“Có một dòng sông chảy qua đây” Kinh nghiệm thiết kế hồ dành cho các loài cá sống trong những dòng sông và suối chảy xiết Tác giả Martin Thoene - nguồn www.loaches.com Giới thiệu Trở lại năm 1998, tôi đã viết bài này khi trong đầu xuất hiện ý tưởng về hệ thống ống nước của hồ có dòng chảy. Dù bài viết chỉ là một phần của bài viết sau này của tôi "Cá bám đá: loài chuyên sống trong dòng nước xiết" nhưng người ta vẫn yêu cầu tôi duy trì nó ở đây. Điều này làm tôi phải suy nghĩ. Rồi tôi nhận ra rằng bài viết cũ vẫn còn có giá trị bởi vì nó thể hiện những tiến bộ về ý tưởng của tôi trong tám năm trời, nó đã đến tay rất nhiều người để họ tự thiết kế hồ của riêng mình từ bản thiết kế của tôi. Điều này giúp họ nuôi dưỡng một cách thành công và trong một số trường hợp lai tạo được những loài cá bám đá, những loài mà trước đây người ta chỉ nuôi thôi đã thấy khó khăn rồi. Nó cũng là một kỷ lục lịch sử vào giai đoạn có ý nghĩa nhất trong quá trình nuôi cá lâu năm của tôi. Theo thời gian, tôi đã song hành cùng www.loaches.com với rất nhiều sự kiện xảy ra. Nó cũng thể hiện sự tiến bộ của tôi về kỹ thuật chụp ảnh. Những cái hình trong bài viết đầu tiên được chụp bằng một máy ảnh dùng phim. Bây giờ tôi sử dụng máy ảnh số chất lượng tốt hơn. Tôi gắng duy trì bài viết này gần đúng như khi nó được viết ra. Tôi chỉ thay đổi một vài tên khoa học của... cá mà chúng từng bị định danh sai trước đây, tôi cũng thêm vào một số ghi chú ở một số bức ảnh. Đây là ý tưởng thiết kế ban đầu của tôi vào năm 1998. Bây giờ tôi nhận thấy rằng các đầu thoát nước gắn bọt biển được tô màu xanh bởi vì tôi dùng loại bọt biển dùng cho bộ lọc công suất Fluval 4. Kế tiếp, tôi sử dụng cục bọt biển đường kính 10 cm của bộ lọc hồ màu đen (Pond-pump). Tôi hãy còn sử dụng những cục bọt biển này sau 8 năm. Đương nhiên chúng làm bằng vật liệu có thời hạn sử dụng nhất định. Đây là cái hồ đầu tiên mà tôi làm khi còn ở nước Anh, Những cục đá lấy từ công viên Garden Center và rễ cây được thu thập từ khu rừng địa phương, rừng Thetford. Bởi vì sự thích nghi cao độ đối với môi trường nước chảy xiết của những loài được gọi là cá bám đá hay cá chạch lũ (torrent fish) nên tôi cho rằng nếu muốn nuôi chúng thì chúng ta phải thiết kế môi trường hồ nuôi sao cho thật giống với môi trường thiên nhiên nơi chúng sống. Tôi muốn tạo ra một hồ nuôi có nước chảy xiết theo một hướng cố định và sục khí thật nhiều. Hầu hết máy bơm và máy lọc được sử dụng trong các hồ cá thông thường chỉ có tác dụng khuấy động nước hồ mà không hề tạo ra một dòng chảy cố định. Tôi nghĩ nên sử dụng loại hồ hơi dài một chút với phần thoát nước thật nhanh ở phía cuối hồ, rồi sau đó nước được bơm trở lại phía đầu hồ. Cơ sở thiết kế Tôi có một hồ dài 44” (1 mét), rộng 18.5” (45 cm) và sâu 15” (36 cm). Không gian rộng rãi như vậy rất thích hợp để nuôi các loài cá không đòi hỏi mực nước sâu. Nó có dung tích khoảng 44 gallon Anh (198 lít). Để có lực hút mạnh, tôi sử dụng 2 máy bơm hiệu Aquaclear. Để tạo ra dòng chảy liên tục, tôi nghĩ ra một hệ thống ống dẫn mà 3 đầu thoát nước là những miếng bọt biển có tác dụng lọc cơ học và sinh học, nước được hút qua đó và quay trở lại hồ nhờ những máy bơm. Hệ thống này nằm bên dưới lớp sỏi giống như một bộ lọc dưới sỏi thông thường. Tôi đặt 4 ống dẫn nằm dọc theo chiều dài bể để vận chuyển nước. Sơ đồ hệ thống gồm đầu thoát, ống dẫn và máy bơm Đây là những đầu hút gắn cục bọt biển mà tôi từng sử dụng ở hồ đầu tiên của mình. Tôi