Lai Tạo Wild Copper

Alien Copper. Ảnh: Minh Trí Kiệt

Lai Tạo Wild Copper

Cá hoang thuộc nhóm splendens (1) với các thể loại màu lai (hybrid) ngày càng trở nên phổ biến trong thú chơi Betta. Ở bài trước, chúng tôi đã đề cập đến Gray (2). Ngoài ra, Wild Copper cũng đang là hàng hot trên thị trường nhờ màu sắc và hoa văn mới lạ ở dòng hoang dã tương ứng. Trong bài này, chúng tôi sẽ bàn về cách thức lai tạo màu copper mà nhiều bạn đang rất quan tâm.

Lai tạo không đơn giản là Copper x Copper. Thông thường, chúng ta sẽ không có mái chất lượng vì nhà lai tạo gốc không bán hoặc nếu có, mái sẽ không cùng loại (3) hoặc đẳng cấp với trống. Tất nhiên, đôi khi bạn kiếm được cả trống lẫn mái đẹp và chỉ cần nhân bản chúng ra nhưng trường hợp này khá hiếm, nhất là với những dòng mới. Mặt khác, nếu dễ dàng thì thị trường đã tràn ngập với giá rẻ bèo và bạn chỉ việc mua về ngắm chơi mà thôi, chẳng cần ép làm gì. Vậy bạn phải làm sao nếu không kiếm ra mái giống? Trong mọi trường hợp, cách thức chuẩn mực là lai dòng (line breeding) tức cản về một cá thể xuất sắc (4) mà ở đây là trống Wild Copper. Theo dự đoán, đến đời F2 hoặc F3 bạn sẽ thu được những cá thể rất gần với trống gốc. Hoặc nếu bạn có thể tìm ra trống đẹp tương đương từ nguồn khác thì mỗi lần đều có thể cản về một trống khác nhau. Đây là hình thức lai dựa (flock sourcing).

Trong các trường hợp ở trên, bạn không sáng tạo mà chỉ tái tạo dòng dựa vào một hay vài cá thể sẵn có. Nhưng với một loài hoang dã hay biến thể mới mà bạn muốn làm màu copper thì phải thực hiện từ đầu, tức lai tạo đúng nghĩa. Phải nắm vững căn bản về màu ánh kim bởi khi đó, bạn có thể biến hóa tùy theo hoàn cảnh của mình. Hãy nhìn vào lớp màu ánh kim. Bảng dưới đây tổng hợp tất cả các dạng màu khả dĩ.



Cá hoang chỉ có một kiểu hình duy nhất là Wild Green (BlBl++). Các alen green (Bl) và wild (+) được hình thành qua hàng triệu năm tiến hóa giúp cá hoang phản chiếu màu xanh lục lấp lánh. Điều được cho là cần thiết cho quá trình ghép cặp và sinh sản trong môi trường nước tù đục, địa bàn sinh sống tự nhiên của chúng. Quá trình thuần dưỡng Betta splendens để thi đấu ở Thái Lan làm phát sinh các alen steel (bl) và non-metallic (nm). Cá thuần dưỡng hay chọi Xiêm vốn có ba kiểu màu, đồng nhất và không lấp lánh. Sự kết hợp giữa các alen này tạo ra chín kiểu hình như chúng ta thấy ở trên. Ngoài Wild Green, tám kiểu hình còn lại đều được coi là cá lai (hybrid). Các màu đáng chú ý có thể kể gồm Copper, Turquoise4, Steel và Blue. Turquoise là tông màu đông đảo và khó phân biệt nhất, chúng tôi đặt tên theo thứ tự để dễ phân biệt. Một số như Turquoise1 & Turquoise2 kém ấn tượng, ít được thương mại hóa.

Lai tạo
*Bước đầu trong quá trình lai tạo Copper là thay thế alen green (Bl) bằng steel (bl). Chúng tôi đề nghị sử dụng cá Xiêm xanh thép mái (blblnmnm) mà bạn luôn có thể tìm ra dù ở vùng nào. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, (bởi cá trống luôn tỏ ra “dễ dãi”) cá mái đóng vai trò quyết định việc sinh sản có diễn ra hay không và mái thuần dưỡng luôn dễ ép hơn mái hoang.

F1: trống Wild Green x mái Xiêm màu steel (½ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được 100% Turquoise3 (Blblnm+).

F2: cận huyết F1 x F1 (Turquoise3, Blblnm+, ½ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được ⅟16 Copper, ⅟16 Wild Green, ⅛ Teal, ⅟16 Domestic Green/Turquoise1, ⅟16 Steel, ⅛ Blue, ⅛ Turquoise4, ⅛ Turquoise2, và ¼ Turquoise3.

Bạn thu được Copper nhưng đời F2 vẫn còn mang nhiều đặc điểm của cá Xiêm. Như chúng ta đã biết, mỗi loài hay biến thể hoang dã đều có kiểu hình riêng (chẳng hạn Smaragdina Guitar), bao gồm đốm ánh kim ở vảy và mặt, mật độ đốm, hoa văn đặc trưng ở vây (nhất là đuôi), độ rộng và dạng đuôi v.v. Chúng cần được tái tạo ở màu copper.

*Như vậy, bước kế tiếp trong quá trình lai tạo là tiếp tục cản về cá hoang để gia tăng tỷ lệ máu, tiến gần đến kiểu hình hoang dã.

Bước này, chúng ta sử dụng mái Teal (Blbl++). Teal hay Lime (Lime Mahachai, Lime Smaragdina, Lime Guitar) là màu vàng chanh, pha trộn giữa green và copper.

F3: trống Wild Green x mái Teal đời F2 (¾ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được ½ Wild Green và ½ Teal.

Với ¾ máu hoang dã, Teal đời F3 đã có kiểu hình rất giống cá hoang rồi. Nhưng để giống hệt, bạn có thể cản đời F4. Điều này lý giải tại sao dòng Wild Copper của một số nhà lai tạo lại rất đẹp và đúng điệu, đó là vì họ chịu khó cản về Wild Green để củng cố kiểu hình.

F4: trống Wild Green x mái Teal đời F3 (⅞ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được ½ Wild Green và ½ Teal.

F5: Teal x Teal đời F4 (⅞ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được ¼ Wild Green, ½ Teal và ¼ Copper.

Tới đây, dòng Wild Copper của bạn xem như đã hình thành. Quá trình này mất khoảng một năm rưỡi. Điều tuyệt vời là bạn có cả Teal lẫn Copper để giữ dòng. Bạn có thể cản Copper x Copper để thu được 100% Copper, Teal x Teal để thu được ¼ Copper, Teal x Copper để thu được ½ Copper. Hai loại này và cả Wild Green nữa đều hấp dẫn và bán đắt như tôm tươi!

*Theo kinh nghiệm của chúng tôi, mức độ lấp lánh hay độ bóng khác nhau tùy từng cá thể. Không có chuyện tất cả đều như nhau. Như vậy, ở mỗi thế hệ, bạn cần chọn những cá thể bóng nhất để làm giống. Nếu cẩn trọng và khắt khe trong từng bước lai tạo, chúng tôi tin rằng kết quả sau cùng của bạn sẽ thực sự ấn tượng.

Một số loại Wild Copper. Ngoại trừ Alien, nếu soi kỹ bạn sẽ thấy vài nhược điểm mà việc cản về Wild Green để củng cố kiểu hình là cần thiết. (Hàng trên) Alien Copper, Smaragdina Copper. (Hàng dưới) Mahachai Copper, Imbellis Copper. Ảnh: Minh Trí Kiệt.

Như thường nói, trong lai tạo không có gì là duy nhất hay tuyệt đối đúng, có nhiều con đường khác nhau để đạt được mục đích. Chẳng hạn, nếu bạn muốn lai tạo Guitar Copper thì có thể cản Wild Green Guitar với mái Copper bất kỳ mà bạn có thể kiếm ra. Như vậy, Guitar Copper (với ⅞ máu hoang dã) sẽ xuất hiện sớm hơn, ở đời F4. Nhưng theo chúng tôi, nên bắt đầu bằng mái Xiêm để chuyển giao gien ty thể mạnh mẽ cho dòng cá của mình (5).

Lời bàn
Gần đây trên mạng có một bài viết về sự phát triển của Hybrid Wild Copper với đề cập đến các gien Cambodian, Red và non-red (6). Nếu rành tiếng Thái, các bạn có thể đọc và tìm hiểu thêm. Cá hoang dã hiện đang là trào lưu mới mẻ trong thú chơi Betta. Điều này phù hợp với tâm lý và xu thế phát triển nói chung. Như chúng tôi luôn khẳng định, bản đuôi phụng vĩ mang lại vẻ đẹp của con cá chứ không phải hình dạng đối xứng của nó. Điều này đặc biệt đúng với plakat mà cạnh đuôi dài hay ngắn, thẳng hay cong cũng chẳng đóng góp gì mấy vào vẻ đẹp chung. Dạng đuôi đối xứng (D) chỉ đem lại sự khác biệt ở thể loại đuôi dài, tức halfmoon. Cá hoang dã với vẻ đẹp riêng từng bước khẳng định vị thế của mình trong thú chơi. Hiện có nhiều người chơi cá phương Tây chuyển sang nuôi Betta hoang dã.

Bên Thái, có những cuộc triển lãm riêng dành cho cá hoang dã. Ngoài những lớp màu của cá thuần (Betta splendens, Betta imbellis, Betta mahachaiensis, Betta smaragdina, Betta siamorientalis và Betta stiktos) còn có các lớp màu của cá lai gồm Hybrid Color Modified Wild Plakad (HC) tức dạng lai cải thiện màu (như Gray và Copper), Hybrid Laithai Wild Plakad (LT) tức hoa văn kiểu Thái (như Alien với màu sắc và hoa văn kết hợp) và Hybrid Fantasy Wild Betta (HF) tức dạng lai màu thuần dưỡng (như đỏ, đen, vàng hay thậm chí cẩm thạch; chẳng hạn Gold hay Yellow Splendens có thể được xếp vào lớp HF).

Trào lưu nào cũng đến rồi đi, lên rồi xuống. Để nuôi dưỡng nó, thiết nghĩ các cuộc triển lãm là hết sức cần thiết trong tương lai. Hãy nỗ lực lên nhé.

Tham khảo
(1) Nhóm splendens - http://www.diendancacanh.com/threads/335/
(2) Gray: Một Tên Gọi Khác Của Steel - http://www.diendancacanh.com/threads/482013/
(3) Gần đây, vài trường hợp thông báo Copper x “Copper” mà không té ra con Copper nào! Theo chúng tôi, nhà lai tạo gốc đã bán mái thuần green (BlBl--) hay non-metallic (--nmnm) mà khi cản vào sẽ chẳng bao giờ thu được Copper. Cá mái thường ít ánh kim và đôi khi khó nhận biết một cách chính xác. Trong trường hợp đó, bạn cần tiếp tục cản mái con về trống cha Copper để thu được Copper ở F2.
(4) Tản mạn về vấn đề lai tạo betta - http://www.diendancacanh.com/threads/474795/
(5) Ty thể và dòng mái - http://www.diendancacanh.com/threads/45547/
(6) Development of Copper Hybrid Forest Betta (Supanit Angsirikul)