần nhà bạn. Và diễn ra nhiều lần. Hãy tưởng tượng bạn đá giải derby và thua ở lượt trận thứ hai. Những con bạn đem đá thuộc về một dòng mà bạn vô cùng tin tưởng, và lai tạo chúng trong nhiều năm trời. Bạn đặt nhiều hy vọng vào mùa này, và xem chúng như là “tinh túy” (cream of the crop) – được tuyển chọn cẩn thận từ hàng chục chiến kê khác nhau. Tuy nhiên, chiến kê thứ hai đụng phải hàng đỉnh (ace) và bị quất sụm sau vài chân. Bạn đang nghĩ đến số tiền cáp độ bị thua, cộng với tiền sổ, và những chi phí khác cùng với đống hóa đơn đang nằm đợi ở nhà. Bỗng nhiên, bạn được thông báo đi lấy mã số (weight slip) để đá trận thứ ba. Khi bạn lấy mã số, bên địch cũng vậy. “Bên địch” nói rằng hắn đang đá đến trận thứ năm và có cơ đoạt giải. Khi bạn đi về phía phòng gà, hắn hỏi bạn có muốn “làm độ” trận này hay không. Hắn đề nghị sẽ chia 10% tiền giải nếu bạn giúp hắn thắng trận. Bạn sẽ phải làm gì? Bạn luôn khâm phục chiến kê ở lòng dũng cảm và nỗ lực quên mình, thậm chí trong hoàn cảnh tuyệt vọng. Nhiều lần, chiến kê của bạn trở thành cội nguồn của lòng tự hào, tài năng và niềm vui. Con cái bạn nhận được bài học lớn nhất trong đời – tinh thần trách nhiệm – khi chúng đủ lớn để phụ giúp cho gà con ăn uống. Mặt khác, bạn cũng biết rằng 10% tiền giải tương đương với 3 ngàn đô nếu “địch” lấy trọn giải. Bạn nghĩ xem, đấy là một số tiền rất lớn so với một chiến kê. Khi đến phòng gà, bạn kiểm tra mã số và lôi ra một con Hatch điều sẫm xinh đẹp, hình ảnh của sức mạnh và một cá thể hoàn hảo của dòng gà. Trong nhiều năm trời, bạn đã đá và lai tạo ông nội của nó (thắng 4 độ) và cha nó (thắng ba độ, độ cuối kéo dài đến 2 giờ) và hy vọng giữ con này làm giống nếu nó đá hay như khi xổ. Khi bạn đưa nó vào bội, nó xệ cánh và gáy lớn như thách thức cả thế giới. Nó đang xung, điều có thể dễ dàng nhận thấy, khi đảo mắt một cách tự tin xung quanh phòng gà, tìm kiếm những con ở xung quanh mà nó nghe thấy tiếng gáy. Nếu bạn chơi gà đủ lâu, bạn sẽ gặp tình huống này. Nhiều người không bao giờ “bán độ” hoặc cân nhắc đến điều đó. Có lẽ họ đủ giàu nên mấy ngàn đô lẻ không đáng quan tâm. Tuy nhiên, bạn nên biết rằng một số “đại gia” túi đầy tiền lại hay chơi cái trò này (mua/bán độ). Một số, khi được hỏi, sẽ nhún vai và nói rằng “chẳng qua là một con gà mà thôi”. Một số thề thốt rằng họ chưa hề bán độ và sẽ không bao giờ làm, nhưng họ có thể mua độ bởi vì “kẻ khác” chơi đểu chứ không phải là chính họ. Trước khi đương đầu với tình huống này, bạn hãy nhìn vào gương và thành thật tự hỏi với lòng rằng điều gì khiến bạn khâm phục nhất ở gà chọi. Nếu đó là sự gan lỳ, trung thực, kỹ năng và vẻ đẹp thì bạn đã mắc nợ gà của bạn và với chính mình để chơi một cách trung thực và sòng phẳng. Bạn không thể mua bán lòng chính trực và tự trọng, hay niềm tin và sự tôn trọng của bạn bè và vợ con. Tôi hy vọng rằng khi bạn gặp ai đó muốn