Hướng dẫn lai tạo thực tế (Rey Bajenting)

Hướng dẫn lai tạo thực tế
Rey Bajenting – RB Sugbo Gamefowl Technology

Về tác giả

Tác giả, Rey Bajenting, là người sáng lập trại RB Sugbo Gamefowl Technology.

Ông là phóng viên về bộ môn gà chọi, tác giả và nhà biên tập. Ông viết cho các tờ Pit Games và Llamado; Global Cockfight Live, Roostertech Int’l và Roosterman Int'l.

Ông cũng phụ trách chuyên mục Llamado Tayo trong hai năm trời cho nhật báo Tumbok trước đây, một phụ bản của tập đoàn Philippine Daily Inquirer. Ông cũng đang là biên tập viên của tuần báo Dyaryo Larga.

Ông cũng là tác giả của hàng loạt bài viết về gà chọi và bộ môn đá gà. Ông là sáng lập viên của Masang Nagmamanok (MANA), tổ chức quốc gia bảo vệ cho quyền lợi của các sư kê. Ông cũng là giám đốc sáng lập của Hiệp Hội Các Nhà Lai Tạo Trung Visayas (CVBA), một thành viên liên minh trong Liên Đoàn Quốc Gia Những Nhà Lai Tạo Gà Chọi (NFGB).

Cả đời, Bajenting là sư kê, nài gà, tay biệt dưỡng và hiện nay là nhà lai tạo. Ông bắt đầu tham gia vào bộ môn này từ năm lên 9 tuổi.

Ông đồng thời là nhà báo và nhà biên tập; trưởng nhóm nhân viên cho một thành viên trong Văn Phòng Tư Vấn và Đại Diện của Thống Đốc Cebu. Vị trí sau cùng của ông trong chính quyền là trợ lý tại văn phòng phó tổng thư ký ở Malacanang.

Ông từ bỏ công việc từ năm 2000 để quay về với tình yêu đích thực: đá gà, và bắt đầu lai tạo gà chọi. Đó là lúc mà ông bắt đầu viết bài cho bộ môn gà chọi.



Lời tựa: biến khó thành dễ

Lai tạo thực tế là gì? Lai tạo thực tế dựa trên thực tiễn. Nó cố gắng biến điều phức tạp thành đơn giản và khó thành dễ. Đừng sa đà vào lý thuyết quá nhiều. Lai tạo thực tế không cần đi sâu vào di truyền. Thay vào đó, nó đặt ra những mục tiêu thực tế và cố gắng đạt được chúng trong khả năng cho phép về thời gian, tiền bạc và công sức.

Vai trò của nhà lai tạo thực tế là học hỏi nhiều phương pháp nhưng không nhất quyết phải nghiêng về phía nào. Một nhà lai tạo thực tế sẽ áp dụng bất kỳ phương pháp lai tạo nào một khi nó phù hợp với nhu cầu thực tế. Mọi phương pháp và thực hành đều có thể tốt hoặc xấu tùy tình huống cụ thể. Nếu áp dụng một cách cực đoan thì bất kỳ phương pháp nào cũng có thể phản tác dụng. Nếu áp dụng vừa phải và khôn ngoan, thì mọi phương pháp đều hiệu quả. Quan sát cẩn thận. Giữ chương trình lai tạo của bạn đơn giản. Đừng lai cận huyết quá sâu bởi nó nguy hiểm và khó khăn. Đừng pha quá nhiều dòng bởi nó sẽ cho ra những cá thể tạp nhạp. Dẫu vậy, luôn ghi nhớ một điều rằng trong lãnh vực lai tạo, không có cái gọi là công thức hoàn hảo. Không bao giờ có công thức như vậy.

Quyển sách được viết theo tiêu chí này và nhiều hơn thế nữa. Tuy nhiên, việc lai tạo gà chọi hàm chứa vô số vấn đề, nhiều cái không như mong đợi, mà dẫu bạn có nỗ lực đến đâu vẫn chẳng thể thành công.

Với mục tiêu của cuốn sách này nhằm biến nghệ thuật và khoa học lai tạo phức tạp thành ra đơn giản và dễ hiểu cho người bình thường, chúng tôi viện dẫn kinh nghiệm của mình trong việc lai tạo dòng gà riêng, blakliz, cùng những kỹ thuật lai tạo mà chúng tôi áp dụng như là minh họa, trình bày và hướng dẫn về lai tạo thực tế.

Chúng tôi hy vọng nó sẽ hữu ích.

Về tên gọi dòng gà

Blakliz, một dòng gà chọi xuất sắc do trại RB Sugbo Gamefowl Technology lai tạo và phát triển, được lấy theo tên của vợ tôi Liza. Tôi cảm thấy nàng xứng đáng được vinh danh là “mái mẹ” tuyệt vời cho năm đứa con của chúng tôi. Cách ghép tên cũng phản ánh giấc mơ của tôi rằng đến một ngày nào đó dòng gà sẽ trở nên quá dữ đến nỗi các trường gà phải “cạch mặt” (blacklisted) nó. Mơ mộng là một chuyện, thực tế lại là chuyện khác. Chúng ta thừa biết rằng chẳng có dòng gà nào ghê gớm đến như vậy. Sau nhiều năm trời phát triển dòng blakliz, chúng tôi rất đỗi vui mừng nhận ra rằng blakliz là khá nhất trong số những dòng gà chưa có nhiều tiếng tăm nhưng vẫn có thể cạnh tranh một cách sòng phẳng ở các giải derby khốc liệt trong nước.

Chỉ đến giờ chúng tôi mới hoàn toàn bị thuyết phục rằng blakliz là dòng tốt nhất mà chúng tôi có, do vậy chúng tôi quyết định lai tạo blakliz một cách đại trà. Mới gần đây thôi, chính xác là những năm 2010 và 2011, chúng tôi kết luận rằng blakliz đã sẵn sàng tham gia các trận đấu khắc nhiệt nhất sau khi thử nghiệm dòng gà ở các giải gà tơ hết năm này qua năm khác. Bắt đầu từ năm 2012, chúng tôi sẽ đá gà blakliz tơ nhiều hơn và bán gà giống cho người chơi và các đại lý. Chúng tôi tin tưởng rằng blakliz sẽ đáp ứng được kỳ vọng của mọi người. Chúng tôi xem đây là một trong những dòng gà của tương lai. Dường như mọi người đều lai tạo các dòng phổ biến như sweater, roundhead, kelso, hatch, bulik [cú], gold và những dòng khác. Vậy tại sao chỉ lai tạo những dòng phổ biến trong khi bạn có thể thử blakliz?

Sách này được viết không chỉ cho những ai muốn trở thành một nhà lai tạo thực tế mà còn cho những ai dám làm khác đi và lai tạo blakliz. Điều này sẽ giúp bạn quen thuộc với dòng gà và cho phép bạn tiếp tục phát triển nó và trải nghiệm thử thách trong việc lai tạo thứ gì đó khác biệt. Về sự khác biệt, chúng tôi không chỉ đề cập đến ngoại hình mà còn cả lối đá. Về ngoại hình, blakliz gốc thực ra là sự kết hợp giữa brown red [điều nâu] và mug. Tuy nhiên, chúng hoàn toàn không giống với sweater, roundhead, hay kelso vốn đầy rẫy ngoài trường đấu. Chúng cũng khác với các dòng màu lạ đang phổ biến hiện nay như bulik [cú], gold [vàng kim] và white [nhạn]. Màu midnight grey [chuối mực] trông khác biệt hơn. Nó gần với màu dirty grey [chuối bùn] ngoại trừ đen hơn thay vì lẫn bông và nổ. Nhưng khác biệt chính nằm ở lối đá. Dòng blakliz không có lối đá chuyên biệt. Nó không phải là gà gác (angat), gà bay (flier), gà lùa (rusher) hay gà ray (shuffler) điển hình. Nhưng luôn có khả năng thực hiện bất kỳ hay toàn bộ lối đá nào ở trên khi tình thế đòi hỏi bởi blakliz khôn ngoan, lanh lợi và tốc độ. Nó đủ khôn để biết nên đá theo lối nào trong từng tình huống cụ thể. Nó đủ lanh để thực thi những gì cần thiết. Và nó đủ nhanh và tốc độ để vượt trên đối thủ.

Vì vậy, chúc mừng bạn bước vào thế giới của blakliz.

Dòng gà ra đời như thế nào

Vào năm 2000, tôi quyết định từ bỏ công việc trong chính quyền và truyền thông. Tôi quay về với tình yêu đích thực của mình, việc chăm sóc gà chọi. Sau rốt, tôi từng hoạt động trong lãnh vực này khá lâu trước khi trở thành một nhà báo, nhân viên PR và tư vấn quan hệ công. Tôi là tay biệt dưỡng và thả gà chuyên nghiệp ở Cebu trong gần hai thập kỷ vào những năm 1970 và 1980. Thượng đế cho tôi thành công trong vai trò một sư kê chuyên nghiệp, nhờ vậy mà tôi có thể chăm lo cho gia đình mình.

Khi quay lại với gà chọi, tôi chỉ muốn cản ra một số đầu gà để thỏa mãn sở thích cá nhân và đá trường. Nhưng về sau, qua gợi ý của một người bạn rất thân Erning Panuncillo (đã mất), [tôi cản] để cung cấp những dòng gà chất lượng với giá cả phải chăng cho những sư kê bình thường và nhà lai tạo mới vô nghề. Vào thời điểm đó, tôi chưa có mấy kinh nghiệm lai tạo, vì vậy tôi bắt đầu tìm hiểu.

Trước tiên, tôi tìm hiểu những uyên áo của nghề lai tạo bằng cách đọc ngấu nghiến tất cả những tài liệu mà tôi có thể tìm ra về chủ đề này. Tôi cũng rút tỉa nhiều ý tưởng từ kinh nghiệm đá gà của mình và kết hợp chúng với những gì mình học được qua sách vở. Cũng vào thời điểm đó, sách, tạp chí và chương trình TV về gà chọi bắt đầu phổ biến, do đó, tôi không mất nhiều thời giờ để thu thập kiến thức về lai tạo gà chọi.

Tôi cũng viếng thăm bạn bè cũ và lâu năm trong làng gà để xin lời khuyên. Cũng một trong những lần như vậy mà tôi tìm thấy cảm hứng lai tạo dòng blakliz. Đó là chỗ của ông bác Ebing Kintanar, một luật sư và sư kê nổi tiếng ở Cebu. Vào thời điểm tôi đến, ông gần như giải nghệ. Trong số vài con còn sót lại trong vườn, tôi chú ý đến một con điều nâu. Hóa ra nó là một con ô Richard Bates pha từng ăn 6 độ. Nó đã hơn 4 tuổi mà vẫn đang được dưỡng để đá tiếp. Khi chúng tôi xổ gà, tôi rất ấn tượng với lối đá của nó. Tôi hỏi xin ông bác. Đã từng ăn 6 độ mà lại có ngoại hình đẹp cùng với lối đá xuất sắc, con trống già này xứng đáng để làm giống. Sau rốt, trong bộ môn thể thao tốc độ này của chúng ta, việc thắng được 3 độ đã là khó rồi, nói chi tới 6 độ.

Vấn đề là ông bác đã đồng ý tham dự một giải derby ở địa phương mà ông lại đang thiếu gà, vì vậy ông đành đưa con trống già này vào danh sách thi đấu. Dẫu vậy ông đùa rằng tôi hãy quay lại sau giải bởi vì con điều nâu chắc chắn sẽ thắng. Rồi nó thắng thiệt. Và tôi có con trống giống đầu tiên. Bác tôi cũng tặng một con mái blue face hàng nhập mà một khách hàng đưa cho ông. Tôi bắt cặp gà về nhà, tự nghĩ ra cái tên blackliz cho dòng gà mà chúng tạo ra. “Black” là vì tôi chuộng gà ô và “Liz” là tên vợ tôi. Sau này, tôi đổi “blackliz” thành “blakliz”. Việc bỏ bớt chữ “c” khiến tên gọi có vẻ sắc sảo hơn.

Từ đó, dòng blakliz ra đời từ việc cản trống ô Richard Bates 5- tuổi thắng-7-độ với mái blue face cùng tuổi. Đấy là vào năm 2001. Bầy con chỉ gồm 2 mái tơ và không có trống nào. Sức khỏe của con trống giống bắt đầu suy giảm sau mùa đầu tiên, có lẽ vì chấn thương trong quá trình thi đấu, vì vậy tôi không thể cản tiếp được nữa. Năm tiếp theo, tôi lấy ponkan, con trống gốc mà về sau tạo ra dòng ponkan của chúng tôi. Bên cạnh đó, ponkan cũng được cản với một trong hai mái ô từ bầy điều nâu x blue face. Năm tiếp theo, một vài mái ô con được cản ngược về trống ponkan theo kiểu lai dòng cha.

Mặc dù sở hữu ¾ máu ponkan, vẫn còn một số con mái ô và điều nâu trong bầy con. Tất cả có 8 trống tơ. Năm con điều mật (dark red) và chỉ có ba con điều nâu. Vì chuộng màu ô, tôi tặng những con hanh đỏ cho bạn bè và họ hàng. Tôi giữ lại ba con điều nâu và lai đơn chúng với ba con mái ô cùng bầy. Tôi cũng loại bỏ những mái hanh đỏ.

Hai trống tơ điều nâu mà tôi lai tạo được đặt tên là “sipsip” và “butsukoy” (tiếng lóng của người Cebu nghĩa là “khôn” và “quậy”). Butsukoy được đặt tên như vậy vì mỗi lần tôi mở cánh cửa dẫn đến phòng ăn, nó liền chạy lên trước chiếm chỗ. Còn con sipsip lại có thói quen bay lên đậu trên vai tôi, như thể nịnh nọt để xin ăn, mỗi lần tôi bước vào phòng mang theo chậu thức ăn. Kết quả là sipsip luôn được ăn trước.

