Hàng Dư Thừa Rốt cuộc, bất kỳ nhà lai tạo nào vốn làm chủ những vấn đề cơ bản và có thể tự tin nuôi cá betta từ trứng nước đến trưởng thành, sẽ bị đối mặt với vấn đề phải làm gì với số hàng dư thừa (surplus stock). Lẽ tự nhiên, một số cá từ mỗi bầy sẽ được lưu lại để giữ dòng, bất kể nhà lai tạo đang tập trung vào một màu sắc, dạng vây hay dự án đặc biệt nào. Nhưng bạn phải làm gì với những con mà bạn không có ý định sử dụng? Đây là một số lựa chọn phổ biến hơn với các nhà lai tạo. Đem tặng Cá betta vốn là thú cưng tuyệt vời, ít đòi hỏi (low-maintenance) và dễ chăm sóc, khiến chúng là quà tặng lý tưởng cho bạn bè và người thân. Tôi biết một nhà lai tạo người lên lọ hàng dư của mình và đặt bên ngoài trên hiên trước (front porch) của mình đợi con nít hàng xóm đi qua lúc tan trường. Người khác bỏ cá dư của cô vào những bình thủy tinh độc đáo và sáng tạo và bán chúng ở tiệm của mình; người nữa lại tặng cá betta cho trường học trong vùng của cô như là thú cưng của lớp. Hầu hết các tiệm thú cưng tư-nhân đều vui lòng nhận cá betta tặng không. Đem bán Điều này tốt hơn hẳn so với việc tặng không, nếu bạn có nguồn [tiêu thụ]. Một số tiệm thú cưng sẽ nhận hàng dôi (extra stock) của bạn khoảng một đô-la mỗi con, hay đổi bằng điểm tích lũy của tiệm (store credit). Mạng Internet cũng là nơi phổ biến cho việc bán betta, với những nguồn như các nhà đấu giá thủy sinh sẵn có trên mạng (online) với phí đăng bán thấp (hay không tốn tiền!). Nếu kỹ năng của bạn như một nhà lai tạo trở nên đủ tốt và danh tiếng của bạn như một nhà bán cá tăng lên, bạn cũng có thể thử bán hàng dư từ website của riêng mình. Hãy chuẩn bị thùng vận chuyển, túi, tấm sưởi (heat packs) phù hợp và đầu tư vào một camera chất lượng. Tất cả những khách hàng tiềm năng đều muốn xem ảnh của con cá thực sự đang được quan tâm thay vì một ảnh đại diện vốn đảm bảo cá của họ “Trông đại loại thế này”. Nhiều khả năng, cá mà họ nhận được chẳng giống chút nào với con được sử dụng trong quảng cáo, để lại những khách hàng bị thất vọng. Và những khách hàng bị thất vọng không phải là khách hàng quay lại! Giữ ghi chép chính xác về di truyền và độ tuổi cá của bạn, vì điều đó sẽ có ích đối với một khách hàng tương lai. Chỉ bán cá mạnh khỏe, vốn không bị dị tật (deformity) và suy thoái di truyền. Hãy chuẩn bị trả lời thật nhiều câu hỏi về cá của mình, cả trước và sau khi khách hàng nhận chúng. Hãy cẩn trọng với việc sử dụng tên dòng riêng của bạn; mặc dù điều này có thể thú vị và hấp dẫn, chúng cũng gây nhầm lẫn và sẽ không giúp tăng uy tín của bạn trong số những khách hàng betta kinh nghiệm và các nhà lai tạo chiến hữu. Thanh lọc Cho mục đích của đoạn này, tôi hết sức thoải mái với việc sử dụng từ “thanh lọc” (cull) thay vì “giết” mặc dù điều đó là cần thiết, điều hầu hết các nhà lai tạo betta ám chỉ khi họ đề cập đến việc thanh lọc bầy cá của mình. Dẫu có vẻ độc ác và vô tâm khi giết một con betta hoàn toàn mạnh khỏe chỉ vì nó có thể không thể hiện một tính trạng mà bạn muốn, hay bạn không có ý định sử dụng nó trong chương trình lai tạo tương lai của mình; các nhà lai tạo, những người đối mặt với vấn đề của hàng trăm con betta và không có đầu ra (outlet) cho chúng, có thể phải cân nhắc các lựa chọn của mình. Cho đến khi một nhà lai tạo mới tích lũy đủ kinh nghiệm, tôi không đề nghị thanh lọc bất kỳ con nào ngoại trừ sức khỏe kém hay dị tật thể chất cho đến khi cá ngừng phát triển. Nhiều lần một con