Bạn Có Thể Dạy Betta Làm Trò?

Bạn Có Thể Dạy Betta Làm Trò?
Wayne Schmidt – http://bettysplendens.com/articles/page.imp?articleid=883


Banner đuổi theo đầu bút chì từ huấn luyện viên của mình.




Một trong những niềm vui lớn lao trong việc sở hữu một website là nhận email từ người viếng thăm và có gì đó thú vị để chia sẻ. Một trường hợp đáng chú ý là những lá thư liên tiếp mà tôi nhận được từ Robin Anderson về nỗ lực của cô trong việc huấn luyện con betta của mình, Banner, bơi qua một cái vòng (hoop) theo hiệu lệnh. Robin là một nhà huấn luyện động vật vì vậy cô đủ giỏi để làm việc này. Với sự cho phép của cô, tôi cắt và dán những trích đoạn từ các lá thư của cô về tiến bộ của mình lên trang này. Tôi đảm bảo là các bạn sẽ thấy chúng thú vị – Wayne Schmidt.

Từ lá thư đầu tiên:

Đây là một số nỗ lực trong việc dạy con Betta của tôi bơi qua một cái vòng. (Tôi nghĩ chúng tôi đang đến gần nhưng vẫn chưa đạt).

Ban đầu ý tưởng đến với tôi nhiều năm trước đây với một con Betta vốn qua đời trước khi tôi có thể triển khai ý tưởng của mình vào thực nghiệm. Con Betta thứ hai này được mua với ý định dạy nó bơi qua một cái vòng. Sau đây là một số thành công và thất bại của chúng tôi.

Mục đích: Dạy một con Betta bơi qua một cái vòng theo hiệu lệnh (command).

Dụng cụ: Ngoài những thứ bình thường của Betta, một đèn bút (pen light), một bút chì; được làm cùn, Betta Bites, vòng và tạ cây (plant weights).

Quy trình: Áp dụng chế độ điều kiện hóa hoạt động (operant conditioning) để định hình hành vi bơi lội qua một cái vòng. Rồi gắn liền một hiệu lệnh với hành vi.

Cữ Huấn Luyện: 2 đến 4 viên Betta Bites một lượt (session) và ba lượt một ngày. Tổng cộng không quá 9 viên Betta Bites trong một ngày.

Trước hết, tôi mua một con Betta từ tiệm thú cưng đia phương mình. Tôi bố trí nó trong một hồ 2 ½ gal bao gồm một vòng nhẹ và đá ở đáy. Với 2 cây thủy sinh ở góc bên phải về phía sau.

Ngày đầu tiên, tôi không cho nó ăn, để nó quen với hồ của mình.

Tối hôm sau, tôi thả vài hạt Betta Bites lên mặt nước và bỏ đi để nó có thể yên tâm ăn.

Sáng hôm sau, tôi bắt đầu cho ăn sớm rồi lặp lại vào bữa tối. Chưa huấn luyện gì cả. Tôi đang đợi phản ứng đầu tiên từ con Betta, Banner, để nó liên hệ việc tiếp cận hồ của tôi với giờ ăn. Việc này mất hai tuần, tôi gần như từ bỏ hy vọng. Khi nhớ lại, tôi không chắc giai đoạn này có cần thiết và rằng tôi có thể bỏ qua bước này và đơn giản bắt đầu bằng thủ tục kế tiếp.

Một khi Banner thể hiện phản ứng mà tôi đang mong đợi, việc huấn luyện bắt đầu. Tôi lại ngừng cho ăn để đảm bảo nó đói. Bữa kế tiếp, tôi rọi đèn bút ngay trước khi Banner đớp một miếng mồi lúc nó nổi lên mặt nước. Mỗi lần chỉ một viên Betta Bite. Chúng tôi làm việc này trong một tuần. Rọi đèn ngay trước khi nó đớp một miếng. Banner dần dà học được rằng nó chỉ được cho ăn ở phía trước góc bên trái hồ của mình, nếu nó rời khu vực này việc cho ăn/huấn luyện sẽ kết thúc.