mua độ mình, bạn hãy cười vào mặt hắn và bảo rằng hắn có thể chiến thắng nhưng phải bước qua xác gà bạn trước đã. Hãy nói điều đó với niềm kiêu hãnh, dù thắng hay thua, để mọi người biết rằng bạn là người trung thực cũng như gà của bạn và tôn trọng cuộc chơi. Nếu bạn coi gà qué chẳng qua là một cách để kiếm tiền (nhất là trong trường hợp “dễ dàng” như mô tả ở trên), thì bạn nên cân nhắc tìm việc khác mà làm. Chúng tôi không chào đón bạn. Điều lệ tham gia Câu lạc bộ gà chọi Springbrook nói rằng “Bất cứ ai bán độ đều là kẻ ăn cắp từ những chiến hữu của mình”. Hãy nghĩ về điều đó. ==================================================== Khởi đầu (John W. Purdy) Lòng chính trực (John W. Purdy) Bí quyết để thành công? (John W. Purdy) Hàng rào và chuồng giống (John W. Purdy) Vitamin K với gà chọi (John W. Purdy) Hệ miễn dịch với gà chọi (John W. Purdy) Dinh dưỡng và áp lực đối với gà chọi (John W. Purdy) Gà chọi – Các khái niệm và nguyên tắc lai tạo cơ bản (John W.Purdy)
Hàng rào và chuồng giống John W. Purdy (2000) - http://www.poultrynutri.com Trước khi làm bất cứ điều gì bạn hãy dựng hàng rào! Không, đừng mua gà trước khi bạn có chỗ an toàn và bảo đảm để thả chúng vào đó. Chuồng không thôi vẫn chưa đủ. Gấu mèo (racoon) có thể chui qua hàng rào kẽm và giết gà còn trước cả khi bạn đọc dứt câu này. Chó chạy lòng vòng bên ngoài chuồng gà cho đến khi gà chết vì sợ hãi hoặc bị khủng hoảng suốt đời. Hoặc chúng lật ngửa cả chuồng lên. Vậy nên hãy làm hàng rào! Một hàng rào hiệu quả không nhất thiết phải dùng lưới B40 (chain link) cao đến 3 m, chân đế bê tông dày 15 cm (trừ phi bạn muốn chống luôn cả trộm, trong trường hợp đó, bạn cần nuôi giống chó chống trộm nhưng không vồ gà). Có lẽ, tốt nhất nên dùng loại lưới kẽm (welded wire) chăng thêm dây điện – một trên một dưới. Dây điện bên dưới nên được chăng bên ngoài hàng rào, cách mặt đất độ 10-12 cm – đủ thấp để giật những con thú săn mồi (varmint) cố luồn bên dưới hàng rào và đủ cao để lưỡi của máy cắt lùa bên dưới mà không chạm dây. Dây điện bên trên – cũng chăng bên ngoài hàng rào – ở vị trí sao cho thú săn mồi trèo lên hàng rào sẽ bị giật. Hãy tiếp đất hàng rào thật tốt để chúng bị giật đích đáng. Tôi cũng rào một cách hiệu quả chỉ với 4 sợi dây điện chăng sát nhau gần mặt đất. Tôi thấy hàng rào này giật ngược cả một con Rottweiler trưởng thành. Hàng rào điện đòi hỏi phải bảo trì và kiểm tra thường xuyên. Nếu bạn làm vệ sinh cây cỏ, tiếp đất tốt bằng cọc đồng, và bộ sạc mạnh, hệ thống này rất tiết kiệm, dễ xây dựng và mở rộng khi bạn có nhiều gà và cần thêm nhiều không gian. Tôi chuộng loại lưới đa lõi (poly-wire) (6 sợi thép không gỉ đan với các sợi nhựa tổng hợp PE) chắc chắn, đàn hồi và dễ ghép nối. Hãy dựng hàng rào rộng hơn mức mà bạn nghĩ mình cần. Càng nhiều không gian, gà càng mạnh khỏe và bạn càng dễ xoay sở khi dùng chuồng di động và