Sáng Tạo Một Giống Mới: Betta Bạch-Tuyết

Sáng Tạo Một Giống Mới: Betta Bạch-Tuyết
Gene Lucas, Ph.D. – http://www.bettysplendens.com/creation-of-a-new-breed----the-snow-white-betta.html


Một con opaque white đực non xinh đẹp trong hình. Vùng sẫm ở viền vây là phần trong suốt của vây vì sự lan tỏa không đầy đủ của sắc tố đến tận cùng.

Chủ nghĩa sáng tạo trong thế giới Betta? Đóng vai Chúa? Tác dụng của tiến hóa? Bất cứ gì bạn chọn để gọi nó, Betta mới có thể được sáng tạo! Tôi biết. Tôi đã tạo ra một loại! Opaque white. Mục đích của tôi là bạch tuyết (snow white) và dẫu sự phát triển của nó là chưa hoàn chỉnh, chúng tôi hiện có loại cơ bản và tôi tin sự hoàn thiện của nó chỉ là vấn đề thời gian.

Trong tựa đề, tôi đề cập đến Betta trắng như là một giống (breed) mới. Dẫu vậy, chúng tôi muốn nói gì qua “giống mới”? Và chúng có thể được sáng tạo đến mức độ nào? Hầu hết chúng ta đều biết mình đang nói gì khi đề cập đến các giống chó hay ngựa nhưng với một nhà sinh học, sự khác biệt là không thật rõ ràng. “Loài” được định nghĩa chính xác hơn, tự nó, là một khái niệm trong dòng chảy liền lạc. Các giống là phân-loại (sub-types) nhân tạo làm nên bởi bộ sưu tập các đặc điểm độc đáo, định kỳ. Thông thường, chúng thậm chí thiếu chỉ định chấp nhận được của phân-loài (sub-species). Điều này phần nào nghịch lý trong bối cảnh nhiều giống có thể xuất hiện những khác biệt rõ ràng và nổi bật hơn nhiều so với các phân loài của dạng hoang dã đích thực, mà chúng thường cực kỳ giống nhau đến mức chúng có thể không phân biệt được.

Tôi bắt đầu quan tâm đến Betta trắng vào 1964 như một nhánh mối quan tâm của tôi về cá bạch tạng (albinos). Không có dòng bạch tạng nào tồn tại (hay chẳng có con nào hiện nay!) và thực vậy ngoại hình bạch tạng là hiếm. Tôi bắt đầu phấn đấu bằng bầy lớn nhất mà mình từng chăm (577, toàn bộ Cambodian) vốn cũng té ra 90% đực. Nhiều con có vây dị sắc (variegated) hay hoa văn bướm (Butterfly) và một số không dính chút đỏ nào. Vài con trong số này là xanh thép và trông gần như trắng. Tấm hình về một trong số chúng được sử dụng trong bài mà tôi viết cho tờ Tropical Fish Hobbyist, được xuất bản vào tháng Mười 1966 và nó tạo ra một chấn động!

Phản hồi về tấm hình đủ mạnh để giữ quan tâm của chính tôi thăng hoa và hình ảnh tưởng tượng của tôi về một con albino là thứ gì đó kém hấp dẫn hơn nhiều so với Betta trắng, vì vậy cá trắng trở thành thứ gì đó còn hơn là quái ngư (freaks) với tôi vào lúc đó. Như tôi thấy, cá bạch tạng, nhất thiết không màu (colorless), giống với thứ mà chúng ta hiện đang gọi là “cellophane”, với thân nền nhạt Cambodian và vảy trong suốt, không màu. Cellophane thực sự chưa bao giờ bắt mắt, mà thường bị coi là vàng kém sắc.

Khi tôi khảo sát cá trắng “tình cờ” của mình, tôi có thể thấy thành phần (elements) nào đang hiện diện (hay vắng mặt) để cho phép chúng có màu trắng. Chúng không có sắc tố sẫm, dù đỏ hay đen, nhưng chúng có màu… trắng! Tôi biết rằng khi xanh thép được quan sát trên nền nhạt, thay vì sẫm, thì nó trông từ bạc tới trắng. Cũng vậy, những màu ánh kim (metallic) được tạo ra bởi các tế bào ánh kim (iridocytes) biến thiên mạnh từ bao phủ một chút đến đậm đặc trên hầu hết thân và vây. Có những điểm không màu trên vây ở những con cá trắng ban đầu nhưng tôi coi nó là một lỗi có khả năng sửa chữa.

Bởi vì nhiều phản hồi về cá trắng là những yêu cầu liên quan đến việc mua con giống khả dĩ và tôi chẳng có gì để bán, phản ứng ban đầu của tôi bao gồm việc gợi ý làm thế nào để cá trắng có thể được tạo ra. Tôi đang làm việc một cách nghiêm túc trên nghiên cứu [luận án] tiến sĩ (Ph.D.) của mình vào lúc đó (chăm sóc 72 hồ và 3,000 lọ đầy cá Betta!) nên không tự mình làm việc với chúng, cho đến sau này. Rõ ràng, những người mà tôi viết cho họ, hoặc không hiểu phải làm gì, hoặc vì lẽ gì đó, chẳng bao giờ thành công. Một sự kiện liên quan sau cùng khiến tôi bắt đầu.

Trong số những người mà tôi hợp tác với khi chúng tôi chuẩn bị thành lập International Betta Congress là một giáo viên nghệ thuật từ Livonia, Michigan, Walt Maurus. Anh đã chọn ra một dòng betta kỳ lạ vốn có một màu khác thường mà lúc đó anh gọi là “Green Gold”. Tôi thăm Walt và bị hấp dẫn bởi màu sắc kỳ lạ của những con Betta này. Anh tốt bụng cho tôi một vài con giống mà tôi đem về nhà để nghiên cứu sau đó.

Thật dễ để thấy rằng những cá này về cơ bản tương tự với Betta khác nhưng ngoài ra, mỗi con đều ửng màu trắng-kem (creamy-white) vốn có xu hướng che phủ phần nào bất cứ gì mà màu khác hiện diện. Nó đặc biệt nổi bật trên đầu và nắp mang (opercula), những vùng mà bình thường trông khá trong suốt. Bởi vì mô, khi được che phủ bởi chất mới, không còn trong suốt nữa, nên tôi gọi nó là “Opaque” và, bởi vì nó được chuyển giao từ cha mẹ sang con cái, tôi kết luận rằng nó có lẽ là một đột biến mới. Một thảo luận đầy đủ về chất liệu này có thể dài dòng vì vậy tôi sẽ để dành nó vào dịp khác, nhưng tôi giới thiệu nó ở đây bởi vì nó thức tỉnh tôi rằng nếu Opaque có thể được kết hợp với mọi thành phần đúng đắn khác thì tôi thực sự có khả năng tạo ra một Betta màu trắng.

Về mặt lý thuyết, nhiệm vụ dường như khá đơn giản, dẫu về mặt thực hành nó khá ghê gớm. Tôi phải tạo ra con giống vốn sở hữu trong nó tất cả những đột biến sau:
(1) Màu nhạt (không sắc tố melanin). Con giống Cambodian sẵn có vốn làm được điều này.
(2) Không sắc tố đỏ. Con giống non-red có trong tay.
(3) Biến dị xanh thép (steel blue) của màu ánh kim. Con giống có sẵn.
(4) Màu ánh kim lan (spread iridocyte). Con giống có trong tay.
(5) Bất kỳ sự tăng trắng khả dĩ nào. Tôi hy vọng chất liệu Opaque từ cá Green-Golds sẽ mang lại điều này.

Ngoài ra, con giống sẽ có hai biến dị khác từ loại hoang dã, vây dài và đuôi kép, mang lại tổng cộng bảy đột biến trong một loại đơn lẻ.

May thay, hầu hết số này đều có sẵn ở nhiều kết hợp và việc sở hữu nhiều trong số chúng dưới dạng kết hợp dường như có chút hiệu ứng tiêu cực lên sức sống (viability) chung của con giống. Tuy nhiên, luôn có khả năng của việc gom đủ sự lộn xộn (confusion) vào một hệ thống sinh học phức tạp để gây ra vấn đề. Chẳng may, hầu hết con giống có sẵn đều bao gồm thứ gì đó mà tôi muốn nhưng có cả những thứ mà tôi không muốn ở con giống mà tôi hy vọng kết hợp với nhau.

Chẳng hạn, hầu hết mọi con giống non-red xung quanh đều vàng hay nhị sắc sẫm/vàng. Tôi có một non-red nhưng với nó, tôi cũng đang có một xu hướng tiến tới lượng nhỏ màu ánh kim. Tôi đã muốn đi theo hướng khác với điều đó. Các bầy pha của những loại này với cá xanh lục và xanh dương chất lượng dường như vô tình làm giảm sự lan tỏa của màu ánh kim, thường trong nhiều thế hệ. Mỗi thứ mà tôi muốn đưa vào đều mang theo những vấn đề đặc biệt của riêng mình.

Để cho ý tưởng về những gì làm nên một con giống như thế này có thể gây ra, tôi cung cấp một chuỗi sơ đồ phối cản vốn thể hiện sự bổ sung dần theo dự đoán của mỗi tính trạng và khả năng thu thập những gì được mong đợi từ mỗi nỗ lực. Khảo sát bầy #1 đến #8 vốn được tổng kết sơ như sau:
#1: Mang Cambodia và Blue lại với nhau.
#2: Tách Cambodia và Blue thành cá thể đồng hợp (homozygous) (sau đó sẽ cản thuần).
#3: Bổ sung Ánh Kim Lan (Spread Iridocytes) vào hai cái kia.
#4: Tách ba cái thành cá thể đồng hợp.
#5: Bổ sung Non-red vào ba cái kia.
#6: Tách bốn cái thành cá thể đồng hợp.
#7: Bổ sung Opaque vào bốn cái trước.
#8: Tách năm cái thành cá thể đồng hợp.