Vào tuần huấn luyện thứ hai, chúng tôi thay đổi thứ tự. Banner bơi đến góc cho ăn, tôi rọi đèn và nhanh chóng thả một viên Betta Bite, nó ăn. Chúng tôi lại tiếp tục việc này trong một tuần, mỗi lần một miếng.

Tuần thứ ba. Bây giờ đến phần thú vị, huấn luyện thực sự. Ngay trước khi Banner bơi đến Góc Huấn Luyện. Tuy nhiên, lần này tôi rọi đèn nhưng không thả Betta Bite ngay lập tức. Giữ nó lại, tôi chờ xem hắn có tìm kiếm nó trên mặt nước. Khi hắn làm vậy, tôi nhanh chóng thả nó vào và hắn ăn. Chúng tôi tiếp tục bài rọi (flash) và thưởng (treat) này trong 3 ngày.

Rồi đến ngày thứ 4 của tuần thứ 3, tôi giới thiệu gậy Đích (Target stick), đầu gôm của một cây bút chì đỏ bóng lộn. Bây giờ để Banner được thưởng món quà, hắn phải học cách đuổi theo gậy khi nó được đặt lên mặt kiếng ngoài. Ban đầu tôi rọi/thưởng bất kỳ lúc nào Banner nhìn vào gậy và chậm rãi yêu cầu nó bơi đến gậy. Mục đích là để Banner theo gậy khắp hồ ở bất kỳ hướng nào, trên hay dưới.

Bây giờ tôi sẽ nói cho bạn một vài thất bại của chúng tôi hay “Tai Nạn Vui”.

Một lần, trong quá trình dạy Banner theo gậy đích và trong sự thất vọng tôi đoán, nó xà vào và sừng (flared). Hiểu việc này như là dạng đe dọa của nó, tôi rút gậy về, rọi và thưởng nó. Từ đó, bất cứ khi nào nó sừng tôi đều rọi/thưởng, cùng với việc rút gậy đích về. Bây giờ, việc rút gậy về đã trở thành một tín hiệu để Banner sừng. Thất bại… bằng cách nào đó ngoài sự để ý của tôi, Banner chọn một chuỗi hành vi không mong đợi. Trước khi sừng nó sẽ bơi lên mặt nước, lấy hơi rồi sừng. Trong khi hành vi này vẫn đạt được việc sừng, tôi muốn nó sừng mà không bơi lên mặt nước trước. Thất Bại Kế Tiếp… Trong quá trình dạy sừng chúng tôi ngừng việc luyện đuổi theo gậy đích. Khi chúng tôi bắt đầu trở lại, Banner không chịu đuổi theo gậy nữa, nó bơi đến mặt kiếng và dừng lại. Giải pháp… chúng tôi ngừng huấn luyện bất kỳ hành vi nào và quay trở lại phương pháp rọi/thưởng của tuần thứ ba trong thời gian hai tuần.

Sau hai tuần này, chúng tôi huấn luyện trở lại. Sử dụng phương pháp tương tự như trước đây, tuy nhiên lần này, tôi chỉ rọi/thưởng Banner nếu nó thực hiện chuyển động hướng tới gậy. Nhờ việc huấn luyện trước đó, Banner đáp ứng rất nhanh chóng việc học đuổi theo gậy khắp hồ.

Một ghi chú, Banner vẫn thực hiện việc sừng khi tôi kéo gậy về, nhưng nó mất đi cường độ (intensity) mình có trước đây nhưng nó vẫn bơi lên mặt nước trước khi sừng. Tôi không rõ tại sao nó mất đi cường độ nhưng tôi hy vọng học được nhiều hơn khi chúng tôi tiếp tục làm việc cùng nhau.

Một ghi chú nữa: Banner thể hiện một tính trạng mà tôi thấy ở những con chó mà mình từng huấn luyện và ở vài người khác nữa. Tính trạng này được gọi là Phẳng (Plateau). Nói đơn giản, việc huấn luyện đang diễn ra bình thường rồi đột nhiên, học viên quên hết mọi thứ mà cả hai đang làm việc trên. Khi việc này xảy ra, hãy tiếp tục huấn luyện như bạn có thể, trở về những bước đầu nếu cần thiết. Nó sẽ biến mất và học viên sẽ nhớ lại.