dây cột. Nên nhớ rằng hàng rào có lẽ là khoản đầu tư quan trọng nhất của bạn. Đó là rào cản giữa những con gà quý giá của bạn với lũ săn mồi thèm khát thịt gà ở bên ngoài. Bước kế tiếp là làm chuồng giống (broodpen) (nếu bạn dự định tự tay lai tạo và nuôi dưỡng) hay lồng bay (nếu bạn chỉ mua và đá gà). Xin nhắc lại, đây là bước quan trọng cần thực hiện thật tốt để bạn không phải mất thời gian, tiền bạc và gà hay nữa. Trước khi làm hàng rào, bạn cần biết rằng gió mạnh sẽ thổi bay nó nếu bạn không đóng cọc và chèn thật chặt. Khi hàng rào bay mất, gà xổng ra gặp con khác và đá nhau. Bạn có thể mất nhiều chiến kê vì nguyên nhân này, vậy hãy lưu ý đến nó và chuẩn bị trước, nhất là khi bạn ở khu vực nhiều gió lốc. Bạn có thể xây dựng chuồng giống cố định ở một nơi hay di động (portable). Ưu điểm của loại chuồng cố định là bạn có thể xây lớn, rồi chia làm nhiều phần (chuồng giống) và sau cùng bạn có thể quây hàng rào để lấy ánh sáng và cản gió. Từ quan điểm xây dựng, nó được thực hiện một cách nhanh chóng và bạn có thể tiết kiệm chi phí vật liệu. Gà được nuôi nhốt rộng rãi nhờ vậy bạn cho ăn uống, lấy trứng… cũng dễ. Nhược điểm duy nhất của loại chuồng cố định đó là gà không thể chuyển qua vùng đất mới hoặc nơi có cỏ tươi. Chuồng cố định cần được làm vệ sinh ít nhất một lần mỗi năm, xới nền lên và rắc vôi. Tôi đề nghị bạn thả gà giống trong chuồng di động đặt dưới bóng cây vào mùa hè trong khi bạn đang làm vệ sinh chuồng cố định. Bạn cũng phải xịt thuốc trừ sâu (insecticide) để diệt con ghẻ bởi chúng trốn trong kẽ và kẹt của chuồng và bò ra cắn gà vào ban đêm khi chúng đang đậu trên chạc. Nếu bạn có thể bít kín chuồng, việc xông thuốc trừ sâu là rất phù hợp. Bạn phải làm vệ sinh chuồng thật kỹ trước khi xịt bằng chất hóa học hay sát trùng. Chất hữu cơ (bụi và rác) thường trung hòa những chất hóa học này và làm chúng trở nên vô tác dụng. Chuồng di động có lẽ là cách lành mạnh nhất để quản lý chuồng giống của bạn. Với chuồng di động, gà có thể được dời sang nền mới sau mỗi vài ngày và có thể kiếm được vài ba con côn trùng và ăn cỏ tươi. Tuy nhiên, việc vận hành những chuồng này tốn rất nhiều công sức, và có nguy cơ bị gió mạnh thổi lật. Vào mùa mưa, gà mái sẽ lôi bùn vào tổ và trứng dễ dính bẩn, khiến tỷ lệ nở thấp. Tôi thấy mỗi con gà trưởng thành cần tối thiểu 1.5 – 2 mét vuông sàn. Tôi thường lai đơn (một trống và một mái) vì vậy bạn có thể xác định cá thể tốt nhất trong chuồng giống và tập trung chương trình lai tạo vào những con này. Một lồng 1.2 x 1.2 m, cao 1.2 m là đủ cho một cặp trống mái, tuy nhiên hãy làm chuồng giống to nhất trong khả năng. Có nhiều cách sáng tạo để lại đơn (single mate) những mái với trống nhất định. Tôi có anh bạn, người rào một khu vực và cố định các mái giống bằng dây cột và thùng [thùng cũ được tận dụng làm tee-pee]. Anh tỉa lông cánh gà trống để nó không