đã mua thêm một số ngay sau đó vì tôi nghĩ sau này chúng cần được thay thế mà tôi lại không thể mua chúng trong nước. Đấy là khi còn ở nước Anh. Bây giờ, tôi đến sống ở Canada từ năm 2001 và vẫn còn sử dụng những cục bọt biển đó. Ống có đường kính 3/4” (1.8 cm) và được dán bằng loại keo hiệu "Osmaweld". Loại keo dán này làm chảy và hàn chặt hai bề mặt lại với nhau và đông cứng sau khoảng 30 giây, vì vậy việc cân chỉnh các bộ phận trước khi dán là điều sống còn. Tôi gắn thử các bộ phận lại với nhau rồi đánh dấu chính xác vị trí cần dán. Sau khi dán 24 giờ, chúng ta có thể rửa ống bằng nước sạch rồi đem sử dụng. Một đoạn ống dẻo có đường kính khoảng 1 inch (2.4 cm) được sử dụng để nối đầu hút của máy bơm hiệu Aquaclear802 với ống dẫn. Bố trí Một lớp sỏi có đường kính 4 mm dầy 1.5” (3.6 cm) được trải lên trên hệ thống ống dẫn, hồ được đổ đầy nước mưa và nước cũ lấy từ hai hồ đang vận hành khác. Vật trang trí bao gồm một số hang đá và đá cuội có kích thước từ 4” đến 6” (10 – 15 cm). Một miếng gỗ lũa có loại rong Java-Fern mọc sẵn trên đó được đặt lên vùng có sỏi ở trên cao. Vùng này sâu khoảng 6” (15 cm) và được trồng một số cây Vallisneria. Thành phần 1-Miếng bọt biển gắn vào đầu thoát nước. 2-Máy bơm hiệu Aquaclear 802. 3-Đầu vào (ống siphon) của bộ lọc hiệu Fluval 303. 4-Đầu ra (spraybar) của bộ lọc hiệu Fluval 303. 5-Hang đá. 6-Sỏi tròn, to. 7-Gỗ lũa có đính sẵn Java-Fern. 8-Gốc cây. 9-Đầu sục khí 2" (5 cm). Tôi phát hiện thấy chức năng sục khí của máy bơm không hoạt động khi nó được đặt sâu quá 6” (15 cm) vì vậy chúng ta cần sử dụng một máy sục khí riêng. Nửa bên trái nhìn từ bên trên cho thấy các đầu thoát nước có gắn cục bọt biển và cách bố trí đá và rễ cây. Nửa bên phải nhìn từ bên trên. Khởi động Tôi thả 6 con cá tuế núi màu trắng (whitecloud mountain minnow) vào hồ để thử nghiệm. Việc sử dụng nước, sỏi và gỗ lũa cũ lấy từ các hồ đang vận hành sẽ thúc đẩy độ “hoàn thiện” của toàn bộ hệ thống. Tôi chỉ gắn thêm một bộ lọc hiệu Fluval 303 để khuấy động nước hồ và tận dụng đặc tính của than… cũng như cung cấp chế độ lọc cơ học và sinh học. Tôi tin rằng sử dụng 3 miếng lọc là đủ để lọc cho toàn bộ hồ vì tôi chỉ phải làm vệ sinh chúng có một lần và dòng nước cũng chưa hề chảy chậm lại. Tôi chỉ làm vệ sinh vì tò mò muốn xem chúng hoạt động như thế nào mà thôi. Thả cá Sau 2 tuần, tôi thả 4 con Gastromyzon vào hồ. Chúng ăn rêu xanh mọc trên rễ cây và một số hòn đá. Cùng với thời gian, một lớp rêu đỏ-nâu hình thành và sau đó là loại rêu màu xanh-trắng xuất hiện. Khung cảnh hồ lúc này trông rất tự nhiên và hơi giống với hồ cảnh biển (reef tank) ở một số điểm nào đó. Loài Liniparhomaloptera disparis (để ý loại rêu xanh-trắng trên tảng đá). Sau đó, tôi mua 3 con Nemacheilus masyai (mà trước đây tôi tưởng là loài Shistura savona) và 3 con Shistura scaturigina, rồi 6 con Liniparhomaloptera disparis và một con cá đặc biệt không rõ là loài Nemacheilus hay Shistura. Hồ trông rất sống động và cá có vẻ rất mạnh khỏe. Ngoài mấy con Gastromyzon, những con khác tăng trưởng rất nhanh, nhiều người nói rằng loài Gastromyzon không bao giờ tăng trưởng trong môi trường hồ nuôi. Mục đích ban đầu của tôi khi thiết kế hồ này là để nuôi loài Homaloptera orthogoniata vì tôi từng có một con và tôi quyết định sẽ thiết kế một môi trường tốt nhất cho lần sau khi nuôi loài cá rất hiếm này. Loài Nemacheilus masyai... để ý loại rêu đỏ-nâu trên các hòn đá cuội. Loài Shistura scaturigina (chụp cận