Vào cuối mùa lai tạo, tôi biệt dưỡng và đá cả ba con điều nâu trong một giải derby 3-gà [gà trưởng thành] mặc dù chúng mới được 13 tháng tuổi [gà tơ]. Điều này là bắt buộc nhằm thử thách dũng khí và hiệu quả của dòng gà mà tôi đang thiết lập. Sipsip và butsukoy thắng nhanh và gọn. Con còn lại thua cuộc sau 8 phút mặc dù bị đâm quỵ lúc khai trận. Tôi mừng với kết quả đạt được. Hai con thắng trận chứng tỏ rằng dòng gà có thể hạ sát mau lẹ. Con bại trận cũng thể hiện sự gan lỳ và dẻo dai. Con butsukoy thắng thêm hai trận và thua ở trận thứ tư. Trong khi con sipsip cũng thắng hai trận nữa rồi về vườn và trở thành trống giống thử nghiệm (test brood cock) trong trại gà của tôi.

Vào năm 2004, tôi đem đá 8 trống hậu duệ của sipsip, butsukoy và con gà không tên trong giải gà tơ. Trong 3 con hậu duệ của butsukoy, chỉ một con thắng và hai thua. Một hậu duệ của con gà không tên thắng, con kia thua. Cả ba hậu duệ của sipsip đều thắng. Tổng cộng thắng 5 và thua 3. Không tệ, đặc biệt khi chúng là gà cận huyết giữa anh chị em cùng bầy.

Điều không hay là trong 5 con thắng thì 4 con bị chết sau đó vì dính tang quá nặng. Con còn lại cũng bị tật nguyền đến nỗi phải loại bỏ. Do đó, không con nào trong số 8 con này còn sống để đá tiếp. Một hồi chuông cảnh báo nữa là tỷ lệ thắng trận giảm. Trong khi lứa sipsip và anh em thắng 6 thua 2 thì hậu duệ của chúng chỉ thắng 5 mà thua đến 3.

Có hai thứ cần được cải thiện ngay: thứ nhất, sipsip cùng với ba trống con của nó đều thắng trận và là con tốt hơn trong số anh em cùng bầy (mái mẹ cũng được đánh dấu là con tốt hơn trong bầy); thứ nhì, thế hệ hiện tại không tốt hơn mà còn kém đi so với trước, do đó chúng không đáng để làm giống. Như vậy, không cần thử nghiệm nữa. Phải làm điều gì đó cho dòng gà từ lúc này. Rõ ràng sipsip cùng với mái cặp tạo ra bầy con đá tốt hơn, do đó tôi giữ lại toàn bộ bầy mái ô con của nó và loại bỏ toàn bộ mái con dòng butsukoy và con không tên. Tôi đi đến kết luận rằng đặc điểm chung của cả bầy là đá chậm bởi vì dù ăn hay thua thì chúng vẫn dính tang nặng. Cùng với Erning và những bạn bè khác, chúng tôi xác định nguyên nhân nằm ở chỗ thiếu tốc độ. Chúng đá mạnh và đâm tốt nhưng chưa đủ nhanh để tận dụng lợi thế hoặc tránh cú trả đòn của địch thủ. Giải pháp của chúng tôi là ghép dòng tốc độ vào.

Cơ hội đã đến vào năm 2005, khi Jessie Ledesma thắng giải derby gà tơ PAGBA. Trận cuối cùng ông đá con ô bonanza mà nó giúp ông đoạt giải vô địch bằng lối hạ sát siêu chớp nhoáng. Nhờ mối quan hệ của người bạn và chiến hữu đá gà Raul Ebeo, người cũng có mặt ở giải, tôi đã lấy được con trống tơ vô địch nói trên. Con gà này được cản với những mái con của sipsip. Kết quả rất tốt nên tôi khóa chúng thành một dòng. Chúng là những con blakliz đầu tiên. Chúng trở thành nền tảng và cấu trúc của dòng blakliz trong một vài thế hệ. Trong thời gian đó, tôi ghép blakliz với Aguirre grey [chuối]. Việc này tạo ra phiên bản blakliz chuối bùn (dirty grey) mà tôi gọi là midnight grey [chuối mực]. Gần đây, đa số các bầy blakliz đều là [lai xa] giữa midnight grey và blakliz gốc máu sipsip. Kết quả tạo ra những chiến kê hay hơn trong các giải gà tơ mùa 2010 và 2011, trong đó đáng nhớ nhất là các giải Rambulan 1, Heritage Cup và Bakbakan.

Hiện tại, cấu trúc của dòng blakliz bắt nguồn từ 5 con trống giống xuất sắc – ponkan gốc, sipsip; bonanza của Ledesma; black vest, con hay nhất trong số những con midnight grey đầu tiên; và một con blue face mới lấy từ anh bạn thân Jason Garces. Chúng tạo ra ba phân dòng blakliz; midnight grey (ghép với Aguirre grey); blakliz plus (ghép với blue face) và blakliz gốc (Ledesma-sipsip). Bằng việc lai xa giữa ba phân dòng chúng tôi thu được những chiến kê blakliz thuần [đá trường] tốt nhất.

Với danh nghĩa một dòng gà, blakliz hãy còn rất non trẻ. Nó vẫn chưa trải qua thử thách tối thượng, đó là trải-nghiệm-thời-gian. Dù dạo sau này, nó góp phần đem lại thành công khiêm nhường của chúng tôi, nhưng dòng blakliz vẫn chưa đoạt bất kỳ danh hiệu quan trọng nào cho riêng mình. Hiện tại, blakliz đạt được tỷ lệ thắng chấp nhận được (gần 70% trong khi tiêu chuẩn của chúng tôi là 60%) và có nhiều hứa hẹn. Đủ nhiều để một nhà lai tạo thực tế như tôi tiếp tục theo đuổi việc lai tạo blakliz. Trong vài năm, tôi giữ dòng này cho riêng mình. Còn bây giờ, tôi đủ tự tin vào blakliz để cung cấp cho bạn bè, khách hàng và đại lý.

Nhưng blakliz không dành cho nhà lai tạo bình thường. Nó dành cho những ai dám làm điều khác biệt.


Theo chiều kim đồng hồ: phân dòng gốc (Ledesma-sipsip); phân dòng blakliz plus (ghép blue face) và phân dòng midnight grey (ghép Aguirre grey). Năm con trống xuất sắc được dùng để lai tạo ba phân dòng blakliz.

 

Chương 1 – Cách thức của nhà lai tạo

Thực tế & thực tiễn

Lai tạo gà chọi không chỉ phức tạp mà còn tốn kém thời gian và tiền bạc. Do đó, nó chỉ dành cho người khá giả. Người bình thường chỉ có thể cạnh tranh với các đại gia ở những khía cạnh khác của trò chọi gà, chẳng hạn như tuyển chọn, lắp cựa, biệt dưỡng và thả gà chứ không phải là lai tạo. Bởi lai tạo, không chỉ đòi hỏi chi phí đầu tư con giống, đất đai và chuồng trại, mà còn tiêu tốn nhiều thời gian cũng như nhân lực và kỹ thuật đắt tiền vốn vượt quá khả năng của người chơi bình thường. Thêm nữa, lai tạo gà là trò may rủi, giống như xổ số vậy, nơi mà chúng ta luôn kỳ vọng sẽ đạt được gì đó nhưng thường thì trắng tay. Về khía cạnh này, người giàu có nhiều lợi thế hơn bởi vì họ có nhiều gà giống xịn hơn, tương tự như mua cả đống vé số nhờ vậy mà khả năng trúng giải sẽ cao hơn.

Hầu hết sách vở về lai tạo gà chọi đều bắt đầu bằng thảo luận về vô số thứ cần thiết cho việc khởi sự, do đó loại ngay khỏi cuộc chơi những sư kê bình thường, những người mơ đến một ngày có thể tự lai tạo gà chọi theo tiêu chuẩn riêng. Vâng, điều này là đúng và cần thiết. Nhưng đấy là trong điều kiện lý tưởng. Tuy nhiên, nó không có nghĩa rằng những người không có điều kiện lý tưởng như chúng ta thì không thể làm gì. Chẳng lẽ người chơi gà bình thường không có quyền và cơ hội đối mặt với những thách thức trong lai tạo và trải nghiệm sự thú vị trong thử nghiệm, hay sự thỏa mãn khi gặt hái thành quả lao động của chính mình?

Có lẽ, chúng ta vẫn có thể lai tạo thậm chí cả trong điều khiện không-lý-tưởng? Dẫu vậy, ở trò đá gà, mỗi người trong chúng ta, giống như con nước vậy, tự vươn đến đẳng cấp của chính mình. Có phải chúng ta đặt mục tiêu lai tạo dựa vào nhu cầu về đẳng cấp và hệ thống giải mà chúng ta tham dự? Có lẽ những chất liệu giá phải chăng nhưng chất lượng tốt là phù hợp. Sau cùng, lai tạo quá phức tạp đến nỗi người ta không thể đoan chắc về kết quả. Đôi khi những con giống tốt nhất chỉ cản ra bầy con tầm thường trong khi những cha mẹ trung bình lại cản ra bầy con xuất sắc. Lý do là vì chúng ta chỉ có thể đánh giá cha mẹ dựa trên những tính trạng mà chúng ta có thể nhìn thấy, tức kiểu hình (phenotype). Như vậy là chưa đủ bởi có những tính trạng mà chúng ta không thể nhìn thấy, tức kiểu gien (genotype). Do đó, một chiến kê cực hay và đẹp dùng làm giống cũng chưa chắc thành công.

------------------------------------------------------
Có lẽ, chúng ta vẫn có thể lai tạo thậm chí cả trong điều khiện không-lý-tưởng? Dẫu vậy, ở trò đá gà, mỗi người trong chúng ta, giống như nước vậy, tự vươn đến đẳng cấp của chính mình. Có phải chúng ta đặt mục tiêu lai tạo dựa vào nhu cầu về đẳng cấp và hệ thống giải mà chúng ta tham dự?
------------------------------------------------------

Do vậy, có lẽ một mảnh đất nhỏ là đủ. Chúng ta không cần đến hàng hec-ta nếu chỉ nuôi đôi ba chục trống tơ mỗi mùa. Và với mục tiêu sản xuất như vậy, chắc chắn chúng ta không cần phải đầu tư đến hàng triệu peso.

Gà của trại RB Sugbo thành công ở mức độ vừa phải trong hệ thống giải của chúng tôi cũng như trong những giải mà khách hàng của chúng tôi tham dự. Chúng cũng được tham dự các giải dành cho gà tơ chẳng hạn như Bakbakan, Heritage Cup, Rambulan và GBA địa phương. Nhưng tôi chưa hề thấy gà nhà đá trong những giải lớn với phí tham dự lên đến hàng trăm ngàn peso mỗi con. Có lẽ tôi không nắm hết thông tin. Hay có lẽ tôi chưa đủ khả năng để tạo ra chiến kê vào hàng đẳng cấp nhất trong nước, nhưng tôi tự an ủi rằng gà nhà có thể cạnh tranh sòng phẳng trong các giải derby khắc nghiệt nhất ở bất kỳ đâu.

Điều đầu tiên là thiết lập mục tiêu thực tế. Chẳng hạn, mục đích của trại RB Sugbo là tạo ra gà đá chất lượng đủ để cạnh tranh trong các giải derby quy mô vừa và nhỏ, và cung cấp gà cho các sư kê bình thường. Trên thực tế, trại đã sản xuất một số gà đủ sức cạnh tranh trong một số giải derby hàng đầu mà không hề kém cạnh. Chúng tôi coi đó là thành công ngoài mong đợi, tức phần phụ trội.

Có lẽ mục tiêu thích hợp với bất kỳ sư kê bình thường nào là tạo ra dòng gà có thể cạnh tranh trong các trận đá cáp và đá giải địa phương. Bạn không cần phải cản gà đẳng cấp quốc tế một khi bạn không có ý định tham dự các giải quốc tế. Nhưng mục tiêu của bạn không nên loại trừ khả năng bạn cản ra chiến kê đẳng cấp quốc tế. Nhiều nhà lai tạo thành đạt khởi sự tuy nhỏ nhưng thu được kết quả to lớn. Mặt khác, tôi từng biết những đại gia bắt đầu lai tạo với toàn “tên lửa đại bác”. Không may, sau nhiều năm trời mà chẳng có khẩu nào chịu phát hỏa!

Theo chỗ tôi biết, mọi thứ mà người ta cần để trải nghiệm niềm vui và sự thỏa mãn trong việc lai tạo gà chọi, là một mục tiêu thực tế, một khoản đầu tư tương ứng cho nó, và sự kiên định vươn tới thành công. Đấy là điều mà chúng tôi gọi là lai tạo thực tế. Đây là chỉ dẫn đầu tiên của chúng tôi trong việc lai tạo dòng blakliz – tính thực tế.

------------------------------------------------------
Nhiều nhà lai tạo thành công khởi sự tuy nhỏ nhưng thu được kết quả to lớn. Mặt khác, tôi từng biết những đại gia bắt đầu lai tạo với toàn tên lửa đại bác. Không may, sau nhiều năm trời mà chẳng có khẩu nào chịu phát hỏa!
------------------------------------------------------

Công cụ của nhà lai tạo

Khởi sự đúng đắn
Dù bạn là nhà lai tạo bảo thủ hay thực tế thì hãy luôn ghi nhớ lời khuyên của ngài thị trưởng Juancho Aguirre, nhà lai tạo các dòng gà “lemon guapo” và “Aguirre grey” huyền thoại, rằng chỉ có một cách thức duy nhất để khởi sự đúng đắn. Ý của ngài thị trưởng đó là: Hãy khởi sự đúng đắn bằng những chất liệu tốt nhất lấy từ những nguồn đáng tin cậy bởi vì chi phí để lai tạo và nuôi dưỡng gà chọi tầm thường cũng tương đương với gà hay. Và rằng, phần thưởng lớn nhất trong việc lai tạo chiến kê là ở chỗ bạn biết rằng mình đang đi đúng hướng.