Bây giờ bạn được đưa đến nơi mà Banner và tôi đang trong quá trình luyện vòng.

Một vòng được cân và đặt lên đá ở hồ của Banner. Phải mất 3 ngày trước khi nó quen với cái vòng này. Vòng phải được đặt kế mặt hồ gần với góc huấn luyện nhưng đầy đủ không gian để Banner hoạt động thoải mái và không cảm thấy gò bó. Ý tưởng là để Banner đuổi theo gậy đích qua vòng, nhá/thưởng. Một khi nó làm điều này mà không do dự, tôi hy vọng đặt ra một hiệu lệnh, chưa được xác định, cho hành vi này. Sau khi hiệu lệnh được thiết lập, tôi sẽ từ tốn dời vòng ra giữa hồ từng chút một.

Từ lá thư thứ nhì:

Cá Betta thông minh hơn rất nhiều so với những gì tôi từng nghĩ về chúng. Trước hết, Banner từ chối bơi qua vòng. Tôi nghĩ đa phần vì thực tế rằng nó mất dấu gậy đích khi qua vòng. Tuy nhiên, điều đầu tiên mà sáng nay tôi gặp, là Banner đang ngồi giữa vòng. Tôi đấu tranh một lúc không biết tôi có nên rọi/thưởng bởi vì nó đang ngồi đó, không thực sự làm bất kỳ việc gì. Tôi quyết định ưu ái và nếu một con cá có thể trông ngạc nhiên thì nó đã. Nó không chút cố gắng để đuổi theo cây gậy sau đó và tôi hình dung ra mình vừa làm hỏng một số bài huấn luyện. Vài giờ sau, tôi để ý thấy nó đang lộn-vòng (loop-t-loops) và nó được rọi/thưởng nhanh chóng. Nó đuổi theo cây gậy từ đó. (Anh chàng tội nghiệp này, tôi sắp sửa phải cho nó một cách để khởi động việc huấn luyện nó xứng đáng được hưởng). Tôi thực sự không nghĩ một con Betta có thể quá thông minh để đặt hai và hai với nhau nhanh như nó đã làm.

Source: Wayne's This and That

 

===================================


Ghi chú

* Theo http://www.dailymail.co.uk/news/article-5107419/Clever-fish-trained-jump-hoops-owner.html:

Jane Tsai, 26 tuổi, ở Columbus, Ohio, USA, từng dạy làm trò cho con cá Max 10 tuần tuổi trong gần ba tuần. Jane, một sinh viên luật, nói:

“Tôi bắt đầu dạy nàng đuổi theo ngón tay của mình, điều tôi làm là đặt ngón tay mình lên kiếng, rồi thả thức ăn ngay bên trên nó.

“Sau khi nàng bắt đầu thực hiện một cách ổn định, tôi bắt đầu gắn một chút trùng đỏ đông-khô lên đầu ngón tay và giữ nó ngay trên mặt nước, và nàng nhanh chóng nhảy lên để đớp nó.

“Sau đó, tôi giữ một cái vòng với ngón tay bên trong vì vậy nàng sẽ nhảy qua vòng và nhận phần quà từ ngón tay của tôi.

“Trong tương lai, tôi có thể thử dạy nàng đẩy một trái banh nhỏ qua vòng.

“Tôi quyết định cho Max làm trò khi nhận ra sau khi mình mới mua nàng rằng nàng dường như rất tò mò và dũng cảm.

“Nàng thích khám phá những đồ chơi mới và thay đổi trong môi trường của mình, và rất thông minh và dạn dĩ, vì vậy tôi chẳng ngạc nhiên khi nàng học được trò này”.

* Đây là một trường hợp rất thành công khác với El Guapo [Đẹp Trai] mà chúng ta thậm chí còn không thấy hiệu lệnh từ ngón tay!

*Một số clip dạy cá làm trò trên mạng: