Gray: Một Tên Gọi Khác Của Steel

Gray Alien (Ảnh: Minh Trí Kiệt)

Gray: Một Tên Gọi Khác Của Steel

Chúng ta thường nghe câu chuyện về người nông dân vô tình chứng kiến cá lia thia hoang đá nhau bên bờ ruộng. Đó là nguồn gốc của thú chọi cá lia thia. Việc này diễn ra ở khắp nơi trong vùng phân bố tự nhiên của chúng, từ thuở con người biết trồng lúa nước. Nhưng đâu đó tại đồng bằng Chao Phraya, nông dân Thái đặt nặng chuyện thắng thua hơn bất kỳ nơi nào khác. Những con đá hay, thắng nhiều độ được giữ lại để làm giống. Từ đó, cá lia thia được thuần dưỡng cho mục đích chiến đấu. Quá trình này diễn ra trong hàng trăm năm và có vài đột biến xảy ra tại lớp màu ánh kim ngoài cùng của chúng. Thứ nhất, đột biến tạo ra màu Steel (blbl) ở cá thuần dưỡng. Cá hoang vốn có màu Green (BlBl) và màu kết hợp của cả hai là Blue (Blbl) (1). Thứ nhì, lớp tế bào tinh thể hay ánh kim trở nên đồng nhất và phản chiếu một dải màu nhất định (nm), trái ngược với dải màu biến thiên với hiệu ứng lấp lánh ở cá hoang dã (+). Cá hoang vẫn luôn có một kiểu gien (BlBl++) nhưng để đi đến kết luận này là cả một quá trình dài khám phá. Có một cột mốc quan trọng, đó là sự xuất hiện của màu copper (blbl++) (2) vào 2003 dẫn đến các lý giải và ký hiệu về gien metallic (3) và cuối cùng là các kiểu kết hợp của chúng (4).


Non-Metallic Steel Blue (blblnmnm). Ảnh: nlkhanh

Năm 2017 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi Alien đoạt giải Grand Champion trong một cuộc thi quốc tế ở Thái Lan khiến người chơi chú ý đến dòng này. Alien là cá lai với cấu trúc răng cưa đặc trưng của Stiktos ở đuôi và vạch đen đặc trưng của Guitar trên các vây lẻ, nhất là vây hậu môn.

Gần đây, mọi người thường nghe nói đến Gray Alien với tông màu xám bạc. Tông màu này không hề mới, từng xuất hiện ở những dòng cá khác, chẳng hạn Silver Mahachai. Tuy nhiên, ở Alien mức độ bao phủ ánh kim dày hơn nhiều khiến màu sắc được khuếch đại hết mức. Hiểu rõ đặc điểm này, một số người bố trí nguồn sáng le-lói từ bên trên nhằm ra tạo ra hiệu ứng lấp lánh đẹp mắt, điều làm nên thương hiệu của nó.

Tên gọi mới và tông màu xám có thể gây chú ý, kể cả bối rối cho không ít người chơi và nhà lai tạo. Đây là cách thức tiếp thị khá hiệu quả ở Thái. Nhưng tất cả đều có một mẫu số chung: Non-Metallic Steel Blue hay ngắn gọn là Steel (blblnmnm). Để thêm phần khó khăn, những mái bán kèm trống Gray có thể thuần green (BlBl) hay thuần hoang dã (++) mà khi cản với Gray sẽ chẳng té ra con Gray nào! Màu cá mái đôi khi rất khó nhận biết vì lượng ánh kim hạn chế. Chuyện này xảy ra khá phổ biến, nhất là với các dòng mới lạ, nhà lai tạo gốc muốn độc quyền dòng cá vì lý do kinh tế.

Làm thế nào nhận biết được Gray? Gray cản thuần, tức khi cản Gray x Gray sẽ thu được toàn bộ Gray (blblnmnm). Ngoài ra, chỉ có hai kiểu hình khác mà khi cản với Gray sẽ té ra Gray. Đó là Turquoise3 (Blblnm+) x Gray cho ¼ Gray và Turquoise4 (blblnm+) x Gray cho ½ Gray. Bằng việc chỉ ra nền tảng di truyền ánh kim của Gray (chẳng qua là Steel), các nhà lai tạo sẽ có định hướng tốt hơn và người chơi cũng dễ nhận biết.