Kiến thức cơ bản
Điều mà ngài thị trưởng tốt bụng đề cập là nền tảng hay nguyên nhân tại sao chúng ta nên khởi sự bằng những chất liệu tốt. Tuy nhiên, để thực hiện, nhà lai tạo tâm huyết trước hết phải sở hữu những kiến thức cơ bản về di truyền. Kiến thức cơ bản giúp chúng ta xác định đâu là chất liệu tốt và có khả năng nắm bắt được chúng giống như ngài thị trưởng Aguirre và những nhân vật khác trong lãnh vực lai tạo. Di truyền, khoa học về sự sao chép gien, là một bộ môn phức tạp nghiên cứu cách thức chuyển giao gien từ thế hệ này sang thế hệ sau. Sự phức tạp của di truyền là lý do tại sao việc lai tạo gà chọi không hề đơn giản. Không nhà lai tạo nào, dẫu năng lực và tài nguyên đến đâu, có thể đoan chắc về kết quả của bầy lai. Bởi vậy, lai tạo được coi là cảnh giới cao nhất trong bộ môn chọi gà. Không dễ để trở thành một nhà lai tạo thành công. Nhưng không nên để điều này cản trở chúng ta trong việc đảm nhận thách thức và có lẽ cả niềm vui sướng trong việc cản ra một dòng gà chọi của riêng mình.

Trong lãnh vực chọi gà, lai tạo là vấn đề tối quan trọng. Nó là nền tảng. Những yếu tố khác góp phần cải thiện những tính trạng tốt bên cạnh việc lai tạo là môi trường, dinh dưỡng và tập luyện.

Dẫu sách này nói về việc lai tạo blakliz nhưng cũng là hướng dẫn cho người nuôi gà bình thường. Nó trùng hợp với một trong những mục tiêu của RB Sugbo Gamefowl Technology là xây dựng và chuyển giao những kỹ thuật phù hợp với hoàn cảnh chung của các sư kê với yêu cầu thu hẹp khoảng cách giữa các nhà lai tạo chuyên nghiệp và nghiệp dư. Quan điểm là ngay cả những nhà lai tạo nghiệp dư cũng có quyền trải nghiệm về mọi khía cạnh của bộ môn chọi gà, kể cả lai tạo. Cũng vậy, dù ở cấp độ nào, quy mô hay nhỏ lẻ, việc lai tạo gà chọi đều có thể đem lại nguồn lợi nhuận phụ trội. Di truyền là quan trọng. Nhưng không có nghĩa chúng ta phải có bằng thạc sĩ hay tiến sĩ về di truyền mới có thể lai tạo gà chọi. Những kiến thức cơ bản về di truyền và thật nhiều cảm nhận chung là đủ. Chúng ta cần kiến thức cơ bản để thoải mái và thỏa mãn với công việc của mình. Chúng ta không thể thoải mái với công việc mà mình không hề quan tâm. Kiến thức cơ bản cho phép chúng ta thiết lập những mục tiêu di truyền mà chúng ta có thể sử dụng như là tiêu chuẩn để xác định thành công hay thất bại. Mục tiêu có thể đơn giản chẳng hạn như lai tạo gà mồng lá. Hay phức tạp chẳng hạn như kết hợp những đặc điểm chiến đấu khác nhau để tạo ra chiến kê nhanh, mạnh, bay và lùa -- những đặc điểm đối nghịch nhưng vẫn có thể hội tụ vào một dòng gà. Nếu thiếu hoặc bỏ qua những kiến thức cơ bản, chúng ta sẽ không biết làm thế nào để tiếp cận mục tiêu, hoặc thậm chí không thể đặt ra một mục tiêu. Kiến thức cơ bản và cảm nhận chung là đủ để bạn trở thành một nhà lai tạo thực tế của một dòng gà chọi chẳng hạn như blakliz.

------------------------------------------------------
Quan điểm là ngay cả những nhà lai tạo nghiệp dư cũng có quyền trải nghiệm về mọi khía cạnh của bộ môn chọi gà, kể cả lai tạo.
------------------------------------------------------

Kiểu hình & kiểu gien
Trước hết, chúng ta hãy nêu đích danh kiểu hình và kiểu gien (phenotype & genotype) bởi vì chúng là cơ sở và nền tảng của các tiêu chuẩn mà chúng ta dựa vào để tuyển chọn trống và mái giống. Kiểu hình bao gồm những đặc điểm và tính trạng mà chúng ta có thể nhìn thấy ở một cá thể, chẳng hạn như dạng mồng, màu lông và màu chân, dạng thân, chiều cao, cân nặng và những thứ tương tự. Một số kiểu hình của dòng blakliz bao gồm lông đen, chân chì, cùng với lối đá nhanh, thông minh và linh hoạt. Kiểu hình của một cá thể được quy định bởi gien, và được tăng cường hay hủy hoại bởi những yếu tố khác chẳng hạn như môi trường, dinh dưỡng và những điều kiện chung mà một cá thể nhất định được nuôi dưỡng.

Mặt khác, chúng ta không thể thấy kiểu gien của gà, nhưng kiểu gien lại bao gồm các gien quy định về kiểu hình. Cũng vậy, sự thành công hay thất bại của kiểu gien trong việc hình thành kiểu hình phụ thuộc vào cách thức mà một cá thể nhất định được nuôi dưỡng. Một chiến kê có thể được thừa hưởng kiểu gien với khả năng chiến đấu siêu đẳng nhưng nếu bị nuôi dưỡng kém, kiểu gien đá hay sẽ không thể phát huy trong kiểu hình được.

Gien trội & gien lặn
Mỗi đặc điểm và tính trạng ở gà được hình thành bởi một tập hợp cặp gien. Một từ cha và một từ mẹ (ở đây chúng ta dùng từ “gien” nhưng đôi khi những thuật ngữ thông dụng như “gien tốt”, “gien màu chân” thực sự ám chỉ đến “alen”). Sự kết hợp của hai gien này sẽ hình thành một tính trạng ở cá thể nói trên. Ví dụ đơn giản về dạng mồng, theo đó mồng dâu hay mồng lá được xác định bởi các gien lấy từ cả cha lẫn mẹ. Nếu cả cha lẫn mẹ đều đóng góp gien mồng dâu thì con sẽ có mồng dâu. Bởi vì cả hai đều đưa gien mồng dâu, cá thể này có gien mồng dâu thuần hay đồng hợp tử mồng dâu. Nếu cả hai đều đưa gien mồng lá thì con sẽ có gien mồng lá. Cá thể này có gien mồng lá thuần hay đồng hợp tử mồng lá. Nhưng nếu một đưa gien mồng dâu và một đưa gien mồng lá? Thì con sẽ có dạng mồng dị hợp tử, không phải mồng dâu thuần hay mồng lá thuần.

Đây là lúc xuất hiện hiệu ứng gien trội - gien lặn (dominant-recessive gene). Mặc dù kiểu gien của con gà nói trên là dị hợp tử với một gien mồng lá và một gien mồng dâu, kiểu hình hay hình dạng vẫn là mồng dâu. Tại sao? Bởi vì khi nói về dạng mồng, gien mồng dâu trội so với gien mồng lá. Có nghĩa mỗi lần một bên đưa gien mồng dâu và bên kia đưa gien mồng lá thì bầy con luôn luôn thể hiện kiểu hình mồng dâu. Nếu đem gà con lai tiếp thì nó sẽ đưa ra hoặc gien mồng dâu hoặc gien mồng lá. Nếu nó lai với mồng dâu thuần thì bầy cháu sẽ toàn mồng dâu bởi vì mồng dâu thuần luôn đưa ra gien mồng dâu (gien mồng dâu + gien mồng dâu = mồng dâu; gien mồng dâu + gien mồng lá = mồng dâu).

Nếu cá thể dị hợp tử lai với cá thể dị hợp tử khác thì có ¾ bầy con mang mồng dâu và ¼ bầy con mang mồng lá (gien mồng dâu + gien mồng dâu = mồng dâu; gien mồng dâu + gien mồng lá = mồng dâu; gien mồng lá + gien mồng lá = mồng lá). Nếu cá thể dị hợp tử lai với cá thể mồng lá thuần thì bầy con sẽ có ½ mồng dâu và ½ mồng lá (gien mồng dâu + gien mồng lá = mồng dâu; gien mồng lá + gien mồng lá = mồng lá). Nên nhớ rằng chỉ khi gien lặn mồng lá kết hợp với một gien lặn mồng lá khác thì hình dạng hay kiểu hình mới thể hiện. Bởi vì gien trội không hiện diện. Hiệu ứng gien trội - gien lặn cũng tác động lên những đặc điểm khác như màu lông và màu chân. Chẳng hạn, màu chuối (grey) trội so với màu điều (red). Chân màu nhạt trội so với chân màu sẫm. Với mục tiêu lai tạo thực tế mà sách này nhắm đến, bạn chỉ cần nắm những kiến thức cốt lõi về di truyền là đủ. Tuy nhiên, việc nghiên cứu xa hơn về khoa học di truyền sẽ hữu ích và trợ lực cho những nhà lai tạo tâm huyết.

------------------------------------------------------
Với mục tiêu lai tạo thực tế mà sách này nhắm đến, bạn chỉ cần nắm những kiến thức cốt lõi về di truyền là đủ.
------------------------------------------------------

Lai đơn
Qua sự phát triển của dòng blakliz, chúng tôi áp dụng lai đơn (single mating) rất nhiều. Lai đơn là lai giữa trống giống (brood cock) với một mái. Trống giống có thể lai đơn với nhiều mái tại một thời điểm. Nhưng chúng ta không thể lai đơn một mái với nhiều trống giống tại một thời điểm. Chúng ta có thể lai đơn một trống giống với nhiều mái bằng cách tách riêng từng con và thả xoay tua gà trống trong số những con mái. Trứng phải được đánh dấu theo từng ổ để sau này xác định nguồn gốc từ mái nào và đánh dấu cả gà con.

Chúng ta cũng có thể lai đơn thậm chí trong trường hợp thả gà trống cùng với bầy mái trong một “sân” (yard) với nhiều bẫy ổ (trap nest). Bẫy ổ, như tên gọi, được thiết kế để nhốt gà mái khi nó đẻ trứng trong ổ, trứng nằm đó cho đến khi được người nuôi nhận diện [tức đánh dấu theo con mái]. Nhưng chúng ta không được để gà mái cản với nhiều gà trống trong thời gian nói trên bởi chúng ta không thể xác định đâu là con cha. Để đảm bảo đúng là gà cha, chúng ta cần cách ly gà mái ít nhất 10 ngày trước khi ghép với trống.

Bằng việc cách ly từng mái, chúng ta có thể lai đơn một trống với chín mái. Ngày đầu thả gà trống với mái 1 vào buổi sáng, mái 2 vào buổi trưa, và mái 3 vào buổi chiều. Vào ngày thứ hai, thả với mái 4 vào buổi sáng, mái 5 vào buổi trưa, và mái 6 vào buổi chiều. Lặp lại tương tự vào ngày thứ ba với mái 7, 8 và 9. Rồi lặp lại từ đầu và cứ như vậy mãi. Chu kỳ hai ngày giữa những lần giao phối là đủ để thụ tinh cho tất cả gà mái [trống ơi, mày sướng quá nha con!].


Lai đơn phân dòng "midnight grey" blakliz. Bầy con là “hàng giống” [foundation stock – gà giống thuần] chất lượng.

Lai bầy
Lai bầy (flock mating) là lai trống giống với nhiều mái thả chung một sân hay khu vực nuôi nhốt. Tốt nhất gà mái nên xuất xứ từ cùng bầy, chẳng hạn như chị em, để chúng ta có thể xác định được nguồn gốc của bầy con từ cả hai phía. Nếu gà mái khác huyết thống thì chúng ta chỉ có thể biết chắc được gà cha trừ phi quây riêng. Nếu chúng ta áp dụng phương pháp lai bầy, không gian phải đủ rộng hoặc gà trống phải được cột chân để ngăn nó rượt đuổi một mái khắp sân. Gà trống thường có xu hướng luôn rượt đuổi con mái yêu thích một cách không cần thiết, thụ tinh quá nhiều cho con đó mà bỏ bê những con khác. Một khi được cột dây, gà trống chỉ có thể giao phối với con nào đến gần. Gà mái động dục sẽ tự động đến gần gà trống.

------------------------------------------------------
Nếu chúng ta áp dụng phương pháp lai bầy, không gian phải đủ rộng hoặc gà trống phải được cột chân để ngăn nó rượt đuổi một con mái khắp sân. Gà trống thường có xu hướng luôn rượt đuổi con mái yêu thích một cách không cần thiết, thụ tinh quá nhiều cho con đó mà bỏ bê những con khác.
------------------------------------------------------

Lai đơn-bầy
Như đã nói ở trên, chúng ta có thể lai đơn-bầy (single-flock mating) nếu thả gà trống với nhiều gà mái trong một “sân”, với nhiều bẫy ổ. Một khi gà mái đẻ trứng bị nhốt, trứng sẽ nằm trong ổ cho đến khi được ai đó đánh dấu. Giống như lai đơn, với lai đơn-bầy, chúng ta vẫn có thể xác định trứng thuộc về mái nào.

Lai tuyển chọn tự nhiên có kiểm soát
Đây là phương pháp mà chúng tôi xây dựng dựa vào những lý do thực tế và sáng tạo. Được biết, khi bầy gà được thả rông ngoài tự nhiên, gà trống sẽ chọn một số gà mái yêu thích trong bầy để giao phối. Tương tự, gà mái, khi được thả rông trong chuồng với một số gà trống bị cột chân, cũng có lựa chọn riêng. Điều này có nghĩa, một khi gà được tự do thì chúng sẽ dựa vào bản năng để lựa chọn bạn tình mà theo chúng là tốt nhất để duy trì và cải thiện nòi giống. Đây là điều mà chúng tôi gọi là “quy trình tuyển chọn tự nhiên”.

Khi con người chọn con trống này để phối với con mái kia, thì nó được gọi là “quy trình tuyển chọn có kiểm soát” với mục đính xây dựng, cải thiện và phát triển một dòng gà.

Những người theo chủ nghĩa tự nhiên tin rằng tự nhiên ban tặng gà trống bản năng xác định gà mái nào sở hữu bộ gien thích hợp nhất để kết hợp với nó nhằm tạo ra thế hệ tương lai tốt hơn, và ngược lại. Nói ngắn gọn, họ tin vào lý thuyết rằng tự nhiên biết đâu là cách tốt nhất.