thể bay ra ngoài, rồi thả rông nó trong bầy gà mái. Gà mái đẻ trứng trong thùng nên anh biết chính xác mình đang ấp bầy nào. Phương pháp này giúp anh tiết kiệm thời gian dời trống từ chuồng mái này sang chuồng mái kia sau mỗi vài ngày. Chuồng di động phải chắc chắn nhưng nhẹ – một yêu cầu khó khăn về thiết kế và lắp ráp. Tôi từng lắp một chuồng kích thước 1.5x1.2 m sử dụng lưới vuông 5x10 cm cho phần vách và mái cong 1.2 m từ đầu này đến đầu kia bằng lưới kẽm 2.5x5 cm hay lưới chữ V (v-mesh). Tôi cắt hai mảnh lưới kẽm để nẹp hai đầu. Nếu lưới thực sự cứng, tiết diện lớn (heavy gauge) thì bạn không nhất thiết phải nẹp (bracing) ở hai đầu. Tuy nhiên, nếu bạn dùng lưới vuông 5x10 cm thì nó không đủ mạnh để đỡ mái và các cạnh nếu không nẹp ở hai đầu và trên nóc. Gắn một cạnh khung cửa gỗ lên vách lồng và cắt bỏ phần lưới kẽm hơi lớn hơn so với khung cửa. Bạn có thể gắn bản lề bằng dây cột và đinh móc (fencing staple). Mái cong cần phủ lớp giấy dầu (roll roofing) hay vải chống tia cực tím, và nên được phủ xuống đến hai bên chân vách để chống nắng, gió và thời tiết. Các trại gà công nghiệp sử dụng loại vải này làm tấm che vách. Những vật liệu khác cũng dùng được nhưng có lẽ cần bảo trì nhiều hơn. Mái khung vuông kim loại và nghiêng rất dễ phủ bằng tấm kim loại (sheet metal). Nên nhớ rằng dù lắp loại chuồng nào thì bạn cũng cần chống mưa nắng ở cả hai mặt. Ở hầu hết các vùng tại Mỹ, tốt nhất nên hướng cửa chuồng về phía đông bởi hiếm khi chúng ta gặp thời tiết khắc nghiệt từ hướng này. Che mát ở hướng nam vào mùa hè và chống lạnh từ hướng bắc vào mùa đông. Chuồng giống cần ổ đẻ tốt. Ổ đẻ tốt là cái đủ rộng để gà mái cử động một cách thoải mái. Kích thước 23 x 23 cm là đủ cho một gà mái. Phía trước có một bậc thềm để ngăn trứng lăn ra ngoài. Bạn nên trải rơm trong ổ, bởi vậy bậc thềm nên đủ cao để giữ rơm và trứng bên trong. Ổ cũng cần có mái che bên trên để giữ mọi thứ được khô ráo. Tôi từng sử dụng khay đựng sữa (milk crate) và loại thùng năm gallon và bất kỳ thứ gì có thể tận dụng được, nhưng tôi vẫn chuộng hộp gỗ hơn. Bạn có thể đặt ổ đẻ ở nơi nào có thể lấy trứng dễ dàng và kiểm tra tiến độ ấp của gà mái. Một trong những khía cạnh thú vị của bộ môn này đó là có nhiều cách thực hiện khác nhau, chúng ta có thể làm mọi thứ từ lai tạo, dựng chuồng, cho ăn, và cả một danh sách dài nữa. Lời khuyên ở trên dựa vào kinh nghiệm của tôi và là gợi ý dành cho người mới chơi để họ khởi đầu đúng hướng. Chúc may mắn! ==================================================== Khởi đầu (John W. Purdy) Lòng chính trực (John W. Purdy) Bí quyết để thành công? (John W. Purdy) Hàng rào và chuồng giống (John W. Purdy) Vitamin K với gà chọi (John W. Purdy) Hệ miễn dịch với gà chọi (John W. Purdy) Dinh dưỡng và áp lực đối với gà chọi (John W. Purdy) Gà chọi – Các khái niệm và nguyên tắc lai tạo cơ bản (John W.Purdy)
