Những loài cá rô biển nguy hiểm

Những loài cá rô biển nguy hiểm
Bob Goe.mans

Hãy bắt đầu bài viết này bằng quan niệm lâu dài của tôi về các loài cá rô biển nói chung: Mặc dù nhỏ bé, đa số đều tự coi mình là cá voi. Điều này khá khôi hài nhưng rất đúng!

Không nghi ngờ gì, cá rô biển rất phổ biến trong thú nuôi cá cảnh nước mặn: chúng rẻ tiền, giỏi chịu đựng, màu đẹp, kháng bệnh tốt, chấp nhận các loại thức ăn thông thường và sống động, chí ít là vậy. Điều sau cùng liên quan đến tính khí và được thảo luận ở đây, bởi vì một số loài quá ư chộn rộn. Và đó là đặc điểm mà người nuôi phải quan tâm đến. Một khi cá được thả vào hồ, việc giải quyết rắc rối - đặc biệt là với hồ san hô - sẽ khiến cho tất cả các loài nuôi chung, kể cả người nuôi, bị căng thẳng.

Cá rô biển là các loài thuộc họ Pomacentridae, phân bộ Labroidei, bộ Perciformes và bao gồm bốn phân họ. Họ bao gồm khoảng 28 chi và 320 loài. Đây là một trong những họ cá rặng san hô đông đúc nhất với đại diện ở mọi vùng biển nhiệt đới trên thế giới. Trên thực tế, một trong những phân họ, Amphiprioninae bao gồm các loài cá hề (clownfish/anemonefish) cực kỳ phổ biến. Ba phân họ còn lại Lepidozyginae, Chrominae và Pomacentrinae bao gồm những loài được coi là cá rô biển (damselfish) mà chỉ những loài thuộc hai phân họ sau mới hấp dẫn đối với người chơi cá. Hầu hết các loài đều phải được tìm hiểu cặn kẽ trước khi thả vào hồ cảnh bởi vì một số trong đó cực kỳ hung dữ.



Phân họ Pomacentrinae

Cá rô biển ngọc Microspathodon chrysurus
Loài cá rô biển ngọc (jeweled damselfishfish) Microspathodon chrysurus với màu xanh dễ thương thường xuất hiện trong các tiệm cá cảnh dưới dạng cá non bởi vì nó sẽ biến thành màu nâu hanh vàng kém hấp dẫn một khi trưởng thành. Loài này phân bố ở vùng nhiệt đới Tây Đại Tây Dương (từ Florida đến Brazil) và đạt đến kích thước 20 cm ngoài tự nhiên; nó trú ngụ bên rìa các rặng san hô, nơi có sóng thủy triều mạnh, với thức ăn chủ yếu là các loài tảo sợi (filamentous algae).

Khi còn non, loài này thường có đuôi vàng, thân màu xanh đậm với những đốm ánh kim như tên gọi. Bởi vì màu sắc quá hấp dẫn ở độ tuổi này cho nên nó được bán trên thị trường cá cảnh nhưng một khi trưởng thành thì màu xanh và các đốm ánh kim sẽ biến mất và trở thành loài to con, màu sắc nhợt nhạt trong hồ cảnh. Và thậm chí ngay cả khi còn non, loài này đã gây rắc rối bởi vì nó cực kỳ chộn rộn, đặc biệt là trong các hồ nhỏ.

Nó cũng không phù hợp với hồ san hô vì hay rỉa các polyp san hô. Nếu phải tìm ra điều gì đó để nói tốt về loài cá này thì có lẽ nó là loài tiêu thụ tảo sợi khá tốt. Nhưng một lần nữa, nó có thể hơi đơn độc trong hồ cảnh vì là loài duy nhất ở kích thước đó được giới thiệu để nuôi chung với những loài to con hơn rất nhiều như là cá bò (triggerfish), cá chình moray (moray eel) và cá mú (grouper).

Cá rô biển cross Neoglyphidodon crossi
Chi Neoglyphidodon bao gồm hàng loạt loài được coi là nguy hiểm. Mỗi loài đều rất đẹp khi còn non nhưng rồi sẽ biến thành “gã phù thủy bệnh hoạn” vào lúc nửa đêm. Thậm chí ngay khi còn non chúng đã cực kỳ hung dữ trong các hồ cộng đồng và không đáng tin cậy, trừ phi loài nuôi chung phải to và hung dữ hơn rất nhiều.

Cá rô biển cross (cross damselfish) Neoglyphidodon crossi phân bố ở chuỗi đảo Indo-Malay (các đảo chính Sulawesi và Molucca), đạt đến kích thước 12 cm. Loài này trú ngụ nơi khe đá và san hô ở các vịnh và đầm nước được bao bọc. Nó ăn các loài động vật thân mềm mặt đáy, động vật phù du và một ít tảo. Cá non có thân màu cam bắt mắt với một sọc màu xanh chạy dọc lưng. Mặc dù rất hấp dẫn khi còn non, nó biến thành màu nâu nhợt nhạt khi trưởng thành.