Shades of Gray (5)
Gray/Steel có biểu hiện hay “sắc thái” đa dạng tùy mức độ che phủ ánh kim và hoa văn ở dòng cá tương ứng (thử ngâm cứu xem có đến năm mươi hay không?)

Trong quá khứ, Chris Yew từng cho rằng gien blond tác động vào ánh kim khiến nó trông “pastel” hơn (8). Được biết, blond hạn chế hắc tố, màu đỏ kết hợp với blond sẽ tươi tắn nhưng không đến nỗi xóa sạch hắc tố như cambodian, khiến màu đỏ nhợt nhạt. Joep van Esch nói xanh thép kết hợp với blond sẽ trông xám bạc (silver) (6). Nhưng màu bạc mà chúng ta thấy nhiều nhất ngày nay lại ở… Super Black! Các dòng cá đỏ và đen thường nhiễm ánh kim ở một mức độ nhất định, người ta chủ động cản qua và cho nhiễm Steel để độ tương phản là thấp nhất. Cá đen thường có các tia bạc ở đuôi và vây lưng. Nếu có blond thì cá đen sẽ không còn đen nữa. Chứng tỏ, blond không phải là lời giải thích cho tông màu xám bạc ở cá betta.

Trong bầy lai thử nghiệm của mình gần đây giữa Copper và Steel vốn té ra toàn bộ Turquoise4 (blblnm+). Chúng tôi thấy những con đốm nhỏ, nhạt nhòa lại thể hiện tông màu xám bạc rõ rệt nhất, bên cạnh những con tối sẫm. Lời giải thích hợp lý cho tông màu xám bạc ở cả Gray lẫn Turquoise4 đốm vảy có lẽ nằm ở độ dày của lớp ánh kim. Lớp này càng mỏng thì càng ngả tông xám bạc, và ngược lại, càng dày càng ngả tông tối sẫm. Theo chúng tôi, các gien đốm vảy (reduced iridocyte) và ánh kim lan (spread iridocyte) có thể là nguyên nhân gây ra tác động này.

Qua quan sát trên các dòng cá hiện hữu, Steel có vài tông màu khác nhau:

*Xanh thép (steel): Đây là những con mà lớp ánh kim (steel) có độ dày bình thường. Màu xanh thép, tối sẫm của cá Steel.

*Xám bạc (gray/silver): Đây là những con mà lớp ánh kim (steel) mỏng. Màu xám bạc, lạ mắt, nhất là khi được soi dưới ánh sáng mạnh hay đèn flash. Đôi khi ngả turquoise hay green ở góc độ nhất định. Mức độ xám bạc thay đổi tùy dòng và cá thể. Cá thuần dưỡng với đốm vảy nhỏ. Cá thuần dưỡng đơn sắc như đen, đỏ và vàng. Một số dòng cá hoang như Silver Mahachai, Gray Alien, Steel Guitar, và Steel Imbellis với mức độ xám bạc tương đối ổn định.

*Trắng (white): Gồm những con mang opaque đồng hợp như White Opaque và White Dragon. Bột phấn là tông màu chủ đạo, tác động của steel chỉ khiến nó trắng tinh!

Khác với suy nghĩ ban đầu của chúng tôi, các tông màu xanh ngọc (turquoise) và green là hiệu ứng chiếu sáng ở góc nhìn nhất định, không phải tông màu thực của Steel/Gray. Tông xanh ngọc đích thực và sáng thuộc về Turquoise4 (blblnm+). Trong một thời gian dài, chúng tôi từng cho rằng Turquoise4 cũng ngả tông xám bạc, nhưng sau quá trình nuôi dưỡng và lai tạo, chúng tôi nhận thấy hầu hết đều có tông xanh ngọc. Gray/Silver được giới hạn như là một tên gọi khác của Steel (blblnmnm). Một trường hợp lạm dụng hiệu ứng chiếu sáng nữa là Carbon Guitar mà tông màu thực là ánh green, không phải xám bạc và bóng lưỡng như video clip của một nhà lai tạo Thái. Bởi có thời nổi đình đám, có người nhập về và phát hiện chất lượng không đúng như quảng cáo.