Dĩ nhiên điều này thể hiện hướng tiếp cận xấu nhất có thể bởi vì nó giả sử rằng mỗi đột biến phải được giới thiệu riêng rẽ và rằng mỗi cái là độc lập từ một con giống không chứa những cái khác. Một số vấn đề thực tế là hiển nhiên tức thì. Hướng tiếp cận này đòi hỏi ít nhất 8 bầy tuần tự thành công với thời gian đầy đủ để cá con đạt độ thành thục sinh sản giữa mỗi thế hệ. Nội việc này có lẽ mất 2 hay 3 năm, thậm chí nếu may mắn. Thêm vào đó, việc giảm khả năng có được loại phù hợp và gia tăng số lượng cá non cần thiết để mang lại chúng. Thật bất thường với những bầy chứa hơn 500 cá bột, chưa nói đến 1,000. Nhưng để kiếm gì đó vốn có cơ hội xuất hiện 1 trên 1,024, thì bạn phải hy vọng tạo ra 1,500 đến 2,000 cá bột cho chắc ăn. Việc này có thể cần tới 15-20 bầy nếu chúng chỉ trung bình 100 mỗi bầy… hay 30-40 bầy nếu chúng chỉ trung bình 50!

Bạn có thể đoan chắc rằng tôi đã cố để rút ngắn việc đó! Tôi đã cố kiếm con giống với thật nhiều thành phần có sẵn trong chúng khi có thể. Các sơ đồ phối cản #9 và #10 thể hiện bầy pha đầu tiên của tôi và đời F2 của nó. Bằng việc sử dụng Cambodia với xanh thép lan pha với một vàng vốn có ánh kim xanh thép (nhưng không lan) tôi hoàn toàn có thể bỏ qua hai cái đầu [Steel blue và Cambodian]. Nó cũng cho phép tôi thực hiện với 1 phần 16 khả năng gom 4 thứ với nhau thay vì 1 trên 256 cần thiết ở bầy #6. Tôi có thể mong đợi tìm thấy chúng ở một bầy trung bình đơn lẻ.

Vâng, tôi đã thu được thứ mình cần, rồi tiến hành pha với Green-Gold. Việc này kéo tôi vào một chút rắc rối bởi tôi đã tái-giới thiệu đỏ và xanh lục cùng với Opaque. Sơ đồ #11 và #12 cho thấy những gì xảy ra sau đó. Tuy nhiên, một lần nữa cơ hội của tôi được cải thiện đáng kể. Với chỉ 3 bộ gien tách tôi có thể mong thấy loại mà mình muốn 1 trên 64 lần, lại nữa một cải thiện lớn so với 1 trên 1,024 cần đến ở bầy #8.

Những yếu tố khác cũng liên quan và, sau cùng, phải được xử lý. Bầy đầu tiên của tôi vốn cung cấp opaque white thực sự bao gồm 3 [đột biến] dẫu nó không phải là một bầy lớn và tôi đủ may mắn để có cả hai giới! Từ đó tôi có khả năng thu được một bầy “giống” sau bốn thế hệ liên tiếp thay vì 8 hay hơn, và hơn nữa, tôi chỉ cần 1 bầy cho mỗi thế hệ. Bầy thứ 5 trong chuỗi này là cá trắng toàn bộ!


Cá đực và cái “green golds” gốc được sử dụng trong việc tạo ra cá opaque white. Lưu ý đến cách mà màu của chúng dường như được điều chỉnh bởi màu trắng-kem mới. Cũng lưu ý đến con mắt sưng vù của cá đực (một vấn đề bình thường ở cá opaque nhiễm nặng).

Hai ví dụ về các loại màu triển lãm, vàng và xanh thép (steel blue), cả hai đều tuyệt vời. Bầy pha giữa hai loại như thế này sẽ mang Cambodian và non-red (từ vàng) với xanh thép và ánh kim lan (từ xanh thép) lại với nhau.

Hai biến dị màu hấp dẫn xuất phát từ việc bổ sung opaque. Cá bên trái là xanh lục (green) và “blond” (nhạt hơn bình thường nhưng không phải Cambodian). Con kia là pastel opaque, rõ ràng xanh lục, non-red và Cambodian.