Mặt khác, những người khác lại tin rằng con người luôn có thể cải thiện tự nhiên. Họ lập luận rằng can thiệp của con người là rất to lớn trong việc cải thiện giống và tạo ra những cá thể siêu việt, như khoa học luôn chứng tỏ qua năm tháng và thời gian.

Chúng tôi, trại RB Sugbo Gamefowl Technology, tin tưởng vào cả hai. Chúng tôi công nhận rằng sự tiến bộ trong hàng loạt lãnh vực lai tạo là kết quả của sự can thiệp của con người. Tuy nhiên, chúng tôi cũng công nhận rằng tự nhiên có lẽ trao tặng cho loài gà một bản năng sâu sắc mà con người có thể không bao giờ cảm nhận được.

Do vậy, chúng tôi tiến hành một thí nghiệm gọi là phương pháp “lai tuyển chọn tự nhiên có kiểm soát” (controlled natural selection mating). Quy trình bao gồm việc thả một số gà trống giống, từ 3 đến 4 con, vào cùng sân với bầy gà mái, theo tỷ lệ trên 5 mái mỗi trống. Gà trống được cột dây cách xa nhau. Gà mái được thả rông trong sân. Gà mái được tự do lựa chọn con trống để giao phối. Gà trống cũng có thể lựa chọn con mái nào để giao phối trong số những con lại gần. Trong bối cảnh này, quá trình lựa chọn là hoàn toàn tự nhiên. Tuy nhiên, chúng tôi bố trí gà trống là anh em cùng bầy. Và tất cả gà mái đều thuộc về một phân dòng đặc biệt khác vốn quan hệ xa với gà trống để tránh cận huyết. Do vậy, dù bắt cặp theo kiểu nào thì cấu hình của bầy con, về huyết thống, vẫn như nhau. Đấy là ý nghĩa của từ “kiểm soát”.

Chúng tôi chỉ áp dụng phương pháp này để tạo ra một số chiến kê, không phải tất cả. Một số phân dòng gà không cho kết quả đồng nhất khi lai theo cách này, bởi vì chúng không thuần bằng những dòng khác. Chúng tôi không bao giờ áp dụng cách này để lai tạo gà giống mà chỉ lai đơn để tạo ra gà giống. Phương pháp này chưa từng được áp dụng để lai tạo blakliz bởi vì chúng tôi đặc biệt quan tâm đến dòng gà chủ lực này.

Chúng tôi đánh giá việc thử nghiệm theo hướng này là thành công. Bầy con sinh ra từ phương pháp bắt cặp này đá hay như những chiến kê khác trong trại. Tuy nhiên, điều đáng ghi nhận là gà con được cản theo phương pháp lai tuyển chọn có kiểm soát có tỷ lệ sống sót cao hơn, tương đương với gà thả rông. Đấy có thể là nhờ tự nhiên ban tặng cho chúng bản năng cần thiết để thích nghi với môi trường.

--------------------------------------------------------------
Lai tuyển chọn tự nhiên có kiểm soát là phương pháp mà trại RB Sugbo Gamefowl Technology xây dựng dựa vào những nguyên nhân thực tiễn và sáng tạo. Tuy nhiên, chúng tôi không bao giờ áp dụng để lai tạo và phát triển dòng gà blakliz bởi vì chúng tôi đặc biệt quan tâm đến dòng gà chủ lực này.
--------------------------------------------------------------

Lai điều chỉnh
Ví dụ về lai điều chỉnh (corrective mating) là khi bạn lai một con trống cao với những con mái thấp hay một con trống bay cao với những con mái xuất xứ từ một dòng bám đất (grounder). Ý tưởng là để điều chỉnh những hạn chế tồn tại ở một cá thể hay bầy gà. Nếu chúng ta có dòng gà đá thiếu lực, chúng ta nên điều chỉnh bằng cách ghép với dòng gà đá lực. Một dòng gà đá chậm nên được điều chỉnh bằng cách ghép với dòng gà tốc độ bởi đấy là những gì mà chúng tôi thực hiện khi lấy dòng bonanza từ nhà lai tạo danh tiếng Jessie Ledesma để gia tăng tốc độ cho một phiên bản sơ khai của blakliz. Lỗi có thể và nhất định phải sửa. Tuy nhiên, có hai lỗi mà chúng ta thậm chí không cần cố sức để sửa. Một là thiếu gan lỳ. Hai là đâm dở. Đây là hai đặc điểm quan trọng nhất của gà chọi. Nếu bạn có dòng gà thiếu một trong hai đặc điểm này, thì tốt nhất nên bỏ. Đừng cố sửa làm gì.

Nâng cấp
Lai điều chỉnh là công cụ hiệu quả của nhà lai tạo thực tế. Một công cụ nữa là nâng cấp (upgrading). Nâng cấp là ghép máu mới mà chúng ta cho là tốt hơn dòng gà của mình. Điều này phù hợp với nguyên tắc lai tạo thực tế. Trong khi những nhà lai tạo bảo thủ hiếm khi nào ghép máu mới để tránh làm xáo trộn cấu trúc hiện hữu của dòng gà cưng, những nhà lai tạo thực tế lại thực hiện một cách thoải mái. Nâng cấp là liều thuốc khó nuốt đối với các nhà lai tạo truyền thống bởi mỗi lần ghép máu mới, thế hệ kế tiếp sẽ chỉ còn một nửa máu cũ. Nhưng các nhà lai tạo thực tế không hề lấn cấn với sự thay đổi triệt để nếu đạt được mục tiêu cải thiện. Trong quá trình phát triển của dòng blakliz, chúng tôi đã thực hiện điều này khi châm vào máu “bonanza” và sau này, “Aguirre grey” và “blue face”, để hình thành những bầy mới.

Ghép
Ghép (infusion) là đưa máu mới vào rồi từ từ làm nhạt dần. Chẳng hạn, bạn đưa máu kelso vào dòng sweater để tạo ra con lai ½ kelso ½ sweater. Rồi bạn làm nhạt máu kelso bằng cách lai ½ kelso ½ sweater với sweater thuần. Thế hệ kế tiếp sẽ thu được ¼ kelso ¾ sweater. Nếu bạn lại tiếp tục lai với sweater thuần thì thế hệ kế tiếp sẽ chỉ còn ⅛ máu kelso. Thế hệ này bao gồm những cá thể với huyết thống gần với dòng gốc. Một số nhà lai tạo còn đi xa hơn đến 1/16 hoặc thậm chí 1/32 máu ghép.

Các nhà lai tạo truyền thống hay bảo tồn sử dụng ghép như là một kỹ thuật hữu dụng. Nhưng với các nhà lai tạo thực tế, ghép rất tốn thời gian. Và ý tưởng bỏ thời gian cho một dòng gà mới mà bạn sẽ làm nhạt đi ngay sau đó nghe có vẻ ngốc nghếch dưới quan điểm của một nhà lai tạo thực tế.

Mục đích của ghép là cái gọi – “tự bắn vào chân”. Sau nhiều thế hệ giữ dòng thuần, biến dị di truyền trở nên giới hạn và chìm xuống, như vậy việc bổ sung nguồn gien mới sẽ đánh thức dòng gà. Bằng việc làm nhạt dần huyết thống mới, dòng gà gốc sẽ được phục hồi. Ý tưởng này rất hấp dẫn đối với các nhà lai tạo bảo thủ nhưng không làm các nhà lai tạo thực tế quan tâm.

Sự khác biệt giữa nâng cấp và ghép là ở chỗ trong các bước nâng cấp, máu cũ sẽ nhanh chóng bị pha loãng, trong khi với ghép, mục tiêu là phục hồi máu cũ với một chút thay đổi về cấu trúc gien.

--------------------------------------------------------------
Can thiệp là thuật ngữ mà RB Sugbo Gamefowl Technology dùng để gọi kỹ thuật pha vào-loãng ra.
--------------------------------------------------------------

Can thiệp
Can thiệp (intervention) là thuật ngữ mà RB Sugbo Gamefowl Technology dùng để gọi kỹ thuật pha vào-loãng ra (breeding-in-breeding-out) bởi vì chúng tôi không biết thuật ngữ di truyền tương đương, nếu có, gọi là gì. Nhiều lần chúng tôi muốn thay đổi vẻ bề ngoài của dòng gà mà chúng tôi đang giữ. Chẳng hạn chúng tôi có bầy hatch, nhưng cũng muốn lông của chúng màu đen. Điều mà chúng tôi làm là lai hatch với gà đen. Bầy con sẽ có ½ máu hatch nhưng lông đen. Nếu lai ngược về dòng hatch chúng ta sẽ thu được một số con màu đen với ¾ máu hatch. Tiếp tục lai về phía hatch sẽ tạo ra dòng gà gần như là hatch nhưng lông đen. Can thiệp khác với ghép về mục đích. Ở ghép, chúng ta muốn máu mới biến mất không để lại dấu vết. Ở can thiệp, chúng ta muốn lưu giữ máu cũ với những đặc điểm mới được đưa vào. Khi đưa bonanza vào dòng blakliz và giữ lại phần lớn máu mới, đó là nâng cấp. Khi chúng tôi đưa blue face vào và dần làm loãng đi, đó là ghép. Khi chúng tôi đưa Aguirre grey vào và duy trì màu chuối (grey) trong khi dần làm nhạt máu grey, đó chính là can thiệp mà nó dẫn đến một phiên bản khác của blakliz – “midnight grey”.

Tương tự như ghép, can thiệp không hấp dẫn đối với nhà lai tạo thực tế bởi nó cũng tốn nhiều thời gian và không phục vụ cho bất kỳ mục đích thực tế nào. Dẫu vậy, ở một mức độ nào đó, cũng hay khi làm thử. Như đã nói, chúng tôi thực hiện với blakliz khi đưa lông chuối (grey) vào phân dòng “midnight grey” blakliz.

--------------------------------------------------------------
Tương tự như ghép, can thiệp không hấp dẫn đối với nhà lai tạo thực tế bởi nó cũng tốn nhiều thời gian.
--------------------------------------------------------------

Tạo gà trống thuần từ gà mái 2-máu trong pha 3-máu
Có những nhà lai tạo giàu kinh nghiệm, những người tin rằng lối đá của gà trống tơ được di truyền từ mái mẹ. Chúng ta đã và luôn nghe nói về vấn đề này. Một lần, nhà lai tạo Philip Neri, và tác giả danh tiếng; tiến sĩ Andrew Bunan, cũng là tác giả các sách về lai tạo và nhân vật có thẩm quyền về di truyền gà chọi; và tôi với loạt bài viết về chủ đề này trên tờ Pit Games. Thảo luận của chúng tôi bắt đầu khi Neri viết bài – “Yếu tố mái” (hen factor). Nó dựa trên quan sát của ông về lối đá được truyền từ trống cha sang mái con và từ mái mẹ sang trống con. Lý thuyết này được gọi là di chuyền chéo (criss-cross) và nó chịu trách nhiệm cho hiện tượng “nhảy một đời” khi mà những tính trạng của một trống thường xuất hiện ở trống cháu thay vì ở trống con. (Việc này là chắc chắn khi nói đến một số tính trạng liên kết giới tính, chẳng hạn như màu chân hay màu lông, nhưng chưa rõ về khía cạnh lối đá).

Trong số sau đó trên tờ Pit Games, tôi đã viết rằng nếu điều này là đúng thì tôi có thể “ăn trộm” lối đá của hulsey, dòng gà mà Neri đang giữ với lối đá thông minh mà tôi muốn có. Chẳng may, ông không bán hulsey thuần cho tôi. Do vậy, tôi sẽ “ăn trộm” nó bằng cách mua một con trống tơ pha kelso-hulsey. Bởi vì gà mẹ là hulsey nên con trống tơ này mang lối đá của hulsey. Nếu tôi cản con trống tơ này thì lối đá hulsey sẽ được truyền cho mái con. Sau đó tôi cản ngược con mái này về trống cha kelso-hulsey. Kết quả là cả trống lẫn mái của bầy này sẽ mang lối đá của dòng hulsey. Đây là điều mà tôi đề cập trong bài viết của mình “Cản gà thuần từ gà lai” nhờ lai tạo khéo léo. Tại sao?

Bởi vì vào lúc này, trống cha với lối đá hulsey sẽ truyền cho mái con và mái mẹ cũng lối đá đó sẽ truyền cho trống con. Kết quả là tôi sẽ tạo ra dòng gà mà cả trống lẫn mái đều mang lối đá mong muốn. Sau bước lai tạo khéo léo này, tôi có thể lai tạo những thành viên trong bầy với nhau mà vẫn duy trì được lối đá.

Rồi theo bài viết của tiến sĩ Bunan cho rằng những gì tôi viết có thể đúng trong một số trường hợp, nhưng không phải là tất cả, bởi vì nó còn chịu tác động của hiệu ứng gien trội-gien lặn. Dẫu vậy, dựa trên cuộc thảo luận giữa ba chúng tôi, dường như có phần nào sự thật trong lý thuyết cho rằng lối đá của trống con được di truyền từ mái mẹ.

Yếu tố mái này là một trong những vấn đề mà chúng tôi, trại RB Sugbo Gamefowl Technology, cân nhắc trong các phương pháp của mình để tạo ra những bầy pha 3-máu (3-way). Hầu hết những khi pha 3-máu, chúng tôi sử dụng một trống thuần ghép với mái 2-máu (2-way). Trước hết, mặc dù không bắt buộc, nguyên nhân chúng tôi làm vậy xuất phát từ lý thuyết rằng lối đá được di truyền từ gà mẹ. Chúng ta đều biết rằng hầu hết các bầy gà pha đều tốt hơn gà thuần xét trên mọi khía cạnh, vì vậy chúng tôi hy vọng những tính trạng này sẽ được di truyền cho gà trống tơ.