Các kiểu hình hay “sắc thái” đa dạng của Steel/Gray.
(A) Non-Metallic Steel (blblnmnm), một đột biến ở cá thuần dưỡng: (A1) Black Steel với màu xanh thép cổ điển; (A2) Super Black (marble based) với các tia xám bạc ở đuôi.
(B) Tông màu xám bạc ở Steel: (B1) Red Steel; (B2) Silver Mahachai.
(C1) Steel Imbellis; (C2) White Opaque (steel hóa trắng bột phấn).
(D) Steel Guitar: rất hiếm, một trong những hình ảnh đầu tiên của loại này; (E) Gray Alien.
Ảnh: vnreddevil (A1), nlkhanh (A2, B1), Trương Hoàng Quang (B2), bettyspendens.com (C2), Minh Trí Kiệt (C1, D, E).

Còn gì có thể xuất hiện trong tương lai? Buriram và Stiktos với lượng ánh kim dồi dào là những ứng viên tiềm năng. Hiện tại, ai đó có thể đang cản Steel trên hai dòng này. Làm thế nào? Dưới đây là cách thức lai tạo các dòng Ash Buriram/Ada(mantium) Stiktos. Đây là các dòng giả định để bàn về lai tạo chứ hiện chưa có trên thực tế!

Lai tạo Ash Buriram/Ada Stiktos
*Bước đầu trong quá trình lai tạo Steel là thay thế alen green (Bl) bằng steel (bl), đồng thời thay thế alen metallic (+) bằng non-metallic (nm). Chọn cá giống nền sẫm nhất có thể bởi Steel trông ấn tượng hơn trên nền này. Chúng tôi đề nghị sử dụng mái Xiêm xanh thép (blblnmnm) mà bạn luôn có thể tìm ra dù ở vùng nào. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, (bởi cá trống luôn tỏ ra “dễ dãi”) cá mái đóng vai trò quyết định việc sinh sản có diễn ra hay không và mái thuần dưỡng luôn dễ ép hơn mái hoang.

F1: Trống Bruriram/Stiktos x mái Xiêm màu Steel (½ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được 100% Turquoise3 (Blblnm+).

F2: cận huyết F1 x F1 (Turquoise3, Blblnm+, ½ máu hoang dã)

Kết quả gồm ⅟16 Copper, ⅟16 Wild Green, ⅛ Teal; ⅟16 Domestic Green/Turquoise1, ⅟16 Steel, ⅛ Blue; ⅛ Turquoise4, ⅛ Turquoise2, và ¼ Turquoise3. (7)

Bạn thu được Steel nhưng đời F2 vẫn còn mang nhiều đặc điểm của cá Xiêm. Như chúng ta đã biết, mỗi loài hay biến thể hoang dã đều có kiểu hình riêng (chẳng hạn Smaragdina Guitar), bao gồm đốm ánh kim ở vảy và mặt, mật độ đốm, hoa văn đặc trưng ở vây (nhất là đuôi), độ rộng và dạng đuôi v.v. Chúng cần được tái tạo ở Steel.

*Như vậy, bước kế tiếp trong quá trình lai tạo là tiếp tục cản về cá hoang để gia tăng tỷ lệ máu, tiến gần đến kiểu hình hoang dã.

F3: trống Bruriram/Stiktos x mái Steel đời F2 (¾ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được 100% Turquoise3 (Blblnm+).

F4: cận huyết F3 x F3 (Turquoise3, Blblnm+, ¾ máu hoang dã)

Kết quả gồm ⅟16 Copper, ⅟16 Wild Green, ⅛ Teal; ⅟16 Domestic Green/Turquoise1, ⅟16 Steel, ⅛ Blue; ⅛ Turquoise4, ⅛ Turquoise2, và ¼ Turquoise3.

Với ¾ máu hoang dã, Steel đời F4 đã có kiểu hình rất giống cá hoang rồi. Nhưng để giống hệt, bạn có thể cản tiếp đời F5. Điều này lý giải tại sao dòng Steel của một số nhà lai tạo lại rất đẹp và đúng điệu, đó là vì họ chịu khó cản về Wild Green để củng cố kiểu hình.

F5: trống Bruriram/Stiktos x mái Steel đời F4 (⅞ máu hoang dã)

Bạn sẽ thu được 100% Turquoise3 (Blblnm+).

F6: cận huyết F5 x F5 (Turquoise3, Blblnm+, ⅞ máu hoang dã)

Kết quả gồm ⅟16 Copper, ⅟16 Wild Green, ⅛ Teal; ⅟16 Domestic Green/Turquoise1, ⅟16 Steel (blblnmnm) tức Ash Buriram/Ada Stiktos, ⅛ Blue; ⅛ Turquoise4, ⅛ Turquoise2, và ¼ Turquoise3.

Bước tiếp theo sẽ dễ dàng hơn vì có thể cản Steel x Steel hay Steel x Turquoise4 để có ½ Steel. Ngoài ra bạn cũng có thể cản Blue x Blue hay Turquoise4 x Turquoise4 để thu được ¼ Steel. Mục đích cản Steel nhưng thực ra bạn sẽ thu được đủ thứ hấp dẫn khác gồm Copper, Turquoise4 và cả Blue nữa!

Con đường của nhà lai tạo tiên phong luôn khó khăn. Kết quả sẽ không xuất hiện nếu chỉ “lai đoản” một đời mà đa số cái-gọi-là “nhà lai tạo” thường áp dụng. Sau khi thu được Steel, bạn cần giữ thêm Blue để cản qua, cản lại giữa các bầy nhằm tránh suy thoái cận huyết. Nhưng việc này cũng rất đáng để thử, hãy nỗ lực lên nhé!

Ghi chú
(1) Định nghĩa và di truyền màu sắc, Joep van Esch

(2) Copper/Gold Betta, Victoria Parnell, 2003

(3) Di Truyền của Tính Trạng Metallic, Leo Buss, FAMA 2005

(4) Hiểu về di truyền metallic, Joep van Esch, 2006

(5) Chúng tôi đã xây dựng một thư viện các kiểu hình của Gray ở đây: https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.386660795712128&type=3 . Nhân tiện, ở cá betta, gray = grey = Non-Metallic Steel Blue (blblnmnm). Ở gà, gray = grey = duckwing = black breasted silver = gà chuối. Ở người, Grey là thằng cha biến thái trong tiểu thuyết và bộ phim cùng tên “Fifty Shades of Grey”; nói trước để các bạn tránh coi, kẻo chết vì… buồn chán!

(6) Di Truyền Màu Sắc Cơ Bản Của Betta - http://www.diendancacanh.com/threads/470449/

(7) Ở F2 (¾ máu), nếu không cận huyết mà cản Turquoise3 về Green, chúng ta sẽ thu được Turquoise2, Green, Turquoise3 và Teal. Theo dự định, ở F3 cần cản tiếp Turquoise3 về Green để lấy ⅞ máu. Nhưng khác biệt về tông màu là nhỏ, việc phân biệt khó khăn khiến chúng ta phải chọn vài cá thể và cản nhiều bầy cùng lúc để tăng xác suất chọn đúng. Rồi ở F4, lại chọn vài cá thể Turquoise3 và cận huyết nhiều bầy cùng lúc để mong kiếm được Steel. Theo cách này, chúng ta sẽ phải cản nhiều bầy ở F3 & F4 (nhằm tăng cơ hội chọn đúng) nhưng tiết kiệm thời gian nếu mọi thứ suôn sẻ. Còn nếu bạn sai thì phải làm lại hầu như từ đầu!

Gray Alien (Ảnh: Minh Trí Kiệt)

Gray Alien (Ảnh: Minh Trí Kiệt)

Gray Alien (Ảnh: Minh Trí Kiệt)

Gray Alien (Ảnh: Minh Trí Kiệt)