Cá rô biển đen vàng Neoglyphidodon nigroris
Cá rô biển đen vàng (black-and-yellow damselfish) Neoglyphidodon nigroris là loài cũng rất xinh đẹp khi còn non nhưng kém hấp dẫn khi trưởng thành, nó phân bố ở vùng Ấn Độ-Tây Thái Bình Dương: từ Đông Phi và biển Đỏ đến Philippines, Đài Loan, quần đảo Ryukyu, Palau, New Guinea, quần đảo Solomon và bắc Úc. Nó cư ngụ trong các đầm nước và rìa rặng san hô và đôi khi xuất hiện ở vùng san hô mềm. Khẩu phần thức ăn tự nhiên bao gồm động vật thân mềm tầng đáy và động vật phù du nhưng nó cũng ăn cả các polyp san hô mềm.

Khi còn non, nó có thân và đuôi màu vàng với hai sọc đen ở phần trên cơ thể, nhưng khi trưởng thành, hai phần ba thân trước biến thành màu xám với phần còn lại màu vàng. Loài này hoàn toàn xinh đẹp khi còn non và tính khí của nó cũng không khác gì các loài ở trên.



Cá rô biển nơ Neoglyphidodon melas
Thường được gọi là cá rô biển nơ (bowtie/black damselfish), loài Neoglyphidodon melas cũng được phát hiện ở cùng địa điểm với các loài cá rô biển ở trên nhưng nó có xu hướng cư ngụ ở những khoảng trống và vành ngoài dốc của các rặng san hô. Khi còn non, thân cá có màu xanh, trắng bạc với phần lưng và vây lưng màu vàng. Cá trưởng thành đen tuyền. Nếu có điểm gì tốt ở loài cá này thì đó là cá non tương đối thân thiện nhưng phải tránh nuôi cá trưởng thành (hơn 15 cm một chút) bởi vì nó cực kỳ hay bắt nạt.



Cá rô biển nhung xanh Neoglyphidodon oxyodon
Cá rô biển nhung xanh (blue velvet/Javanese/neon damselfish) Neoglyphidodon oxyodon cũng đạt kích thước khoảng 15 cm. Nó phổ biến trong toàn bộ chuỗi đảo Indo-Úc, bao gồm Indonesia và Philippines, nơi cư ngụ là các rặng san hô bằng phẳng được bao bọc và sâu trong nội địa. Khẩu phần thức ăn chủ yếu bao gồm động vật thân mềm tầng đáy và động vật phù du.

Khi còn non, thân và vây có màu xanh sẫm với hàng loạt sọc xanh sáng và một khoang trắng ngay giữa thân. Loài này rất đẹp khi còn non nhưng biến thành màu nâu kém hấp dẫn khi trưởng thàn. Dẫu cá non hay trưởng thành đều rất hung dữ và không đáng tin cậy khi nuôi chung với những loài không lớn hay hung dữ hơn rất nhiều.



Cá rô biển ánh dương Neoglyphidodon polyacanthus
Mặc dù hiếm khi xuất hiện ngoài thị trường, loài này hấp dẫn bất kỳ ai may mắn bắt gặp nó (tôi từng được chứng kiến một lần). Cá rô biển ánh dương (sunshine damselfish) Neoglyphidodon polyacanthus, như tên gọi, có màu vàng tươi khi còn non và một chấm hình con mắt bên dưới phần giữa vây lưng nối với sọc trắng hanh vàng đến vùng phía trên mắt. Còn có một chấm hình con mắt nữa ở phần rìa, bên dưới vây lưng. Nó phân bố ở phía nam rặng san hô Lớn, các đảo Lord Howe và Norfolk, và New Caledonia, nơi nó trú ngụ trong các vùng có đá và rặng san hô.

Loài này cực kỳ hấp dẫn nhưng một lần nữa, khi trưởng thành (khoảng 15 cm) nó hầu như mất mọi yếu tố hấp dẫn và trở thành màu xám xanh với một ít màu vàng ở bụng. Và theo những gì mà tôi nghe nói về loài này vì tôi chưa hề nuôi bao giờ thì tính khí của nó cũng không khác gì những loài được mô tả ở trên.

Phân họ Chrominae

Cá thia đuôi đen Dascyllus melanurus
Chuyển qua phân họ Chrominae, có ba loài nguy hiểm mà dường như tiệm cá cảnh nào cũng có bán. Loài đầu tiên là cá thia đuôi đen (blacktail damselfish) Dascyllus melanurus. Nó phân bố ở trung tâm Ấn Độ-Thái Bình Dương và thường cư ngụ trong các đầm nước và vịnh có san hô nhánh, cá thể trưởng thành đạt đến 8 cm. Cá non và cá trưởng thành đều có màu trắng với những khoang đen.



