Cá Chọi Xiêm: Bộ Cánh Thịnh Nộ!

Cá Chọi Xiêm: Bộ Cánh Thịnh Nộ!
Nathan Hill - https://www.practicalfishkeeping.co.uk/features/articles/siamese-fighters-fins-of-fury?rq=fury



Nếu Bruce Lee [Lý Tiểu Long] từng là cá, thì đó có lẽ là cá chọi Xiêm! Nathan Hill nêu bật loài cá từ Viễn Đông này, vốn thể hiện như là biểu tượng võ thuật – và không nhân nhượng trong chiến trận…

Cá chọi Xiêm là loài hai-mặt. Tùy khán giả của mình, nó có thể sặc sỡ với vây màn tha thướt. Nó có thể gọn gàng và trùng trục, vây ngắn mạnh và căng, màu xám xịt với một cái đầu đầy những suy nghĩ ti tiện.

Hai ví dụ ở trên là của cùng một con: Betta splendens Viễn Đông và một trong những thú cưng gây gổ nhất ở thú chơi.

Plakat, chiến binh Thái đích thực, có lịch sử lâu đời. Người Thái bản địa có lẽ giữ chúng trong 700 năm hay hơn. Nông dân, bắt đầu thu thập và lai tạo cá mà họ phát hiện ngoài đồng lúa nhưng, vì việc gia tăng sử dụng hóa chất nông nghiệp, chẳng mấy con được phát hiện ở đó ngày nay.

Các báo cáo thi đấu chính thức bắt đầu từ những năm 1800 và Vua Xiêm – như quốc gia được biết sau này – cho phép các trận đấu Betta cũng như sở hữu một bộ sưu tập cho chính mình.

Vào những năm 1840, ông tặng một số cá cho nhà động vật học Đan Mạch Theodor Cantor, mà Cantor đặt tên là Macropodus pugnax. Về sau, nhà ngư loại học Charles Tate Regan mô tả chính thức và cho nó cái tên mà chúng ta đều biết ngày nay — Betta splendens.

Dẫu tên này phản ánh một di sản chiến đấu, được đặt tên theo thể loại Ikan Bettah ở châu Á vốn là những chiến binh can trường.

Người hâm mộ cá chọi Xiêm ghét thông tin sai lạc và nhiệt tình xóa bỏ những điều “thần bí”. Trên tất cả đó là các chiến binh sẽ ổn trong lọ nhỏ, không sưởi và lọc.



Ý tưởng cá Betta có thể sống trong một lượng nước nhỏ bắt nguồn từ các nhà lai tạo vốn nuôi dưỡng và chăm sóc chúng trong ly, lọ, hũ hay chậu nhỏ. Cũng có những báo cáo rằng chúng thỉnh thoảng được phát hiện trong các vũng tự nhiên cũng như dấu chân gia súc.

Rất khó để tin rằng dấu chân gia súc có thể trở thành một tổ ấm lâu-dài, dẫu không thể loại trừ trong ngắn-hạn. Quê hương gốc của cá Betta – Thái Lan, Malaysia, Việt Nam và Cambodia – chịu ảnh hưởng của lũ quét (flash floods) và mùa khô hạn, và cá có thể bị kẹt trong các vũng vào kỳ nước rút.

Cũng có thể tưởng tượng một con đang cố vượt cạn, nhảy từ vũng này sang vũng khác, nửa-đường vô tình tự mắc kẹt trong một vùng nước tạm bợ.

Điều không thể tranh cãi đó là Betta được nuôi trong các lọ nhỏ xíu bởi các tay chơi và ngư thủ chuyên nghiệp, và cũng không thể chối cãi rằng một số những con đáng kinh ngạc nhất được tạo ra theo cách này. Cơ chế sinh lý học đàn hồi (resilient physiology) của chúng bắt đầu hoạt động, cùng với cơ quan mê lộ (labyrinth) luôn hữu dụng.



Võ sĩ đấu lồng (caged fighters)

Môi trường của các chiến binh hoang dã là dòng chảy chậm. Betta không phải là những tay bơi lội mạnh mẽ, ưa thích sử dụng vây ngực của mình để vận động. Cũng như các đồng lúa, chúng cư ngụ trong ao, bụi, vũng nước, kênh và thậm chí các dòng sông chảy chậm – nhưng không bao giờ trong vùng chảy mạnh.

Chúng sống ở chỗ nước nông và cần ngoi lên bề mặt. Betta splendens hoang dã hiếm khi được phát hiện sâu hơn 50cm/20” và bất kỳ thứ gì ở đó trong hồ nuôi là chất thải.

Cá chọi Xiêm là loài thở khí bắt buộc một khi vượt qua giai đoạn cá bột. Nếu không được đớp khí thường xuyên thì chúng sẽ nghẹt thở. Nhiều người mới chơi cá bối rối với hành động này, nhưng nó hoàn toàn tự nhiên.

Hồ lớn thì tốt hơn và phải luôn được trang điểm tốt. Thậm chí Betta cảnh (fancy) ở Anh đã cách xa khỏi nguồn cội của mình thì chúng vẫn sống trong một môi trường vốn bắt chước tự nhiên.

Tầm [lãnh thổ] tự nhiên của cá đực vào khoảng 1m/11’ vuông, mà chúng canh chừng cá mái ghé qua hay đối thủ tìm cách mở rộng lãnh thổ riêng của chúng.

Cung cấp 60cm/24” vuông hay hơn cho một cá đực và chắc chắn không dưới 45cm/18” vuông. Độ sâu là không cần thiết, cũng như không gian rộng rãi. Hãy chọn cây cối rậm rạp và trang trí cành cây. Một số người nuôi tránh vật sắc, sợ chúng sẽ làm rách bộ vây mong manh đó, với điều kiện cá không thể đấu tranh với dòng chảy mạnh, đây không phải là vấn đề.

Bất kỳ cây nào đều phù hợp nhưng nếu chọn sinh thái (biotope) tự nhiên, hãy thử cây cỏ trong vùng bao gồm Leersia hexandra [cỏ bấc], Ipomoea aquatica [rau muống], Ceratopteris thalictroides [cần trôi], Nymphaea stellata [súng lam], Hydrilla verticillata [rong đuôi chồn], Ceratophyllum demersum [rong đuôi chó], Ottelia alismoides [mã đề nước] và Salvinia cucullata [bèo ong].

Tuy nhiên, bất kỳ lùm cây rậm rạp, dày đặc nào đều sẽ được khám phá, mặc dù đến khi sinh sản, cá có thể bắt đầu dọn dẹp đủ loại lá mềm [dường như không chính xác]. Cây cối phải nhiều và cá thường được thấy làm tổ giữa vùng 75% cây cối hay hơn.

Đừng bao giờ sử dụng hồ với mặt sau bằng gương bởi cá sẽ phản ứng một cách bạo lực với hình phản chiếu của chính chúng và tự làm mình kiệt sức vì cố nhao đến địch thủ không-tồn tại của chúng.

Đối tác xổ (sparring partners)

Việc thả hai cá đực cùng nhau là bất khả thi. Dù cá mái nóng nảy, cá đực đá đến chết.

Đực và cái có thể rắc rối trong một hồ nhỏ. Cá đực thường từ chối sự hiện diện của cá cái cho đến khi sẵn sàng sinh sản và các cuộc hành hung trong nhà là phổ biến.

Cá cái được nhận dạng bằng bộ vây ngắn hơn, thân nhỏ hơn và “vành họng” nhỏ hơn mà cá đực sừng trong chiến trận. Khi chúng mới gặp chàng có thể sừng, trong khi nàng xuất hiện một sọc sẫm bên lườn của mình. Cá đực đối địch không làm điều này và phản ứng bằng việc sừng với sừng trả và tấn công.

Cá vây dài hay giống-Betta có thể bị coi là kẻ đối địch và đối xử như vậy. Bảy màu vây-dài cũng có thể bị cắn bởi một chiến binh đố kỵ.

Các chiến binh cảnh cũng là những bông hoa mong manh. Nhiều cá khác không thể kháng cự [sự cám dỗ của] những cái vây dài đó và những loài barb và tetra nhất định có thể tước một con Betta thành miếng xúc xích tả tơi trong vòng vài phút!

Đừng hiểu nhầm cá “chọi” theo nghĩa rằng chúng có thể tự bảo vệ mình trước tất cả. Những loài nhanh hơn, lanh lợi và tò mò hơn sẽ xé nát một con Betta và một khi những vây đó bị tước mất, bất kỳ sự phục hồi nào đều mất nhiều tháng – nếu có.



Kém chịu đựng

Các chiến binh không chịu được chất lượng nước kém. Mặc dù chúng có thể sống trong nước nghèo ô-xy và carbon dioxide cao, chúng không thật mạnh khỏe trong nước ô nhiễm.

Như những loài cá khác chúng không có đề kháng với nhiễm độc ammonia và nitrite, bỏ qua việc môi trường aicd của chúng thường làm giảm độc tính của ammonia.

Điều kiện hồ nuôi phải tương tự như cá khác, với không ammonia và nitrite và nitrate tối thiểu. Tạo ra điều này bằng việc nuôi ít và lọc nhẹ. Tránh bất kỳ bộ lọc thùng (canister) công suất nào, thay vào đó chọn bộ lọc khí (air-driven) hay bộ lọc treo dòng nhẹ (slow hang-on)

Độ cứng nguồn nước bản địa thay đổi tùy nơi và biến thiên giữa 4-20 DH là không vấn đề gì. Một giá trị pH giữa 6.0-8.0 sẽ khiến tất cả ngoài những kẻ hay thay đổi nhất hạnh phúc.

Nhiệt độ thường khơi mào tranh cãi. Các chiến binh thường được bán trong hồ không sưởi, mặc dù chúng có thể chịu đựng ở một tầm nhiệt độ, mức ngưỡng (thresholds) có xu hướng cao thay vì thấp.

Cá được nuôi trong nước lạnh thường có vấn đề sức khỏe liên quan đến sự trao đổi chất chậm và mất nhiều thời gian phục hồi sau tổn thương thể chất. Chúng cũng có thể xuất hiện phù (bloat) và trở nên nhạy cảm với sự lây nhiễm bệnh nếu bị lạnh hoài.

Hầu hết người nuôi chọn giữa 24-30°C/75-86°F, vì không có sự đồng thuận nhất định nào. Chiến binh Plakat từng được giữ đến 38°C/100°F mà không có hiệu ứng xấu.

Muối được cho để nuôi chiến binh trong điều kiện bình thường, nhưng lợi ích là không đáng kể và có thể bất lợi trong thời gian dài. Nó chỉ nên được sử dụng để điều trị những vấn đề nhất định và tránh dùng như là thuốc bổ hàng ngày. [muối phòng ngừa các bệnh nấm trắng và nấm nhung cực tốt bởi các bào tử đơn giản không thể chịu nổi độ mặn]



Plakat là gì?

Plakat nghĩa là “cá chọi”. Về chuyên môn, một nhóm các loài Betta được nuôi để đá có thể là Plakat dẫu trong bài này tôi chỉ áp dụng thuật ngữ cho Betta splendens vây-ngắn.

Các loại Betta thuần dưỡng được cản như là thú cưng, không phải chiến binh, là Plakat cheen. Những con này có vây diễm lệ, vảy màu mè và ít hung dữ hơn.

Plakat vây ngắn hơn là Plakat morh hay Plakat luk morh – nghĩa là Plakat từ chậu đất, liên quan đến cách mà chúng được nuôi. Có vảy dày hơn, ít màu mè hơn và hầu như hung dữ một cách điên cuồng, mục đích của chúng đã rõ.

Betta, ngoài Plakat morh, dường như cũng đá lộn. Plakat pah (Plakat từ rừng) thường chỉ đến Betta imbellis. Thỉnh thoảng Betta imbellis, Betta splendens và những loài Betta khác được pha để tạo ra Plakat pah mạnh mẽ nhưng gian lận. Bạn thậm chí còn có Plakat thung – Plakat từ vùng lũ.

Cản chúng

Các chiến binh là loài làm tổ bọt (bubblenester), với cá đực sử dụng nước bọt dính của mình và các mảnh thực vật để làm tổ ở một nơi yên tĩnh trong hồ.

Hồ ép nên là 45 l/9.9 gal hay hơn và nhiều chỗ trú ẩn cho cá mái là cần thiết. Giữ pH ở mức trung hòa và nhiệt độ ở 25-26°C/77-79°F. Hồ đáy-trống sẽ dễ vệ sinh hơn.

Cá đực và cái sẽ đến với nhau bên dưới tổ, trở nên hết sức sặc sỡ, và hai con sẽ quấn vào để tạo hình móng ngựa lồng nhau. Khi điều này xảy ra, nàng đẻ trứng và chàng phóng tinh. Sau đó cá đực thu thập trứng chìm và nhả chúng vào tổ.

Sau khi sinh sản, vớt cá mái ra bởi cá đực sẽ xoay qua tấn công nó để bảo vệ ổ trứng.

Chờ đợi con cá non đầu tiên nở ra sau một vài ngày.

Trong thời gian đó, chàng vẫn chăm sóc chúng. Vớt cá đực ra khỏi cá bột sau hai ngày, ngay trước khi cá non bắt đầu bơi, vì vào lúc đó chàng có thể ăn thịt chúng.

Việc chăm sóc cá con là dễ dàng bằng hỗn hợp Liquifry no.1, Artemia mới nở và trùng cỏ.

Lá vụn cũng giúp thúc đẩy vi sinh để cá bột ăn khi chúng lớn.

Khẩu phần của chiến binh

Các chiến binh chấp nhận đủ loại thức ăn, nhưng thích xơi những món nhỏ, tươi nhất.

Tấm (flakes) kích-màu luôn sẵn có, cũng như là thức ăn dành riêng cho Betta, nhưng để cá này ở trạng thái thật sung mãn của chúng, hãy cung cấp thật nhiều bo bo (Daphnia), bọ một mắt (Cyclops) và thỉnh thoảng trùng đỏ (bloodworm) tươi sống và đông lạnh.

Đừng phản đối việc thỉnh thoảng cung cấp đậu hà lan tấm (flaked pea) để giúp chữa trị chứng táo bón (constipation) và bệnh phù (bloat), mà các chiến binh có thể mắc phải khi được cho ăn quá nhiều đồ khô.

Một số nhà lai tạo cho phép cá ăn thoải mái và liên tục có thức ăn tươi sống như bo bo trong hồ. Mặc dù nhiều chiến binh không háu ăn, quá nhiều là lộn xộn và việc gây sức ép lên chúng có thể trở thành một vấn đề

Betta có thể bị giành ăn trong hồ cộng đồng với cá nhanh nhẹn hơn, vậy hãy đảm bảo chúng luôn được no.



Triều đại ngắn ngủi

Cá chọi Xiêm không sống lâu. Cá thể hoang dã có thể mong đợi một năm hay hai cho đến khi các điều kiện chẳng hạn như hạn hán hay kẻ săn mồi bắt chúng đi và trong hồ nuôi, đừng mong đợi chúng đạt đến tuổi già lão.

Nên nhớ rằng cá được bán ở tiệm đã khoảng sáu tháng tuổi, vì vậy thực tế mong đợi từ một năm đến mười tám tháng từ chúng.

Có nhiều báo cáo về các chiến binh thuần dưỡng đạt bốn hay năm tuổi trong hồ nuôi và có một báo cáo gây tranh cãi về việc sử dụng steroid kéo dài tuổi thọ đến trên bảy năm.



Mùi vị lá bàng

Các nhà lai tạo và nuôi dưỡng plakat từ lâu đã nhận ra giá trị của việc bỏ lá bàng vào hồ Betta. Thứ này không chỉ acid hóa nước khi chúng tiết ra tannin, mà còn có lợi ích về sức khỏe.

Chúng bao gồm các hóa chất kháng nấm và kháng khuẩn để bảo vệ chính mình và những chất này tiết vào nước nơi chúng có công dụng sát trùng nhẹ.

Một số hóa chất đã biết, như flavonoids quercetin và kaempferol. Những chất khác như saponines và phytosterols cũng hiện diện và chiết xuất lá bàng thường được sử dụng như là thảo dược.

Những tác nhân này hỗ trợ sự hồi phục ở các chiến binh đích thực và người ta cho rằng sự hiện diện của lá bàng làm vảy và da cứng cáp để chúng đá bền hơn.

Chọi cá vẫn hợp pháp khắp nơi?

Thả hai con cá chọi cùng nhau ở Anh và bạn đã vi phạm Animal Welfare Act [Đạo Luật Quyền Lợi Động Vật], đối mặt với án phạt và cấm nuôi cá.

Tuy nhiên, những quốc gia khác có luật lỏng lẻo hơn và Thái Lan đang giới thiệu một số biện pháp (measures) vốn có thể kết thúc trò chọi gà ở đó.

Hạn chế về chọi cá cũng có ở đó nhưng không từ khía cạnh quyền lợi [của động vật], thay vào đó vào mức độ cờ bạc trái luật. Hiện tại bạn có thể chọi, nhưng không thể đặt cược tiền bạc vào kết quả.

Những quốc gia Viễn Đông khác áp dụng hướng tiếp cận pha trộn và mâu thuẫn và các trận đấu vẫn được tổ chức một cách thường xuyên ở Cambodia, Malaysia và Việt Nam.



Các dòng cá chọi

Betta splendens hoang dã đã trải qua con đường tuyển chọn chắp vá và bây giờ, có đủ loại màu sắc, dạng thân và vây. Chúng bao gồm, nhưng không chỉ giới hạn ở:

• Plakat – chiến binh hoang-dã.
• Halfmoon Plakat (HMPK) – đuôi dạng ‘D’ ngắn.
• Crown tail Plakat – đuôi ngắn nhưng đầy gai.
• Veil tail [đuôi voan] – đuôi dài, rủ và được bày bán nhiều nhất.
• Crown tail [đuôi tưa] – như đuôi voan (Veiltail), nhưng với tia vây kéo dài, cho hiệu ứng tơi tả.
• Comb tail [đuôi lược] – dạng đuôi tưa với độ dãn tia (extensions) ngắn hơn nhiều.
• Spade tail [đuôi át bích] – đuôi tóp lại thành chóp nhọn.
• Halfmoon [bán nguyệt] – đuôi dạng ‘D’, nhưng góc xòe không quá 180°.
• Over Halfmoon – góc xòe đuôi lớn hơn dạng ‘D’ 180° của một Halfmoon chuẩn.
• Delta tail – đuôi với góc xòe nhỏ hơn Halfmoon, với cạnh sắc.
• Halfsun [bán dương] – đuôi Halfmoon với độ tưa (crowning) nhẹ.
• Double tail [đuôi kép] – đuôi phân tách để nửa trên và nửa dưới trông khác biệt.
• Rose tail [đuôi hoa] – đuôi phát triển quá mức trông gấp nếp và như-hoa.
• Dumbo – biến thể với vây ngực cực lớn, như tai voi (hình ở trên).

Các bầy pha và dạng vây mới liên tục được phát triển và chẳng bất thường khi gặp một hỗn hợp về hình dạng và dòng.

Làm nên nhà vô địch

Ở Thái Lan có nhiều thứ về chọi Plakat hơn là chỉ thả hai con cùng nhau và đặt cược (bất hợp pháp). Có những đặc điểm chiến đấu khác biệt cũng như những dạng Plakat khác nhau.

Xem xét cho cả bầy (family), sử dụng những cụm từ như ‘gắt’ hay ‘điên’ để mô tả nền tảng của nó. Có huyết thống (bloodline) hay nguồn gốc và độ tuổi, dẫu màu sắc không mấy quan trọng.

Cá có thể được xếp loại theo lối đá, sử dụng những thuật ngữ như ‘mỏ cứng’, ‘rượt’, ‘cắn mạnh’ và ‘da dày’. Các điểm đá được ghi nhận như ‘mặt’, ‘vây’, ‘bụng’, ‘nách’ (ear) và đại loại. Thậm chí loại răng và độ bền cũng được tính đến.

Cá thành tích tốt có giá cao và số tiền $65/£42.50 một con hay hơn là không hiếm.

Bốn dạng thân Plakat thường được công nhận.

Có dạng bản lóc thân dài (Plachon) nhanh, dữ với các cú cắn sắc; dạng bản rô thân ngắn (Plamor) chậm hơn, nhưng dẻo dai; dạng bản lác miệng cong (Plakrai) rất nhanh với các cú cắn mạnh và dạng lai tạp (Plasang) vốn thường là cá có chút máu hoang dã và lai-dòng.

Cũng có những lối đá và kỹ thuật đáng chú ý gồm đá đôi (double hit), đá phản-đòn (turn-back) và thậm chí đá một chỗ (persistent).

Nếu một con thua trận nhưng sống sót, nó có thể được thả về tự nhiên, hay nếu nó thể hiện tiềm năng, được dùng để lai tạo. Nó có thể được giải nghệ và nuôi như cá kiểng, hay thậm chí kết thúc trong hồ nước để diệt lăng quăng và ấu trùng muỗi lắc.