Rồi còn có những nguyên nhân thực tế. Trong các trại gà chọi, gà pha thường nhiều hơn gà thuần và trong lãnh vực lai tạo chúng ta cần nhiều mái hơn là trống bởi vì một trống giống có thể thụ tinh cho cả mười con mái. Trong lai tạo, chúng ta cần nhiều gà mái nên sẽ là tự nhiên khi sử dụng mái pha bởi chúng có sẵn hơn so với mái thuần. Một nguyên nhân thực tế khác đó là ngoại trừ một số ngoại lệ, như một quy luật, mái pha đẻ tốt hơn so với mái thuần. Nhiều trứng đồng nghĩa với nhiều gà con và thu hoạch được nhiều trống tơ. Tuy nhiên, yếu tố mái là điều mà chúng ta quan tâm nhất bởi vì chúng ta có thể xổ gà trống để chọn giống dựa vào lối đá, điều mà chúng ta không thể làm với gà mái. Chúng tôi cũng thấy rằng những cá thể thuần có thể rất tốt hoặc rất tệ ở nhiều phương diện, kể cả lối đá. Nếu chúng ta sử dụng mái thuần trong pha 3-máu thì xét về lối đá, sẽ không có cách nào để biết được mái nào hay, mái nào dở.


Cản về mái mẹ. Một số nhà lai tạo chuộng lai cận huyết sâu, số khác lại e ngại rủi ro.

Khóa kép
Khi chúng tôi muốn tạo ra một dòng mới hay thiết lập một dòng sẵn có, chúng tôi không còn lựa chọn nào khác ngoài việc khóa gien tại một thời điểm nhất định trong chương trình lai tạo. Đây là khóa và duy trì cấu trúc di truyền của dòng gà, bằng không nếu cấu trúc di truyền thay đổi liên tục thì sẽ không có dòng hay phân dòng nào được tạo ra. Cách duy nhất để khóa gien lần đầu là lai cận huyết giữa anh-em cùng bầy. Phương pháp của chúng tôi tại RB Sugbo là khóa kép (double lock). Chúng tôi không chỉ khóa cấu trúc di truyền mà còn cả những tính trạng của một cá thể yêu thích, hầu hết là gà trống. Thông thường, chúng tôi thực hiện bằng cách cản một trống tơ xuất sắc thuộc một bầy xuất sắc với mái cùng bầy. Rồi chúng tôi cản ngược mái con về trống cha (trống tơ xuất sắc từ bầy gốc) để khóa những tính trạng xuất sắc của nó. Phương pháp này ở RB Sugbo chúng tôi gọi là khóa kép. Nếu chúng ta tin vào lý thuyết về yếu tố mái như thảo luận ở trên, thì có nghĩa trong bầy lai giữa anh-em, những tính trạng của trống cha sẽ truyền cho mái con. Bằng cách cản ngược mái con về trống cha thì chúng ta có thể đạt được mục đích nêu trên. Tóm lại, phương pháp khóa kép sáng tạo của chúng tôi hàm chứa việc áp dụng cả lai cận huyết lẫn lai dòng.

--------------------------------------------------------------
Phương pháp của chúng tôi tại RB Sugbo là khóa kép. Chúng tôi không chỉ khóa cấu trúc di truyền mà còn cả những tính trạng của một cá thể yêu thích, hầu hết là gà trống.
--------------------------------------------------------------

Lai tạo không đơn giản
Lai tạo không bao giờ đơn giản. Dòng này cần được tô đậm bởi một thực tế rằng các nhà lai tạo thậm chí không thể thống nhất được đâu là những phương pháp lai tạo tốt nhất. Một số người sử dụng lai cận huyết sâu (inbreeding) như là cách để duy trì tính ổn định của một dòng nhất định. Số khác cho rằng lai cận huyết sâu quá rủi ro và họ dựa vào hình thức lai cận huyết nhẹ hơn, chủ yếu là lai dòng (line breeding). Vẫn có những người tránh mọi hình thức lai cận huyết, dù sâu hay sơ. Với họ, cách duy nhất là pha (cross).

Vai trò của nhà lai tạo thực tế là học hỏi nhiều phương pháp nhưng không nhất quyết phải nghiêng về phía nào. Một nhà lai tạo thực tế sẽ áp dụng bất kỳ phương pháp lai tạo nào một khi nó phù hợp với nhu cầu thực tế. Mọi phương pháp và thực hành đều có thể tốt hoặc xấu tùy tình huống cụ thể. Nếu áp dụng một cách cực đoan thì bất kỳ phương pháp nào cũng có thể phản tác dụng. Nếu áp dụng vừa phải và khôn ngoan, thì mọi phương pháp đều hiệu quả. Quan sát cẩn thận. Giữ chương trình lai tạo của bạn đơn giản. Đừng lai cận huyết quá sâu bởi nó nguy hiểm và khó khăn. Đừng pha quá nhiều dòng bởi nó sẽ cho ra những cá thể tạp nhạp. Dẫu vậy, luôn ghi nhớ một điều rằng trong lãnh vực lai tạo, không có cái gọi là công thức hoàn hảo. Không bao giờ có công thức như vậy.


Con trống tơ (2011) thuộc dòng blakliz gốc này được chuộng. Trong mùa lai tạo 2011-2012, nó được cản với mái cùng bầy ngay tại sân vườn của Rey Bajenting thay vì ngoài trại.

 

Chương 2 – Tạo khác biệt

Khái niệm và kỹ thuật lai tạo

Khái niệm về độ thuần thực tế
Độ thuần thực tế (practical purity) là thuật ngữ được RB Sugbo Gamefowl Technology chúng tôi sử dụng cho một số chất liệu lai tạo. Một nhà lai tạo thực tế không cần phải là chuyên gia về di truyền. Chúng ta chỉ cần nắm một số kiến thức cơ bản chẳng hạn như lai cận huyết làm thuần những đặc điểm và tính trạng mong muốn để cá thể trở thành đồng hợp tử của những tính trạng này và như vậy, có thể truyền chúng cho thế hệ sau. Đấy là lý do mà chúng ta lai cận huyết giữa các thành viên cùng huyết thống bất chấp những rủi ro về thoái hóa cận huyết vốn có thể xuất hiện ở hậu duệ chẳng hạn như nhỏ con, yếu ớt và thậm chí bị rót. Lai cận huyết vốn tinh tế và khắc nghiệt. Nó đòi hỏi những kỹ năng chi li và chính xác trong việc tuyển chọn những cá thể cận huyết để lai tạo thế hệ kế tiếp nhằm giữ dòng và ngăn ngừa thoái hóa.

Còn cách khác hay không? Phải chăng nếu mục đích của chúng ta là tạo ra một thế hệ thuần về những tính trạng mong muốn thì lai cận huyết là cách duy nhất? Câu trả lời là: có lẽ không. Có lẽ còn cách khác. Chẳng hạn như di truyền về dạng mồng. Bạn có thể tạo ra dạng mồng dâu hay mồng lá thuần mà không cần phải lai cận huyết. Chúng ta có thể tạo ra mồng lá thuần bằng cách lai gà mồng lá với gà mồng lá mà cả hai đều không có quan hệ huyết thống. Chúng ta có thể làm tương tự với màu lông và màu chân. Nói một cách tuyệt đối, chúng ta có thể thực hiện với những đặc điểm phức tạp chẳng hạn như lối đâm, bay, tốc độ và lực. Chúng ta có thể làm điều này bằng việc lai một chiến kê đâm tốt với mái xuất phát từ một dòng cũng có khả năng đâm tốt, tốc độ với tốc độ, và lực với lực. Nếu chúng ta lặp lại một số lần, chúng ta có thể làm thuần những tính trạng mong muốn dẫu không dùng cá thể cùng huyết thống. Chúng ta có lẽ thuần hóa những tính trạng mong muốn, chứ không phải dòng gà. Có lẽ chúng ta không có dòng gà thuần nhất định nhưng chúng ta vẫn có gà thuần về lối đâm, thuần về tốc độ hoặc thuần về lực. Như lời Mao Trạch Đông, mèo trắng hay mèo đen không quan trọng miễn là bắt được chuột [tác giả nhầm lẫn, đây là triết lý phát triển kinh tế của Đặng Tiểu Bình; đúng ra là “mèo vàng mèo đen” và câu này xuất phát từ truyện cổ Liêu Trai Chí Dị].

Tôi lấy ý tưởng này từ Antonio Hidalgo, tác giả bộ sách 3 tập về gà chọi – mà nó thuộc số những cuốn hàng đầu, nếu không muốn nói là hay nhất mà tôi từng đọc. Nhưng cho phép tôi bổ sung một lời khuyên nhỏ. Theo tôi, sẽ khôn ngoan nếu chúng ta đặc biệt quan tâm đến kiểu hình của những cá thể mà chúng ta sử dụng trong quá trình thuần hóa. Sẽ tốt hơn nếu chúng ta tuyển chọn những cá thể, dẫu xuất phát từ những dòng khác nhau, có kiểu hình tương tự bởi điều này sẽ mang lại sự ổn định về ngoại hình cho bầy con. Dĩ nhiên, chúng ta có thể chẳng cần quan tâm chừng nào mà gà còn đá hay và “còn bắt được chuột”. Nhưng độ ổn định về ngoại hình là điều bắt buộc đối với một dòng gà.

Ngoại hình cũng góp phần vào danh tiếng chung của trại gà. Ngoại hình ổn định giúp gia tăng giá trị thương mại của chiến kê. Người mua chuộng ngoại hình đồng nhất của các chiến kê hơn là một đống sắc lông nham nhở. Sẽ hoàn toàn khác nếu chúng ta không có ý định bán gà của mình mà tự đem đi đá, khi đó thì sắc lông nham nhở lại là một lợi thế. Sự bất đồng nhất sẽ khiến gà của bạn không bị ai để ý, nhận dạng và chạy mặt trong khi cáp, thậm chí kể cả khi chúng đã thắng khá nhiều trận trong vùng.

Trong quá trình lai tạo blakliz, chúng tôi đã sẵn sàng áp dụng lý thuyết riêng của trại về độ thuần thực tế, khi chúng tôi thiết lập sẵn quy trình thuần hóa tính trạng mà chúng tôi mong muốn ở dòng gà từ rất lâu trước khi chúng tôi bắt đầu lai cận huyết và tạo dòng. Kết quả là dòng blakliz có rất nhiều tính trạng mong muốn chẳng hạn như lối đâm, sự khôn ngoan và tốc độ thậm chí trước cả khi chúng tôi lai cận huyết chúng theo quy trình tạo dòng.

------------------------------------------------------
Trong quá trình lai tạo blakliz, chúng tôi đã sẵn sàng áp dụng lý thuyết riêng của trại về độ thuần thực tế, khi chúng tôi thiết lập trước quy trình thuần hóa tính trạng mà chúng tôi mong muốn ở dòng gà từ rất lâu trước khi chúng tôi bắt đầu lai cận huyết và tạo dòng.
------------------------------------------------------

Tạo một dòng gà
Trong quá trình lai tạo một dòng gà mới, chúng tôi vẫn áp dụng lai cận huyết ở vài thời điểm nhất định nhưng để duy trì dòng mới nói trên thì lại dùng lai xa, chứ không lai cận huyết. Quy trình được tiến sĩ Bunan đề nghị như sau:

• Pha cho đến khi bầy con sở hữu chất lượng mà bạn mong muốn ở dòng gà mới.
• Lai cận huyết để thuần hóa những tính trạng mong muốn và đem lại sự ổn định.
• Chia bầy gà thành năm phân dòng. Cùng với thời gian hay sau sáu thế hệ thì những phân dòng cách ly này sẽ trở nên độc lập với nhau.
• Lai xa giữa những cá thể thuộc các phân dòng khác nhau để duy trì cấu trúc dòng gà nhưng vẫn tránh được cận huyết.

Đây là quy trình tốt nhất, một mô hình tạo dòng gà mới. Những cá thể được tạo ra theo cách này không chỉ thuần về tính trạng mà còn thuần về cấu trúc di truyền. Tuy nhiên, quá trình sẽ mất thời gian. Nó có thể mất đến 7 năm, thường thì lâu hơn – quá lâu so với các mục tiêu thực tế. Các nhà lai tạo truyền thống luôn làm như vậy. Họ nói là “để bảo vệ sự toàn vẹn của huyết thống”. Một câu khác cũng thường được các nhà lai tạo truyền thống lập đi lập lại rằng “Tôi đã giữ dòng này trong nhiều năm trời mà không ghép máu mới”. Là nhà lai tạo thực tế, tôi nghờ rằng không thể làm vậy mà không bị thoái hóa nghiêm trọng hoặc hư dòng gà. Nhưng dẫu thực hay giả, đúng hay sai, những cụm từ này luôn gia tăng ý nghĩa cho dòng gà của họ dưới con mắt của những khách hàng tiềm năng hay những người mới chơi gà.

Nhưng xin nhắc lại, đối với nhà lai tạo thực tế, điều quan trọng là thuần hóa các tính trạng mong muốn, chứ không phải dòng gà. Nếu việc thuần hóa các đặc điểm và tính trạng sẽ giải quyết vấn đề, vậy tại sao phải mất quá nhiều năm trời khi mà bạn có thể thành công trong một hay hai năm? Theo quan điểm của tôi, những gì mà tiến sĩ Bunan trình bày là mô hình hoàn hảo đối với các nhà lai tạo truyền thống và nghiêm túc. Nhưng mô hình của Hidalgo cũng có tác dụng, đặc biệt với các nhà lai tạo thực tế. Tại RB Sugbo, chúng tôi tiến đến trạng thái đồng thuận giữa hai phương pháp, đặc biệt trong lai tạo blakliz. Gà giống của chúng tôi được lai cận huyết ít nhất hai lần. Nhưng chúng tôi không đi xa đến năm hay sáu thế hệ lai cận huyết. Bạn càng lai cận huyết sâu thì nguy cơ thoái hóa càng cao.

------------------------------------------------------
Xin nhắc lại, đối với nhà lai tạo thực tế, điều quan trọng là thuần hóa các tính trạng mong muốn, chứ không phải dòng gà.
------------------------------------------------------

Sau hai hay ba thế hệ lai cận huyết, chúng tôi coi như gà của mình là thuần trên thực tế xét về cấu trúc di truyền. Nhưng chúng tôi sẽ không sử dụng hoặc bán chúng như gà giống trừ phi chúng tôi hài lòng về độ thuần thực tế xét trên các đặc điểm và tính trạng mong muốn.