Cá thia đuôi trắng Dascyllus aruanus
Loài tương tự như cá thia đuôi đen là cá thia đuôi trắng/thia đồng tiền sọc (whitetail/three-stripe damselfish) Dascyllus aruanus. Nó phân bố ở Ấn Độ-Tây Thái Bình Dương: từ Đông Phi và biển Đỏ cho đến trung tâm và tây Thái Bình Dương, về phía bắc đến Bắc Nhật Bản, về phía nam đến Sydney, Úc và các đảo Line, Marquesas và Tuamotu. Kích thước loài này tương tự như cá thia đuôi đen và điểm khác biệt duy nhất là phần đuôi màu trắng với ba khoang đen.



Cá thia ba chấm Dascyllus trimaculatus
Một loài khác cần để ý là cá thia ba chấm (domino/threespot damselfish) Dascyllus trimaculatus. Nó phân bố toàn bộ vùng Ấn Độ-Tây Thái Bình Dương, từ Đông Phi đến biển Đỏ, nó cư ngụ trong các đầm rặng san hô và đạt đến kích thước 10 cm khi trưởng thành. Cá non có thân màu xanh sẫm đến đen với ba chấm trắng, mỗi chấm nằm một bên thân với một chấm ngay giữa trán.

Cả ba loài cá thia Dascyllus thường xuất hiện ngoài thị trường dưới dạng những cá thể non hấp dẫn. Nhưng người mua hãy cẩn thận! - mặc dù rẻ tiền, cực kỳ giỏi chịu đựng và dễ nuôi, tất cả đều có tính khí dữ dằn. Khi trưởng thành, chúng trở nên hung dữ hơn và tấn công mọi loài, kể cả chính đồng loại. Nếu bạn vẫn muốn mua thì phải nuôi chung với những loài to và hung dữ hơn rất nhiều.



Kết luận
Còn loài cá rô biển nào khác được coi là nguy hiểm nữa không? Chắc chắn, và trước khi thả bất kỳ loài cá rô biển nào, tôi khuyên bạn nên hết sức cảnh giác. Cố gắng tránh những loài gây căng thẳng cho không chỉ các cư dân trong hồ san hô mà cả người nuôi cá nữa, điều khiến họ bạc cả đầu (hay tệ hơn nữa là rụng tóc!). Bài viết này không ám chỉ tất cả các loài trong họ cá rô biển đều xấu tính bởi vì cũng có những loài rất phù hợp để nuôi chung, nhưng bạn luôn phải tâm niệm ba điều trước khi mua cá: tìm hiểu, tìm hiểu và tìm hiểu kỹ hơn.

Vậy tại sao phải viết một bài riêng về những loài nguy hiểm? Một câu hỏi hay, và câu trả lời đó là bạn phải tránh nuôi những loài hung dữ này. Sự căng thẳng mà chúng gây ra với những loài nuôi chung hồ khiến cho các loài này bị suy kiệt sức khỏe. Trên thực tế, căng thẳng tạo ra cùng hậu quả ở cả người lẫn thú vật. Chúng ta không thể kiểm soát mọi yếu tố gây ra căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày, nhưng người nuôi cá hoàn toàn chủ động trong lãnh vực hồ cảnh. Chúng ta có khả năng kiểm soát mọi phương diện trong cái thế giới nhỏ bé này cũng như quyết định cách thức vận hành nó.

Và đúng là còn có những nguyên nhân gây căng thẳng khác bên cạnh vấn đề cá hung dữ cùng hồ, chẳng hạn như chất lượng nước kém và khẩu phần thức ăn không thích hợp. Nhưng nên nhớ rằng, khi giảm căng thẳng, cá sẽ bớt bị bệnh. Cá khỏe mạnh sẽ tiết ra nhiều chất nhờn để chống lại ký sinh. Nhưng cá căng thẳng sẽ ngừng tiết chất nhờn, điều khiến chúng dễ bị nhiễm bệnh. Cũng vậy, trong môi trường lành mạnh, nguồn bệnh sẽ bị giới hạn bởi cơ hội khiến nó bùng phát bị thu hẹp. Nhưng một khi cá bị căng thẳng thì cơ hội này được mở rộng hơn!

Để kết thúc, tôi thường được hỏi làm cách nào để bắt cá bị bệnh ra khỏi hồ. Vâng, đây là câu hỏi khó bởi vì mỗi trường hợp đều khác nhau. Và vì vậy chúng ta không cần phải bàn trước làm gì, mà hãy cân nhắc thật kỹ trước khi thả nuôi cá rô biển! Đề phòng trước vẫn hơn.