Đây dường như là lúc thích hợp để kết thúc câu chuyện nhưng thực ra nó chỉ mới bắt đầu. Các cặp cá được phân phối cho hàng loạt nhà lai tạo háo hức và chẳng bao lâu, có nhiều cá trắng xung quanh, nhưng… cũng có vấn đề. Chúng vẫn còn cách xa so với những gì mà tôi mường tượng. Vấn đề chính là với non-red (vàng) ở con giống mà tôi lấy nó. Con giống non-red đó từng được thực hiện để tăng cường vàng vì vậy bao gồm thứ mà tôi gọi là đỏ “Lan” (Extended). Dẫu sắc tố bây giờ là vàng thay vì đỏ, nó vẫn cạnh tranh mạnh mẽ với màu ánh kim (xanh thép). Màu vàng ở bất kỳ con cá được cho nào càng mạnh thì màu trắng càng yếu. Và cũng như màu đỏ phát triển đậm hơn ở Betta đực so với cái, màu vàng cũng vậy ở opaque white đực. Chúng tôi thường thu được cá mái trắng xinh đẹp nhưng cá đực với màu trắng chất lượng thực ra là hiếm.

Hướng tiếp cận mà tôi đề nghị và đang tự áp dụng là thử khắc phục điều này bằng cách pha trắng với những con xanh thép đẹp nhất sẵn có (những con vốn có bao phủ ánh kim dày đặc nhất và ít đỏ nhất có thể), rồi chọn ra cá trắng đẹp nhất từ bầy F2 (xem các bầy #13 và #14). Việc này có thể giúp đỡ, nhưng sau cùng một vấn đề mới nảy sinh… sự xuất hiện của lượng xanh biến thiên ở các vây ở một số đáng kể cá đực. Trong khi chúng thường rất hấp dẫn, chúng trở thành cá nhị sắc trắng/xanh thay vì trắng và màu xanh thường lốm đốm (mottled) hay không đều, làm hạn chế việc sử dụng chúng như là cá nhị sắc.

Vấn đề khác vẫn tồn tại ở Opaque, mà ở các cá thể bị ảnh hưởng mạnh có xu hướng khiến da sần sùi, dày cui và gây ra vấn đề mắt ở cá già. Điều này chưa từng là vấn đề mà tôi nghĩ nó sắp sửa trở thành, bởi vì nhiều bầy pha dường như giữ cho hiệu ứng đủ loãng để ngăn ngừa nhiều trường hợp nghiêm trọng… ít nhất ở con giống của chính tôi. Tuy nhiên, tôi ngờ rằng bất kỳ ai vốn từng giữ cá “thuần” của mình mà không pha có thể vẫn gặp nó.


Cận cảnh đầu và những vùng lân cận của một con opaque white đực. Lưu ý đến chất liệu đậm đặc, không-trong suốt lan trên nắp mang và đầu.

Một cặp opaque white non đang “bắt cặp”. Loại này sẽ cản thuần một khi chúng được thiết lập.

Mọi thứ này bận rộn với các kết hợp để thu được màu sắc đôi khi chừa lại một chút không gian để làm việc trên bộ vây, kích thước và những tính trạng mong muốn khác. Bất kể điều này, có nhiều cá trắng thật đẹp ở xung quanh ngày nay. Opaque từng được pha vào một số màu và thỉnh thoảng đang tạo ra một số biến dị thú vị. Sự quan tâm liên tục hứa hẹn cải thiện hơn nữa ở cá trắng và có lẽ những loại màu mới, cũng như chưa nghĩ ra, cho tương lai. Dẫu vậy, một con opaque đỏ hay vàng sẽ trông như thế nào? Còn màu “Tím Dưa Củ Dền” (Beet Pickle Purple)? Với opaque bên trong nó có thành “trái mận”?

Kèm theo những hình ảnh tôi chọn để đi kèm bài viết này là một số cá trắng đẹp hơn mà tôi thu được ngày nay. Tôi nghĩ một số chúng đang xuất hiện xung quanh. Có lẽ đây gần như là lúc để gọi chúng “Bạch Tuyết” (Snow White). Ít ra chúng hiện là một giống được chấp nhận. Nhất định chúng đã được “tạo ra”. Nhưng tôi không viết bài này để tuyên bố công trạng cho việc gì, tôi chỉ viết để cho thấy nó được thực hiện như thế nào. Tất cả điều đó là cần thiết cho một số người để có ý tưởng về một số thứ mà họ muốn thấy, rồi cố gắng để hiểu về di truyền đủ giỏi để xác định xem nó có thể tiến đến gần hơn [cá trắng lý tưởng]. Nhiều loại mới từng được phát triển với ít [đột biến] hơn để tiếp diễn!

Vậy BẠN sẽ đi đâu từ đây?

Source: FAMA Magazine
December 1982

Column Article
BETTAS...AND MORE
By Gene A. Lucas, Ph.D.

E-Mail: g.a.lucas@worldnet.att.com