Cá vàng mắt lồi Peter J. Ponzio – Hội cá vàng Mỹ (GFSA) Cá vàng mắt lồi là một trong những dòng cá vàng xưa nhất còn tồn tại đến nay, và được phát triển từ đột biến tự nhiên khiến mắt cá lồi ra. Tác giả Matsui, trong cuốn sách nổi tiếng của mình “Chỉ dẫn về cá vàng”, liệt kê hàng loạt hình ảnh cá vàng đuôi đơn từ bầy lai với cá vàng thường của ông. Điều này khiến Matsui tin rằng mắt lồi là một đột biến tự nhiên và hầu hết các nhà nghiên cứu cá vàng hiện đại đều đồng ý với phát hiện này. Người Trung Hoa rất hâm mộ con rồng, một sinh vật huyền thoại có sức mạnh phi thường và khả năng tái sinh. Đừng nhầm lẫn giữa con rồng Trung Hoa với con rồng thời trung cổ trong thần thoại phương Tây. Thay vì cứng cáp như rồng phương Tây, rồng Trung Hoa dài, mềm mại và có màu tươi sáng. Người Trung Hoa cố gắng tạo ra những sinh vật trông giống như con rồng và một trong những kết quả là cá vàng mắt lồi, còn được gọi là “demekin” (lưu kim nhật mắt lồi) hay mắt rồng ở Trung Hoa. Cá vàng “mắt rồng” thích nghi rất tốt. Thậm chí, cá vàng “mắt rồng” thường được lai với các dòng cá khác để cải thiện những đặc điểm nhất định cho chúng. Chẳng hạn, nhiều người tin rằng cá vàng đuôi voan được tạo ra bằng cách lai cá vàng “mắt rồng” với cá vàng lưu kim nhật hay đuôi quạt để phát triển bộ vây dài trên thân hình tròn trịa. Tương tự, hàng loạt màu sắc ở cá vàng được phát triển từ cá vàng mắt lồi gồm xanh dương, nâu, xanh-nâu, vải hoa và gấu trúc (đen-trắng). Sau đó, lại lai tạo tiếp để loại bỏ đặc điểm của cá vàng mắt lồi. Bây giờ chúng ta đã biết về đặc điểm cơ bản của cá vàng mắt lồi hay “mắt rồng”, vậy cá trông như thế nào. Dưới đây là phần hướng dẫn tiêu chuẩn của GFSA về cá vàng mắt lồi. Mô tả: cá vàng mắt lồi (telescope) có thân ngắn, tròn, với đuôi kép và cặp mắt lồi. Độ rộng thân phải lớn hơn 2/3 chiều dài thân. Đuôi là dạng đuôi kép, có kích thước từ 5/8 đến 3/2 chiều dài thân với các thùy đuôi phải tách biệt trên 90%. Thùy đuôi tròn hoặc hơi nhọn. Kích thước vây lưng khoảng từ 1/3 đến 5/8 độ rộng thân. Vây ngực và vây bụng phải tròn, có kích thước trung bình và tương ứng với đuôi. Vây hậu môn phải có hai thùy, hình dạng tương ứng với đuôi, vây ngực và vây bụng. Điểm đặc trưng của dòng cá này đó là con ngươi lồi ra và hai bên phải đều nhau. Có ba loại vảy là ánh kim, bán kim và phi kim. Vảy ánh kim gồm cam, đỏ-trắng, đen, xanh dương, nâu, trắng và nhị sắc. Vảy bán kim gồm nhị sắc, tam sắc, đỏ đơn sắc và vải hoa (có hay không có các đốm). Vảy phi kim gồm tím, nhị sắc và tam sắc. Các phân dòng mắt lồi bao gồm hắc mẫu đơn đuôi xòe (broadtail black moor), mắt lồi đuôi bướm (butterfy telescope) và mắt lồi oranda (đầu rồng). Như hình vẽ, cá vàng mắt lồi có thân tròn trịa và cặp mắt lồi hẳn ra ngoài. Thân gần giống với oranda hơn là lưu kim nhật, hay nói cách khác, nó tròn trịa thay vì có hình tròn. Vây tương đối dài, mặc dù ở một số dòng, vây cực dài, đặc biệt là vây lưng và đuôi. Ở những con cá vây dài, đuôi hầu như không nhọn và trông rất ngang bằng (square-cut). Dạng đuôi ngang bằng này còn gọi là đuôi đầm (petticoat) và đôi khi cá được bán dưới cái tên rất mỹ miều “cá vàng đuôi đầm”. Mắt là đặc điểm nổi bật của dòng cá này, mắt nên đều và lồi hẳn ra ngoài. Khi nói đến mắt đều, chúng ta ám chỉ đến 2 vấn đề. Vấn đề thứ nhất là kích thước, nói cách khác, hai mắt phải có cùng kích thước. Một ví dụ về vấn đề kích thước của mắt đó là cá có một mắt to hơn hẳn mắt kia. Vấn đề thứ hai là vị trí của mắt trên đầu. Hai mắt phải bố trí một cách đối xứng ở hai bên đầu. Nếu một mắt nằm lệch về trước hay ra sau một cách đáng kể hoặc lệch lên hay xuống dưới một cách đáng kể so với con còn lại thì đó là một khiếm khuyết. Có nhiều dạng mắt được chấp nhận: loại phân lớp, khi mắt bao gồm nhiều vòng với kích thước giảm dần; loại mắt hình nón khi mắt trông gần giống như núi lửa và loại mắt tròn lồi trông giống như quả bong bóng gắn trên mặt. Trong 3 loại mắt này, mắt phân lớp và mắt bong bóng quý nhất và được tuyển chọn. Lưu ý rằng việc pha trộn hai loại mắt trên một con cá bị coi là lỗi: chẳng hạn một mắt tròn còn mắt kia phân lớp (tôi thực sự thấy có con như vậy rồi). Một trong số những thắc mắc về cá vàng mắt lồi đó là chúng có thấy đường hay không. Theo chỗ tôi biết, bề ngoài của con mắt không ảnh hưởng đến thị giác của cá. Được biết, con mắt lồi ra dễ bị chấn thương. Tốt nhất nên tránh nuôi cá trong môi trường có vật sắc nhọn khiến mắt tổn thương. Cá vàng mắt lồi rất lớn con, thường đạt đến 15-18 cm, không kể đuôi. Những cá thể lớn hơn cũng có nhưng không nhiều như ở lưu kim nhật và oranda. Cá vàng mắt lồi có nhiều màu sắc và loại vảy gồm ánh kim, bán kim và phi kim; chúng là loại cá vàng phổ biến nhất cùng với oranda. Mặc dù cặp mắt có bề ngoài khác lạ, cá vàng mắt lồi rất khỏe mạnh và có thể nuôi trong hồ có nhiều loại cá vàng khác nhau, tuy nhiên có lẽ không nên nuôi chung với cá vàng đuôi đơn bởi vì chúng có thể không giành nổi thức ăn. Tôi nghĩ không nên nuôi cá ngoài trời vào mùa đông nhưng chúng có thể sống tốt vào cuối mùa xuân và mùa hè. Cá vàng mắt lồi - ảnh Carolyn Weise. Cá vàng mắt lồi có bề ngoài khác thường, vừa đẹp vừa lạ. Tôi cũng nuôi vài con, bạn thử tưởng tượng tôi phấn khích như thế nào khi được sở hữu những con rồng Trung Hoa thực sự.
