Đỏ và đỏ lan

Đỏ và đỏ lan
Victoria Parnell – http://www.bettysplendens.com/red-and-extended-red.html

Thường có nhầm lẫn liên quan đến định nghĩa về cá betta đỏ lan (extended red), vì vậy trong bài viết này, chúng tôi sẽ cố gắng làm rõ về thuật ngữ.


(Myron Tay)

Gien đỏ lan là loại gien mà nó tạo ra lượng lan tỏa bất thường của các sắc tố đỏ, non-red (và có lẽ cả đen) ở cá betta, tương tự với gien ánh kim lan (spread iridiocyte) ở màu ánh kim. Tuy nhiên, có những yếu tố khác ảnh hưởng đến bề ngoài [tức màu sắc] của betta (chẳng hạn sự hiện diện của gien non-red khiến betta thể hiện [kiểu hình] non-red ở những nơi vốn là màu đỏ), nên một con betta với gien đỏ lan thậm chí có thể không đỏ!

Cũng có nhiều yếu tố khác (lượng ánh kim, lượng sắc tố đen, cường độ màu) vốn định hình betta đỏ lý tưởng. Do vậy, một con betta đỏ lan hầu như ám chỉ cá betta mang gien đó và chưa đủ để làm nên betta đỏ lý tưởng. Tuy nhiên, betta đỏ lý tưởng nhất định phải có gien đỏ lan.

Một nhà lai tạo hứng thú với việc theo đuổi cá đỏ lý tưởng phải đối mặt với hai chướng ngại chính - loại bỏ viền và vảy đen ở cá, và do vậy có xu hướng suy giảm cường độ đỏ. Hầu hết các nhà lai tạo khắc phục vấn đề vảy đen bằng cách giới thiệu gien cambodian vào dòng đỏ lan của mình. Trong khi việc này có tác dụng loại bỏ màu đen, nó cũng làm nhạt màu thân cá. Thành công hơn thường đạt được bằng cách sử dụng gien blonde [hoe] vốn mang lại màu đỏ-huyết nhưng sẽ không loại bỏ hết màu đen.

Về mặt lý thuyết, có thể loại bỏ màu đen ở tất cả các dòng cá đỏ lan bằng cách gia tăng sự lan tỏa (spread) của đỏ để bao phủ toàn bộ lớp đen, hay loại bỏ hoàn toàn lớp đen. Thuyết đầu được dựa trên mệnh đề rằng cambodian truyền thống được tạo ra không chỉ bởi một gien, mà là hai. Cái đầu là gien Mendelian đơn giản vốn loại bỏ hắc tố trên mọi bộ phận của cá ngoại trừ mắt; cái thứ hai là gien non-Mendelian vốn quy định sự lan tỏa của màu đỏ ở cá. Ở cambodian truyền thống, gien này tự thể hiện như là màu đỏ chỉ trên các vây của cá.

Cá Đỏ Hoàn Hảo (Perfect Red) cũng không được dính ánh kim. Điều này có thể là vấn đề hóc búa, bởi vì nhiều nhà lai tạo, muốn cải thiện bộ vây dòng cá đỏ của mình, đã pha với cá ánh kim Vây Khủng (Power Fin) rồi cản ngược về dòng đỏ. Về mặt logic, bước kế tiếp sẽ là loại bỏ sự hiện diện của ánh kim khỏi dòng đỏ, và điều này có thể đạt được bằng một số cách khác nhau.

Phương pháp đầu tiên (và rõ ràng nhất) là pha với dòng đỏ ít ánh kim hơn. Cách hay nữa để làm là pha với một dòng vàng (non-red) chất lượng, ưu tiên con mang gien đỏ lan và không cambodian. Nhà lai tạo khác mà tôi biết đã thành công trong việc tạo ra một dòng đỏ gần như hoàn hảo bằng cách pha chúng với cam.

Cá đỏ có thể đặc biệt đáng thất vọng bởi xu hướng thể hiện mép (edge) trắng hay trong suốt ở các vây của chúng, phổ biến nhất là đuôi. May thay, mép ngoài nhợt nhạt này thường được lấp đầy khi cá trưởng thành. Nhưng trong một số trường hợp nó lưu lại, khiến nhà lai tạo phải nghiến răng và đấu tranh với cám dỗ cắt bỏ phần không đạt của vây bằng một chiếc kéo mũi-tù.

Cá đỏ có thể cũng nảy sinh một vấn đề trong hồ ép, vì chúng có nhiều khuynh hướng thể hiện ngay sự hung bạo (kiểu như mấy người tóc đỏ í!). Thật căng thẳng khi quan sát cặp tình nhân tương lai xé nát vây lẫn nhau một cách hồ hởi, nhưng điều đó dường như là bài bản với cá đỏ. Khi sau cùng bạn cho chúng sinh sản xong, bạn được thừa hưởng một đám nhóc cau có vốn bắt đầu đá lộn lẫn nhau sớm hơn nhiều so với những màu khác, cần lên keo sớm.

Màu đỏ cũng có thể lên chậm. Thông thường, nó bắt đầu bằng các vạch (streak) đỏ ở vây, cho đến khi các vây được phủ hết và cá trông giống như cambodian truyền thống. Rồi thân bắt đầu ửng đỏ, và tôi nhận thấy những con vốn bắt đầu ửng đỏ sớm nhất đều kết thúc với màu đỏ đậm nhất. Những con khác trông như thể chúng sắp sửa bảo lưu cambodian hay chuyển sang vàng, nhưng rồi bất ngờ lên màu. Đấy là những con vốn có tông đỏ mịn màng (satiny) nhất, nhưng thường nhạt hơn mức “lý tưởng”, và nhân tiện trong trường hợp của tôi, là bằng chứng tác động của gien cambodian.