betta non trông chẳng hứa hẹn gì, bỗng dưng phát triển thành một trong những con đẹp nhất trong bầy của bạn. Bạn sẽ phát triển một “con mắt” để tìm kiếm điều gì một khi bạn quan sát đủ nhiều betta non, nhưng cho đến khi đó chỉ cần tìm kiếm những vấn đề bình thường -- vẹo cột sống, vấn đề bơi lội, yếu ớt, dị dạng, lem quá nhiều v.v. Dẫu vậy tôi luôn bảo lưu ý kiến rằng một nhà lai tạo nhân đạo phải chịu trách nhiệm cho những sinh linh mà mình tạo ra qua việc lai tạo có chủ đích (intentional), bất kỳ nhà lai tạo nào vốn bị quá tải qua số lượng betta chót vót nên họ không thể chăm sóc cá mình một cách đầy đủ, cần phải tìm cách cắt giảm số lượng của mình. Nếu bạn không thể bán hay cho chúng đi, thì an tử là một lựa chọn. Có nhiều phương pháp an tử. Trong số đó, tôi nghĩ việc đem chúng cho cá lớn ăn là cách ít đau đớn, nhanh và tốt nhất trong việc loại bỏ một con betta không mong đợi (unwanted). Oscar cichlid là tuyệt vời cho công việc này. Kiếm một con dài tối thiểu 5-6 inch; ở kích thước đó chúng có thể xử lý bất kỳ thứ gì đến trưởng thành kích thước-trung bình bằng một cú đớp nhanh gọn. Nên nhớ rằng cá Oscar có thể lớn đến mười hai inch hay tương đương, bất kể kích thước hồ nuôi của chúng, và tạo ra rất nhiều chất thải. Một con Oscar trưởng thành sẽ đòi hỏi một hồ tối thiểu 40-50 gallon và thay nước một phần hàng tuần. Cá ăn tạp (carnivorous) cỡ lớn như Oscar sẽ nhanh chóng xử lý những con betta không mong đợi. Tôi từng sử dụng đông lạnh (freezing) như là một phương pháp an tử cá vốn bị bệnh quá nặng không thể phục hồi và đang đau khổ. Chỉ cần bỏ cá vào một cái ly hay túi nước nhỏ, đặt nó vào ngăn đá, và cố không nghĩ về nó quá nhiều. Tôi biết một nhà lai tạo vốn thanh lọc toàn bộ cá của mình bằng cách này, lấy cá loại của mình và bỏ tất cả vào một cái túi lớn rồi đông lạnh chúng. Có lẽ thân nhiệt của chúng giảm và chúng chỉ rơi vào giấc ngủ. Vâng, đó dường như là một sự giải thoát cho cá bệnh (chúng thực sự trông như thể chúng chỉ chết một cách lặng lẽ và yên bình), nhưng nên nhớ rằng cá non, mạnh khỏe từng được thấy giãy giụa trong quá trình đông lạnh, điều có thể khiến phương pháp này không phải là lựa chọn nhân đạo như suy nghĩ ban đầu. Nếu bạn kiếm được dầu đinh hương (clove oil), bạn có thể đưa cá vào giấc ngủ dường như không đau đớn. Trộn nó vào nước khoảng 3 giọt dầu trên 1 lít nước. Vậy là đủ để khiến cá ngủ, và một khi nó bất tỉnh (unconscious) thì thêm 3 giọt nữa để giết nó. Có một số đề nghị việc sử dụng dầu đinh hương với rượu vodka, nhưng vodka là chất dị ứng với cá, nó dường như làm cá tổn thương, và nó không cần thiết. Bạn có thể mua dầu đinh hương ở tiệm thực phẩm chức năng (health food store) của mình, hay ở tủ thuốc đánh răng của hầu hết tiệm thuốc. Bất kể bạn làm gì, đừng bao giờ đổ bỏ (flush) một con betta sống! Đây là cách loại bỏ một con cá độc ác và vô nhân đạo nhất. Ngược với niềm tin phổ biến, việc xử lý nước thải (sewage treatment) không bao gồm những hóa chất cực mạnh (harsh) ở đầu thoát của mọi thứ. Hơn nữa, đa phần chất thải chảy trong ống cống là nước. Không những có thể, mà còn có lẽ rằng cá sẽ sống sót qua việc đổ bỏ chỉ để chết một cách chậm chạp và đau đớn trong ống cống. Việc đổ bỏ cá không phải là một hành động phù hợp về mặt môi trường, vì vậy cũng đừng đổ bỏ cá chết. Đặt cược tốt nhất của bạn là bỏ cá chết vào một bịch nước và ném chúng đi hay cho chúng một đám tang dễ thương trong vườn nhà.