Trong lai tạo blakliz, chúng tôi áp dụng cả quy trình của tiến sĩ Bunan lẫn kỹ thuật của Hidalgo. Trước tiên chúng tôi khởi sự bằng cách pha trống “Bates black” với mái “blue face”. Rồi chúng tôi pha tiếp những mái tơ bầy đầu với ponkan, một trống sweater từ bác sĩ Ayong Lorenzo. Sau đó, vì chúng tôi thấy ponkan là một siêu chiến kê, chúng tôi cản ngược các mái con về trống cha. Kế tiếp, chúng tôi cố gắng thiết lập dòng blakliz bằng cách cản giữa trống và mái tơ cùng bầy vốn là kết quả cản-ngược về ponkan. Đấy là nỗ lực đầu tiên để tạo dòng blakliz. Sau khi các trống tơ bầy đầu được đá thử nghiệm ngoài trường và kết quả không đạt nên phải pha tiếp. Máu “black bonanza” được ghép vào. Đó là một dạng lai điều chỉnh và nâng cấp.

Sau đó, một loạt lượt cản anh-em cùng bầy và những kỹ thuật lai cận huyết khác được áp dụng để thiết lập dòng blakliz. Vào năm 2007, sau ba đợt lai cận huyết liên tiếp, chúng tôi coi như dòng blakliz đã hình thành. Trong quá trình đó, chúng tôi luôn cân nhắc quan niệm của Hidalgo về lai tạo những cá thể có cùng tính trạng, trong trường hợp của blakliz, tốc độ-với-tốc độ và đây là tính trạng chính mà chúng tôi nhắm đến khi lai tạo blakliz. Dĩ nhiên lối đâm và sự gan lỳ cũng là những yếu tố sống còn. Do vậy, có vài đợt ghép với một số dòng gà đã biết để cải thiện lối đâm và sự gan lỳ. Trước tiên với “Aguirre grey” để tạo ra phiên bản “midnight grey” blakliz, rồi sau đó với “blue face”.

------------------------------------------------------
Trong lai tạo blakliz, chúng tôi áp dụng cả quy trình của tiến sĩ Bunan lẫn kỹ thuật của Hidalgo.
------------------------------------------------------

Pha
Pha (crossbreeding) là cản những cá thể không có quan hệ huyết thống hoặc không có tổ tiên chung trong vòng 6 đời. Mục đích của pha là kết hợp những tính trạng tốt từ hai bên cha mẹ để tạo ra bầy con tốt hơn. Hệ quả có lợi của dị biệt di truyền này gọi là ưu thế lai. Gien của các cá thể càng dị biệt thì cơ hội tận dụng ưu thế lai càng cao, nghĩa là có thật nhiều gien. Mặc dù chưa thể chứng minh một cách đầy đủ, tôi nghiêng về lý thuyết rằng nhiều gien thì tốt hơn, những gien tốt thường có tính trội so với gien xấu. Điều này được ủng hộ bởi thuyết Darwin về thích nghi sinh tồn. Tôi cho rằng những tính trạng nào giúp gia tăng cơ hội sinh tồn chẳng hạn như sức mạnh, sự thông minh, tốc độ và sức sống đều có tính trội, bằng không thì giống loài đã bị lâm nguy và tuyệt chủng rồi.

Có nhiều kiểu pha. Có pha 2-máu (2-way) chẳng hạn như lai giữa lemon thuần với sweater thuần. Cũng có pha 3-máu chẳng hạn như lai giữa kelso với lemon/sweater 2-máu. Cũng có pha 4-máu, 5-máu, 6-máu và nhiều hơn. Trên thực tế, pha không có giới hạn. Nhưng cũng như lai cận huyết quá sâu sẽ dẫn đến thoái hóa, quá nhiều dị biệt di truyền có thể dẫn đến loạn gien thay vì ưu thế lai.

Đừng sa đà vào lý thuyết quá nhiều. Lai tạo thực tế không cần đi sâu vào di truyền. Thay vào đó, nó đặt ra những mục tiêu thực tế và cố gắng đạt được chúng trong khả năng cho phép về thời gian, tiền bạc và công sức. Xin lưu ý rằng lai cận huyết được áp dụng để hạn chế dị biệt di truyền và gia tăng cơ hội để cá thể truyền lại các tính trạng mong muốn cho thế hệ sau; trong khi pha khuyến khích thật nhiều kết hợp di truyền để tận dụng ưu thế của lý thuyết gien-tốt-có-tính-trội. Do vậy như đã thành quy luật, cá thể lai cận huyết tốt hơn để lai tạo, trong khi cá thể pha lại tốt hơn để đá trường.

Trong quá trình lai tạo blakliz, RB Sugbo đã thử nghiệm những nguyên tắc này. Chúng tôi đã lai tạo blakliz thuần dựa vào một số tính trạng đơn giản như màu lông, màu chân và có lẽ cả kiểu mồng. Nhưng chúng tôi muốn có nhiều biến dị di truyền ở những tính trạng liên quan đến lối đá. Bởi vì, khác với những đặc điểm di truyền đơn giản, lối đá tốt được xác định bởi hàng loạt tính trạng chẳng hạn như lực, tốc độ, bay, lối đâm và những thứ khác. Và mỗi tính trạng này lại được chi phối một cách độc lập bởi một số gien ở một số vị trí nhất định. Trong bối cảnh đó, chúng tôi sẽ đặt niềm tin vào lý thuyết gien-tốt-có-tính-trội.

------------------------------------------------------
Do vậy như đã thành lệ, cá thể lai cận huyết tốt hơn để lai tạo, trong khi cá thể pha lại tốt hơn để đá trường.
------------------------------------------------------

Lai cận huyết
Lai cận huyết (inbreeding) là lai giữa những cá thể có tổ tiên chung hay tổ tiên trong vòng 6 đời. Nói ngắn gọn, lai giữa họ hàng với nhau. Những ví dụ về lai cận huyết bao gồm lai giữa anh em cùng bầy, mái mẹ với trống con, trống cha với mái con. Đấy là những dạng lai cận huyết sâu. Những dạng đỡ sâu hơn bao gồm lai giữa anh chị em họ; dì với cháu trai, bác với cháu gái. Cũng có những dạng lai cận huyết giữa họ hàng xa hơn nữa. Lai cận huyết được thực hiện để thuần hóa những tính trạng mong muốn. Mục đích của việc thuần hóa là gia tăng cơ hội để truyền những tính trạng này cho các thế hệ sau. Chẳng hạn một bầy gà thuần tính trạng mồng lá, khi lai tạo sẽ cho ra toàn mồng lá. Vì vậy nếu chúng ta muốn có gà mồng lá thì chúng ta phải lai giữa những cá thể thuần tính trạng mồng lá. Đấy là lý do tại sao lai cận huyết hay thuần hóa được các nhà lai tạo ưa chuộng.

Lai tạo gà chọi không phải lúc nào cũng đơn giản như vậy. Kiểu mồng là tính trạng di truyền đơn giản, thậm chí dễ dàng, nhưng lối đá và những tính trạng khác thì không. Do vậy, luôn có khả năng việc lai cận huyết sẽ dẫn đến không chỉ tính trạng tốt mà còn cả tính trạng xấu. Khi điều này xảy ra, hậu quả được gọi là thoái hóa cận huyết. Như đã thành lệ, càng cận huyết sâu thì khả năng thoái hóa càng cao. Mức độ cận huyết được tính bằng hệ số cận huyết. Nhưng với mục đích thực tế, chúng ta không cần phải là chuyên gia về hệ số cận huyết mỗi khi lai tạo. Chỉ cần chúng ta biết rằng lai cận huyết nhằm thuần hóa những tính trạng tốt và để truyền chúng cho thế hệ sau là đủ. Chúng ta cũng lường trước những nguy hại của nó.

------------------------------------------------------
Chúng tôi đã lai tạo blakliz thuần dựa vào một số tính trạng như màu lông, màu chân và có lẽ cả kiểu mồng. Nhưng chúng tôi muốn có nhiều biến dị di truyền ở những tính trạng liên quan đến lối đá.
------------------------------------------------------

Lai dòng
Lai dòng (line breeding), một dạng lai cận huyết, là chương trình gắn liền với một cá thể yêu thích. Kiểu lai cận huyết này được các nhà bảo tồn gà chọi ưa chuộng. Điểm nổi bật của của lai dòng là liên tục lai ngược về một cá thể, có thể là con trống tức dòng cha (patriarchal) hoặc con mái tức dòng mẹ (matriarchal); hoặc cả hai (xem sơ đồ). Nhưng phương pháp này, mặc dù rất phổ biến, vẫn không phải là cách lai dòng duy nhất. Liên tục lai ngược về một cá thể chỉ là một trong số những cách lai dòng. Còn nhiều cách khác nữa. Chẳng hạn, lai con trống yêu thích với nhiều con mái rồi lai bầy con với nhau là một phương pháp lai dòng khác, dầu sao đi nữa, ảnh hưởng của cá thể yêu thích vẫn được duy trì, bởi bầy con vẫn có một nửa máu của cá thể yêu thích. Chừng nào mà mục đích duy trì ảnh hưởng của cá thể yêu thích trong cấu trúc di truyền của bầy còn hữu hiệu, thì đó vẫn là lai dòng. Chúng tôi xin nhắc lại rằng lai dòng thường là một dạng lai cận huyết, nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Chúng ta có thể lai dòng mà không cận huyết nếu trong dòng gà xuất hiện những cá thể yêu thích cách xa hơn 6 đời, dẫu vậy ảnh hưởng của nó vẫn còn rất lớn.

Trong việc lai tạo và phát triển dòng blakliz, chúng tôi trước tiên, áp dụng một loạt chương trình lai dòng. Chúng tôi thực sự có năm cá thể yêu thích, tất cả đều là gà trống, trong chương trình blakliz. Không phải là ngẫu nhiên khi tất cả các cá thể yêu thích đều là gà trống. Nguyên nhân của việc này đó là, chúng tôi có thể chọn ra những con trống tốt nhất, nhưng mái thì không. Thứ nhất, chúng tôi chọn gà trống thông qua xổ và thậm chí đá trường. Điều mà chúng tôi không thể làm với gà mái. Thứ nhì, bởi vì gà trống có thể phối với nhiều gà mái cùng lúc, nhờ vậy mà nhà lai tạo có thể thu được nhiều gà con từ một con trống giống hơn là gà mái, do đó, việc đánh giá sẽ chính xác hơn.

Sau một chuỗi lai dòng, đôi khi nảy ra vài thế hệ xuất sắc. Khi việc này xảy ra, chúng tôi liền lập tức khóa gien giữa anh-em cùng bầy và thiết lập chúng thành một dòng. Khi chúng tôi quyết định gắn bó với một cấu trúc gien đặc biệt, chúng tôi áp dụng lai cận huyết trung bình để duy trì nó. Phương pháp ưa thích của chúng tôi là lai cuốn (rolling) khi mà con giống tốt nhất mùa trước được lai với con giống tốt nhất mùa hiện tại trong cùng bầy. Ngoài một vài ngoại lệ, chúng tôi thích lai bác với cháu gái hoặc dì với cháu trai. Trong lai tạo blakliz, quan tâm của chúng tôi về ngoại hình là giữ cho lông và chân sẫm màu.


Đây là SƠ ĐỒ LAI DÒNG đơn giản và dễ hiểu. Sơ đồ này rất hữu ích cho người mới chơi và nghiệp dư. Nó có thể được sử dụng để thiết lập một “dòng gà” trong điều kiện chỉ có một con trống hay cần nhân bản.

Chúng tôi cũng luôn muốn giữ mồng lá. Nhưng chúng tôi phát hiện nhiều bầy hay được lai giữa cha mẹ mồng dâu và mồng lá. Đôi khi chúng tôi làm như vậy bởi vì chúng tôi không thể hy sinh lối đá cho một tính trạng bình thường như kiểu mồng. Về lối đá, chúng tôi quan tâm đến lối đâm, tốc độ và sự thông minh. Lực không phải là yếu tố quan trọng nhất nhưng blakliz cũng đá đủ mạnh. Nó cũng rất gan lỳ nhờ máu “blue face” và “grey”.

Tuyển chọn quan trọng hơn hết thảy. Đặc biệt là khi chúng ta phải tuyển chọn trong số những thành viên cận huyết cùng bầy hoặc tuyển chọn liên bầy. Chúng ta phải biết cách tuyển chọn. Tuyển chọn là chìa khóa để thành công. Tuyển chọn gà trống giống tương tự như tuyển chọn chiến kê ngoại trừ, khi tuyển chọn để lai tạo, chúng ta phải cân nhắc khả năng gà trống giống di truyền những tính trạng tốt cho bầy con. Một con trống hay mái giống với khả năng này được gọi là có “tính trội” (prepotent). Tính trội là tiềm năng của một cá thể di truyền tính trạng của nó cho đời sau. Chúng ta có thể có khái niệm về tính trội của một cá thể nếu chúng ta biết được cá thể đó được tạo ra như thế nào. Có những chiến kê đẹp mã và đá hay nhưng chúng là dị hợp tử hay không thuần. Chúng đẹp mã và đá hay bởi vì gien tốt thường trội hơn gien xấu. Khi đem lai tạo, có khả năng những gien của gà trống cha chuyển giao cho gà trống và mái con là những gien xấu ẩn trong kiểu gien thay vì những gien tốt như thể hiện qua kiểu hình. Trong khi gà trống thuần những tính trạng mong muốn chỉ chứa toàn gien tốt. Điều này khiến cho cá thể này trội về những tính trạng mong muốn, do vậy, nó sẽ là một con giống giá trị.

Sẽ hữu ích nếu, trong quá trình tuyển chọn gà trống giống thông qua xổ hay lối đá, chúng ta kiểm tra kỹ năng của tất cả những con trống trong bầy. Nếu chúng đá gần bằng con trống tiềm năng hoặc lối đá của cả bầy là tương tự, thì chúng ta có thể nói rằng những tính trạng này đã được củng cố trong thế hệ nói trên và hầu như có thể di truyền cho thế hệ sau. Nếu gà trống cùng bầy đá khác với con trống tiềm năng, thì có lẽ kỹ năng của con gà giống là cá biệt và vô tình có được nhờ sự kết hợp gien. Như vậy nhiều khả năng nó không trội với những tính trạng này.