cảnh, nhưng “con khỉ” này không chịu nằm yên nên phần đầu hơi mờ!). Sự kiện và số liệu Nhiều người muốn biết rõ thông tin về hồ này. - Hồ có dung tích (theo lý thuyết) là 198 lít. - Tổng công suất bơm của hai máy bơm Aquaclear 802 là 3300 lít/giờ. - Điều này có nghĩa là nước được luân chuyển 16 lần/giờ. - Công suất máy lọc là Fluval 303 850 lít/giờ. - Do đó, khối lượng nước được xử lý là 4162 lít/giờ. Điều này có nghĩa là mỗi phút có khoảng 69 lít nước được vận chuyển qua hệ thống lọc, tương đương với 1/3 thể tích nước hồ. Nghe có vẻ rất ghê gớm nhưng bạn sẽ nghĩ lại khi thực sự lội trong dòng nước chảy xiết. Bạn nên biết là nó còn mạnh hơn rất nhiều! Một số người cho rằng tôi đã quá chú tâm đến dòng chảy của hồ này trước khi tôi thiết kế và vận hành nó, nhưng khi quan sát loài cá Homaloptera nhỏ bé ¾ inch (1.8 cm) hoàn toàn hạnh phúc ở gần đầu ra của máy bơm Aquaclear 802, tôi bị thuyết phục rằng mình đã làm đúng vì những loài cá này được tạo ra bởi Tự Nhiên để sống ở những nơi có dòng chảy còn mạnh hơn ở đây. Kết luận Tôi rất hài lòng với hoạt động của hồ này. Thật thú vị mỗi khi quan sát sự sống động bên trong môi trường do chính mình tạo ra. Cá ở đây linh hoạt hơn rất nhiều so với cá ở những hồ khác và tôi tin rằng đó là nhờ nồng độ ô-xy hòa tan dồi dào điều mà chúng rất ưa thích. Bất cứ ai ở bất cứ nơi đâu có thể sao chép kiểu thiết kế này và sử dụng bất kỳ thiết bị nào có sẵn ở nước mình. Chỉ cần tính toán một chút là bạn có thể hiểu được lý do của việc kết hợp hai máy bơm giống hệt nhau. Tôi dùng 2 cái để nếu một trong hai bị hư thì dòng nước vẫn được duy trì. Hai máy bơm hoạt động cùng lúc cũng làm gia tăng dòng chảy cố định bên trong hồ. Có một vài dòng chảy nghịch mà chúng ta có thể nhận biết nhờ quan sát chuyển động của những bọt khí nhỏ li ti bên trong hồ. Ở đầu thoát cũng có vài dòng chảy nghịch và có một số xoáy nước phía sau những cục đá cuội nơi mà dòng chảy tạo ra áp suất thấp. Nhìn chung, mục tiêu tạo ra một dòng chảy liên tục là đạt yêu cầu. Những hồ mà tôi từng có: Đây là một vài hồ tôi làm khi còn ở nước Anh. Đây là hồ có kích thước 39x22x26 nuôi chạch hề (clown loach), chạch yoyo, striata... với những cái rễ lớn và đá phiến. Đây là hồ nuôi các loài dario, modesta, lecontei, superciliaris… các loài dario và lecontei không xuất hiện trong hình. Hồ thiết kế ở Canada Vào tháng 8 năm 2001, tôi chuyển đến sống ở Toronto, Canada. Trước đó đã mua một số cá bám đá vào tháng 4 và mang chúng theo trong hành lý. Chúng sống trong bể tạm một thời gian cùng với những cá khác bắt từ một hồ có dung tích 65 gallon. Vào ngày 11-9-2001, tôi đến rời nhà thật sớm đến cắm trại ở bờ hồ Superior. Cuộc tấn công vào Trung Tâm Thương Mại Thế Giới (World Trade Center) xảy ra lúc tôi đang lái xe. Khi đi dạo chơi xung quanh, tôi thu thập đá, gỗ lũa, đá cuội và cả những viên sỏi nhỏ để về bỏ thêm vào hồ. Hồ vốn được trang trí từ những viên sỏi lấy ra từ một hồ đang hoạt động và sử dụng những cái máy lọc cũ vì vậy nó coi như đã được khởi động sẵn. Đây là hình cận cảnh các phần bên trái và bên phải của hồ. Đây là hình chụp vào năm 2004. Hồ chưa bao giờ ngưng hoạt động kể từ khi được làm. Vào tháng 10 năm đó, tôi bắt những con cá săn mồi ra để những con cá bám đá non có cơ hội sống sót. Khi làm việc đó, tôi đã xáo trộn bố trí của hồ vì vậy nó trông khác trước. Hồ vẫn còn một vài mảnh gỗ lũa mà tôi thu thập được từ năm 2001. Hệ thống ống cũ đã được đem sử dụng cho hồ cá khác.