Tình thế sẽ phức tạp hơn khi tuyển chọn gà mái giống. Khác với gà trống, chúng ta không thể xổ gà mái và tuyển chọn dựa trên lối đá. Chúng ta chỉ có thể đánh giá gà mái thông qua ngoại hình. Bởi vì chúng ta không thể tuyển chọn gà mái dựa trên lối đá của chính nó, chúng ta phải dựa trên lối đá và kết quả đá trường trung bình của dòng gà, đặc biệt là những con trống cùng bầy. Vì những lý do tương tự như khi tuyển chọn gà trống giống, hãy chọn gà mái mà toàn bộ gà trống cùng bầy đều đồng nhất về ngoại hình và lối đá siêu đẳng.

------------------------------------------------------
Sẽ hữu ích nếu, trong quá trình tuyển chọn gà trống giống thông qua xổ hay lối đá, chúng ta kiểm tra kỹ năng của tất cả những con trống trong bầy. Nếu chúng đá gần bằng con trống tiềm năng hoặc lối đá của cả bầy là tương tự, thì chúng ta có thể nói rằng những tính trạng này đã được củng cố trong thế hệ nói trên và hầu như có thể di truyền cho thế hệ sau.
------------------------------------------------------

Chương 3 – “Giữ cho đen, giữ cho độc”

Lai tạo blakliz

Nuôi blakliz
Nếu bạn muốn khác đi, hãy nuôi blakliz. Dòng này là minh chứng cho thấy vẫn có gà đẹp mã và đá hay bên cạnh đám gà điều, chân vàng và mồng dâu thông thường. Chỉ có hai nguyên tắc trong lai tạo và nuôi dưỡng blakliz, và đó là “giữ cho đen, giữ cho độc!”.

Nuôi dưỡng blakliz cũng rất kinh tế. Bạn không cần phải giữ thêm dòng nào khác. Bạn có thể đem gà blakliz thuần đi đá trường.

Như đã đề cập, chúng tôi bố trí lai liên bầy (intra-families) và tạo ra chiến kê đá trường. Nhờ vậy mà chúng tôi có thứ được gọi là chiến kê thuần (battle pure). Những chiến kê này được pha giữa nhiều phân dòng blakliz khác nhau. Trên thực tế, chúng là blakliz thuần. Nhưng xét về gien thì chúng không cận huyết.

Nói về thuần, chúng ta có ba loại blakliz thuần. Thứ nhất là hàng giống (foundation stock). Thứ nhì là hàng cản (parent stock) và cuối cùng là hàng chiến (battle stock).

Khi nói “thuần” chúng tôi ám chỉ rằng không có dòng nào khác trong kiểu gien ngoại trừ blakliz. Chúng tôi coi blakliz là thuần khi mà cấu trúc di truyền của nó chỉ giới hạn trong một dòng hay nhiều phân dòng blakliz, và nó có thể thuần hoặc không ở những tính trạng ít quan trọng hơn. Điều mà chúng tôi theo đuổi là tính trội trong việc chuyển giao những tính trạng quan trọng hơn chẳng hạn như khôn ngoan, tốc độ và lối đâm.

Hàng giống xuất phát từ một phân dòng đơn lẻ. Hàng giống có thể tạo ra hàng giống và hàng cản. Chúng là những con blakliz cận huyết sâu nhất. Bạn có thể khởi sự lai tạo blakliz với một bộ hàng giống gồm một hoặc hai trio mà mỗi cái xuất phát từ một phân dòng blakliz khác nhau. Năm đầu bạn có thể lai trống với mái trong cùng phân dòng để tạo ra nhiều hàng giống hay hàng cản. Năm tiếp theo, bạn có thể tiếp tục làm vậy để tạo ra thêm nhiều hàng giống và hàng cản. Nếu bạn muốn tạo ra hàng chiến thì bạn chỉ cần đơn giản lai trống của phân dòng này với mái của phân dòng kia hoặc ngược lại.

Tuy nhiên, bạn có thể đi đường tắt bằng việc mua một trio hay một cặp hàng cản. Trong trường hợp này, trống được lấy từ một phân dòng còn mái từ phân dòng khác. Chúng chỉ có thể tạo ra hàng chiến tức gà đá trường, chứ không thể tạo ra hàng giống hay hàng cản. Hàng cản là gà cận huyết, thuần nhưng bầy con là kết quả lai xa và không thuần. Chúng là gà đá trường.

Gà đá trường cũng là blakliz thuần nhưng lại không cận huyết quá sâu. Chúng có quan hệ đủ xa và vẫn đá tốt.

Blakliz được cố tình lai liên bầy. Trên thực tế, chúng tôi đề nghị bạn làm theo cách này bởi vì blakliz thuần vốn là một chiến kê toàn diện. Nhưng nếu bạn có ý định lai tạo blakliz bằng cách pha với những dòng gà khác thì tốt nhất nên chọn dòng gà bay tốt mà không phải hy sinh tốc độ và lối đâm. Ưu tiên những cá thể bay cao trong số gà ô, hatch điều nâu chân chì hay gà chuối chân chì để tránh quá dị biệt về kiểu hình.

------------------------------------------------------
Chỉ có hai nguyên tắc trong lai tạo và nuôi dưỡng blakliz, và đó là “giữ cho đen, giữ cho độc!”.
------------------------------------------------------

Chuẩn bị lai blakliz
Khoảng một tháng trước khi cản, gà giống sẽ được diệt rận, tẩy giun và tăng cường sức đề kháng. Gà mái có thể truyền cho gà con sức đề kháng thụ động. Gà con có thể tận dụng lợi điểm này trong vài ngày đầu tiên khi chúng còn chưa được tiêm chủng. Chúng tôi cũng chủ động điều trị kháng sinh cho gà giống để tiêu diệt mọi vi khuẩn có hại. Tuy nhiên, hệ quả xấu của kháng sinh đó là nó không thể phân biệt vi khuẩn có hại với vi khuẩn có lợi nên tiêu diệt cả hai. Do vậy chúng ta cần bổ sung chất lợi khuẩn (probiotic) sau khi điều trị gà giống bằng kháng sinh. Chúng tôi cũng khuyên bạn kết hợp chất lợi khuẩn với thức ăn hữu cơ vào chương trình dinh dưỡng.

Từ thời điểm này chúng tôi bắt đầu nuôi gà giống bằng thức ăn thích hợp dành cho gà đẻ. Một số viên gà đẻ nên được trộn chung vào thức ăn của gà mái. Và thức ăn biệt dưỡng dành cho gà trống.

Một công thức tiết kiệm theo RB Sugbo bao gồm hỗn hợp cám gà đẻ và viên bồ câu, cùng với một tỷ lệ rất nhỏ hạt lanh (flax seed), thay vì viên gà giống mắc tiền. Kết hợp với việc bổ sung định kỳ chất lợi khuẩn, công thức đem lại tỷ lệ đẻ trứng cao.

Trống giống được nuôi bằng thức ăn viên bình thường thay vì viên biệt dưỡng giàu đạm đắt tiền. Để tăng lượng đạm thì chỉ cần gia tăng tỷ lệ thức ăn viên so với các loại hạt.

Thay vì 50-50 hay 60-40, tăng lên 80-20. Rồi thêm chất lợi khuẩn và định kỳ bổ sung vitamin-khoáng chất vào nước uống, thỉnh thoảng cho thêm b-complex và ADE cũng rất tốt. Sẽ tốt hơn nếu bạn kiếm được b-complex dạng chích với amino acid. ADE có cả dạng chích lẫn một số dạng dung dịch.

Sân hay chuồng lai tạo phải được gắn đèn để kéo dài thời gian chiếu sáng. Chiếu sáng cho mái và mái tơ từ 14-16 giờ mỗi ngày và bắt đầu trước mùa lai tạo một tháng.

Cũng luôn giữ gìn vệ sinh chuồng trại một cách tối đa.



Ấp trứng
Các mánh ấp trứng:

- Tránh ấp trứng quá to hay quá nhỏ.
- Loại bỏ trứng méo mó.
- Loại bỏ trứng mỏng vỏ hay bị nứt.
- Đừng lau chùi trứng trước khi ấp.
- Loại bỏ trứng dơ.

Chăm sóc đúng cách là cần thiết và quan trọng. Thu hoạch trứng hàng ngày, thậm chí hai hoặc ba lần mỗi ngày vào những hôm nóng nực. Giữ trứng ở nơi râm mát và độ ẩm không dưới 70%.

Hai loại máy ấp phổ biến nhất là khí tĩnh và quạt gió. Loại khí tĩnh nhỏ hơn và không có quạt thông gió. Loại lớn và tốt hơn có quạt thông gió bên trong. Khi sử dụng quạt thông gió, nhiệt độ nên là 37 độ C. Nếu nhiệt độ vượt quá hoặc sụt xuống dưới mức đó, nhiều khả năng trứng sẽ hư hoặc không nở. Nhiệt độ không thích hợp là nguyên nhân phổ biến nhất khiến trứng không nở. Những nguyên nhân phổ biến khác bao gồm vệ sinh kém, không thông thoáng và quên đảo trứng.

Máy ấp khĩ tĩnh cần điều khiển nhiệt độ ở 39 độ C để trứng nở tốt.

Kiểm soát độ ẩm cũng rất quan trọng trong quá trình ấp, và là yếu tố cực kỳ quan trọng cho sự phát triển của trứng. Độ ẩm không nên quá cao hoặc quá thấp, bằng không sự phát triển của bào thai sẽ bị ảnh hưởng và tỷ lệ nở sẽ kém.

Ngoài nhiệt độ và độ ẩm, yếu tố quan trọng khác là nguồn cung cấp ô-xy. Ô-xy cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển của bào thai. Còn một yếu tố nữa cũng quan trọng là đảo trứng. Trong máy ấp khí tĩnh, việc này được thực hiện một cách thủ công và trứng phải được đảo từ ba đến năm lần một ngày. Trong máy ấp tự động, việc này được thực hiện một cách tự động nhưng vẫn phải theo dõi.

Sau 18 ngày ấp, trứng sẽ được chuyển qua phòng ấp và không cần phải đảo nữa.

Ấp và chăm sóc gà con
Tại RB Sugbo, ấp trứng được thực hiện bằng cả lối tự nhiên lẫn nhân tạo. Đa phần phương pháp nhân tạo sử dụng tủ ấp. Tủ ấp của chúng tôi hiệu GLITech của Gilbert L. Inisin. RB Sugbo và GLITech cùng hợp tác để phát triển một hệ thống và thiết kế tốt hơn về mặt công nghệ ấp.

Việc chăm gà con cũng bao gồm lối tự nhiên – tức để gà mái chăm, hay nhân tạo. Về mặt này, chúng tôi nhận thấy phương pháp để gà mái chăm con tốt hơn. Do vậy, blakliz được để cho gà mẹ chăm.


Để gà mái chăm con thì tốt hơn là chăm nhân tạo.

Một khi gà mái lên ổ và bắt đầu ấp, chúng tôi đặt một số trứng vào ổ để gà ấp. Đồng thời chúng tôi cũng đặt vào máy ấp một số trứng, của nó hay gà mái khác. Trứng được ấp tự nhiên và nhân tạo sẽ nở ra cùng lúc. Vào ban đêm, chúng tôi chuyển gà con mới nở từ máy ấp vào ổ cùng với gà mái và những con được ấp tự nhiên. Sáng hôm sau, gà mái sẽ nghĩ rằng tất cả đều là con của nó và sẽ chăm sóc chúng. Tuy nhiên, lưu ý để gà con có màu tương tự bằng không gà mái sẽ giết những con khác biệt. Dĩ nhiên, gà blakliz luôn có màu sẫm.

Phương pháp này sẽ tiết kiệm thời gian cho một số gà mái. Một số gà mái không phải tự ấp trứng nhờ máy ấp, do đó chúng có thể sẵn sàng cho lứa trứng kế tiếp. Những con mái này cũng không phải chăm sóc con, quá trình mất tối thiểu một tháng.

Trong hai tuần đầu tiên, gà mái và gà con được giữ trong lồng để bảo vệ gà con tránh mưa và thời tiết xấu. Lồng không có đáy và có thể di chuyển được. Sau hai tuần, gà có thể ra ngoài qua lỗ cửa. Gà mái vẫn được giữ trong lồng để gà con khỏi đi quá xa. Sau đó gà mái được phép ra ngoài để cả bầy di chuyển xa hơn. Vào ban đêm, gà mái và gà con quay trở về lồng để trú ẩn và tránh loài săn mồi.

------------------------------------------------------
Chăm gà con cũng bao gồm nhân tạo hay tự nhiên – tức để gà mái chăm. Về mặt này, chúng tôi nhận thấy phương pháp để gà mái chăm con thì tốt hơn. Do vậy, gà blakliz được để cho mẹ chăm.
------------------------------------------------------

Chăn thả khiến gà blakliz mạnh khỏe
Khi gà được tách khỏi mẹ, chúng được đưa đến vùng chăn thả. Dưới đây là nguyên nhân khiến chúng tôi chăn thả gà.

Vào thập kỷ 1960 và 1970, gà chọi đa phần được nhập từ Mỹ về Philippines. Lý do chính là chất lượng gà. Một lý do khác nữa là trong khi chúng tôi nuôi gà trong chuồng thì gà chọi Mỹ lại được chăn thả.

Đó cũng là nguyên nhân mà gà chọi Negros chiếm phần lớn. Các nhà lai tạo Negros quan tâm đến chất lượng dòng gà và việc chăn thả.
Vậy điều gì khiến cho việc chăn thả có quá nhiều lợi thế?

Chăn thả cho phép gà ăn mọi thứ từ cỏ cho đến côn trùng mà chúng tìm thấy. Nhờ ăn một tỷ lệ lớn cây xanh, hạt, côn trùng và đủ loại thức ăn tự nhiên khác, khiến cho gà chăn thả mạnh mẽ hơn so với gà nhốt lồng.

------------------------------------------------------
Chăn thả cho phép gà ăn mọi thứ từ cỏ cho đến côn trùng mà chúng tìm thấy. Nhờ ăn một tỷ lệ lớn cây xanh, hạt, côn trùng và đủ loại thức ăn tự nhiên khác, khiến cho gà chăn thả mạnh mẽ hơn so với gà nhốt lồng.
------------------------------------------------------

Lợi thế đã rõ. Gà chăn thả có nhiều dinh dưỡng và vận động nhiều hơn. Chúng cũng mạnh mẽ về tinh thần và cứng cáp về thể chất sau nhiều tháng đối mặt với môi trường và thú săn mồi để sinh tồn. Gà chọi được chăn thả khi đạt độ 10 tuần tuổi. Đó là thời điểm việc tiêm chủng đã chấm dứt; gà đủ mạnh để sống ngoài môi trường tự nhiên; và việc đánh dấu gà đã hoàn tất cho cả mục đích ghi chép lẫn đá giải.

Chăn thả rất kinh tế. Bạn có thể cho ăn ba lần mỗi ngày. Vào buổi sáng, cho ăn khoảng 15 gram/con, 15 gram/con nữa vào buổi trưa và khoảng 30 gram/con vào buổi chiều. Lý do tại sao chúng tôi không cho ăn nhiều vào ban ngày bởi vì bụng đói sẽ thúc đẩy gà tìm kiếm thức ăn. Nó sẽ khiến gà tập luyện và phát triển bản năng sinh tồn.

Cho ăn thức ăn viên bồ câu cùng với một ít thóc và BSC để cân bằng đạm. Các hiệu thức ăn dành cho gà tơ quá mắc mà không mấy khác biệt. Chẳng qua là vấn đề “marketing” mà thôi. Cách biệt rất lớn về giá cả giữa thức ăn thông thường với thức ăn “dành riêng” cho gà chọi chẳng qua nằm ở phí quảng cáo mà không mấy cải thiện về chất lượng. Một nguyên nhân khác nữa, nhiều công ty lợi dụng nhu cầu của dân đá gà, những người sẵn sàng cung cấp bất kỳ thứ gì cho gà nhà để giành chút lợi thế so với đối thủ.

Tiếp tục cung cấp chất lợi khuẩn, dẫu chỉ một chút bởi vì ngoài bãi chăn thả, gà có thể tận dụng những thức ăn tự nhiên và hữu cơ. Không được sử dụng kháng sinh trừ phi thật cần thiết, tức là khi dịch bệnh bùng phát. Sau đó, bổ sung chất lợi khuẩn để tái tạo vi khuẩn có ích. Kháng sinh cũng tiêu hủy một số vitamin trong cơ thể vì vậy nên bổ sung vitamin sau khi dùng kháng sinh. Chúng ta có thể tẩy giun trong khi chăn thả. Có lẽ một lần, vào giữa thời gian chăn thả và thu hoạch.

------------------------------------------------------
Không được sử dụng thuốc kháng sinh trừ phi thật cần thiết, tức là khi dịch bệnh bùng phát. Sau đó, bổ sung chất lợi khuẩn để tái tạo vi khuẩn có ích. Kháng sinh cũng tiêu hủy một số vitamin trong cơ thể vì vậy nên bổ sung vitamin sau khi dùng kháng sinh.
------------------------------------------------------

3 tháng tuổi
Giai đoạn quan trọng nhất với gà thả rông là khi chúng được khoảng 3 tháng tuổi. Chúng có thể không đủ cứng cáp để tiếp xúc với môi trường. Chúng cũng có thể mắc bệnh ngay sau khi được thả, chúng vẫn còn nhạy cảm với bệnh cầu trùng (coccidiosis). Chúng ta có thể cân nhắc chính sách phòng bệnh mà không dùng kháng sinh tại thời điểm này. Chúng ta có thể dùng thuốc ngừa cầu trùng một vài ngày sau khi thả gà. Chẳng hạn, cho thuốc trong vòng 5 ngày, hai ngày trước và ba ngày sau khi thả gà. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng gà được cung cấp chất lợi khuẩn thường xuyên sẽ ít bị nhiễm cầu trùng.

Với những con nở muộn, giai đoạn này sẽ quan trọng hơn bởi vì nó bước vào mùa mưa. Gà nở từ tháng ba trở về sau sẽ đạt 3 tháng tuổi vào tháng sáu khi mùa mưa bắt đầu. Hãy đảm bảo có đủ chạc cho gà đậu ở vùng chăn thả.

Thu hoạch blakliz
Thời điểm thu hoạch là lúc nhà lai tạo bắt gà tơ từ khu vực chăn thả. Đó là thời điểm phấn khích nhất trong năm. Lúc này, người nuôi quan sát khu vực chăn thả. Họ sẽ để ý những con trống tơ hung hăng cần được thu hoạch ngay lập tức. Đặc biệt quan sát vào sáng sớm hoặc chiều tối. Trống tơ có xu hướng đá lộn vào những thời điểm này. Bởi vì trời nhá nhem, nhất là màu lông blakliz lại tối, một số con không nhận ra thứ tự trong bầy và đá lại khi bị tấn công. Điều này cũng xảy ra vào những ngày mưa khi lông gà bị ướt và ngoại hình thay đổi.

Đó cũng là thời điểm trong năm mà chúng tôi phải chuẩn bị chuồng trại và những thứ cần thiết để thu hoạch gà tơ. Nếu không nhắm đến việc đá giải derby gà tơ thì tốt hơn để chúng ngoài khu vực dây cột cho đến khi trưởng thành. Những gì cần làm ngay sau khi thu hoạch là diệt rận, tẩy giun (tốt hơn dùng loại thuốc tẩy tự nhiên) và nhốt lồng để thuần hóa chúng. Vòng giả được cột luân phiên các bên chân sẽ giúp gà quen với dây cột. Khi gà đã thuần và sẵn sàng, bạn có thể chuyển chúng ra khu vực dây cột.

Gà được để phát triển một cách tự nhiên thì thích hợp để đá giải gà tơ lớn (bull stag) hơn là gà tơ được biệt dưỡng để đá khi còn tơ.

Nếu chúng ta nhắm đá gà tơ mới thu hoạch trong các giải gà tơ thì có một số điều cần ghi nhớ và thực hiện:

Chuẩn bị chuồng trại để thu hoạch.

* Lồng kẽm nhỏ 1 x 1 m có bán ở các tiệm gia cầm. Tốt nhất nên đặt gà mới thu hoạch vào lồng kẽm nhỏ để thuần hóa chúng. Trong lồng nhỏ, việc bắt gà sẽ dễ hơn trong quá trình chăm sóc hậu thu hoạch chẳng hạn như diệt rận, tẩy giun, chích bổ sung chất bổ và diệt khuẩn.

* Lồng tôi (hardening pen). Lồng tôi nên đủ rộng để nhốt một cặp trống mái và chạc đủ cao để hai con đậu. Kích thước mỗi chiều khoảng 1.5 m dẫu rộng hơn thì tốt hơn.

* Dây cột. Bên cạnh loại dây cột bình thường, bạn cũng nên chuẩn bị một số dây cột cao (high cord) và dây cột dài hay dây chạy (long/running cord). Dây cột cao luyện cánh và cơ ngực. Dây cột dài hay dây chạy luyện chân và cơ đùi. Gà tơ nên được cột luân phiên các loại dây khác nhau.

* Lồng bới. Gà tơ cũng nên thường xuyên được nhốt trong lồng bới.

* Đèn. Khu vực được chiếu sáng sẽ rất hữu ích trong giai đoạn tiền biệt dưỡng và biệt dưỡng gà tơ.

* Gà mái. Chuẩn bị đủ gà mái để ghép với trống tơ.

Khi gà tơ được bắt về, nên nhốt nó trong lồng kẽm để thuần hóa và cũng để dễ chăm sóc hơn sau khi thu hoạch. Sau một thời gian, gà tơ sẽ được luân chuyển từ lồng tôi với gà mái đến các loại dây cột khác nhau rồi trở lại.

------------------------------------------------------
Gà được để phát triển một cách tự nhiên thì thích hợp để đá giải gà tơ lớn (bull stag) hơn là gà tơ được biệt dưỡng để đá khi hãy còn tơ.
------------------------------------------------------

Việc tỉa mồng nên được thực hiện sau khi thu hoạch từ 30-45 ngày. Thời điểm này cũng cách ngày xuất trường khoảng 45-60 ngày. Mồng lá nên được tỉa sớm hơn để gà có nhiều thời gian phục hồi bởi gà tơ mồng lá sẽ có vết thương lớn hơn và mất nhiều máu hơn khi tỉa mồng. Mồng gà cũng ảnh hưởng đến tầm quan sát. Quá trình tiền biệt dưỡng nên bắt đầu sau khi tỉa mồng. Gà tơ có thể được xổ thường xuyên hơn kể từ giai đoạn này, 2 hay 3 lần mỗi tuần. Nhưng chỉ xổ 3-4 chân thôi. Gà tơ nên được nhốt trong lồng bới một lần mỗi tuần và ngay sau mỗi lần xổ. Vào những ngày không xổ, gà tơ nên được huấn luyện xổ kéo (kahig & sampi). Luôn cẩn trọng trong quá trình luyện tập, bạn không được để các chiến kê còn tơ này tập luyện quá sức.

Ngay sau khi thu hoạch, cần diệt rận, tẩy giun, và dùng kháng sinh để diệt khuẩn cho gà tơ. Kể từ thời điểm này, việc bổ sung vitamin và khoáng chất cần được thực hiện thường xuyên. Có những loại thuốc xổ tự nhiên tác dụng tốt. Với blakliz và những dòng gà khác, chúng tôi sử dụng thuốc xổ tự nhiên, chất lợi khuẩn và hạt lanh bổ tim rất tốt cho gà, đặc biệt trong các quá trình tiền biệt dưỡng và biệt dưỡng. Nguời khác có thể cho thêm steroid và androgen. Nhưng trừ phi bạn nắm vững cách sử dụng hay muốn nghiên cứu công thức áp dụng, tốt nhất nên sử dụng những cách thức tự nhiên để nâng cao lượng testosterone ở gà tơ. Một bầy gà mái có thể có tác dụng.

Ở cùng tỷ lệ cân nặng, gà tơ cần nhiều dưỡng chất hơn gà trưởng thành. Bởi vì trong khi gà trưởng thành chỉ cần dưỡng chất để duy trì các chức năng và vận động của cơ thể, gà tơ lại cần thêm dưỡng chất để phát triển. Với gà tơ, tỷ lệ đạm trong thành phần thức ăn nên từ 17-18%. Bạn có thể cho ăn viên bồ câu (pigeon pellet) cùng với một ít thóc nhưng thỉnh thoảng cho ăn thêm trứng và gan bò để bổ sung thêm đạm. Cách này kinh tế và hiệu quả hơn so với cho ăn loại thức ăn viên giàu đạm đắt tiền. Gà tơ cũng cần nhiều can-xi và khoáng chất. Ngay sau khi thu hoạch, trại RB Sugbo cho gà tơ ăn hạt lanh để cân bằng đạm và omega 3, những chất vốn có sẵn ngoài bãi chăn thả nhưng có thể thiếu khi nhốt chuồng hoặc cột dây. Chất lợi khuẩn cũng cần thiết để tái tạo vi khuẩn có lợi vốn bị giết cùng với vi khuẩn có hại khi dùng kháng sinh. Một trong những mặt tiêu cực của kháng sinh là nó không thể phân biệt vi khuẩn có lợi với vi khuẩn có hại và xử luôn cả hai.

Điều quan trọng nhất trong việc chăm sóc gà tơ để đá giải, đó là luôn ghi nhớ, với đá gà tơ, chúng ta đang thúc đẩy sự phát triển của chúng. Chúng ta đang cố gắng hoàn tất trong vòng 2 tháng những gì diễn ra một cách tự nhiên trong hai năm hay hơn. Chúng ta muốn có gà trưởng thành để đá giải ở chín tháng tuổi. Vì lý do này, tôi không hào hứng lắm với việc đá gà tơ. Có thể là cảm tính nhưng tôi không thích ý tưởng đưa con gà rất non của mình vào trận đấu sinh tử. Điều đó giống như đưa trẻ em ra trận.

Khởi sự với blakliz

Dĩ nhiên, cách tốt nhất để khởi sự lai tạo dòng blakliz là mua gà giống từ nhà lai tạo gốc, trại RB Sugbo Gamefowl Technology. Khi mua blakliz gốc, bạn còn được hướng dẫn kỹ thuật. Bạn sẽ nhanh chóng không chỉ trở thành khách hàng mà còn là bạn bè và thậm chí là một phần của gia đình RB Sugbo cùng với mọi thứ mà RB Sugbo phát triển trong tương lai, từ sản phẩm, tiến bộ kỹ thuật, tài liệu mới cho đến cả những phiên bản blakliz mới mà bạn cần để duy trì dòng gà của mình.

Có hai cách để khởi sự với blakliz. Bạn mua hàng giống hoặc hàng cản. Có ba loại blakliz. Chúng là hàng giống (foundation stock), hàng cản (parent stock) và hàng chiến (battle stock). Blakliz mà cản với dòng gà khác thì không còn là blakliz nữa. Nó sẽ là blakliz pha. Blakliz nghĩa là blakliz thuần, không còn cách hiểu nào khác.

Hàng giống là một trio gồm một trống và hai mái lấy từ cùng một bầy blakliz. Chúng được gọi là hàng giống bởi vì nếu được cản với nhau sẽ tạo ra phân dòng thuần. Chúng có thể tái tạo cấu trúc di truyền.

Hàng cản là một trio gồm một trống từ phân dòng này với hai mái từ phân dòng khác. Xin lưu ý, có ba phân dòng blakliz bao gồm blakliz gốc, blakliz plus (ghép với blue face của Jason Garces) và blakliz midnight grey (ghép với Aguirre grey). Hàng cản nếu được lai tạo với nhau sẽ tạo ra hàng chiến tức blakliz thuần đá trường. Hàng cản không thể tạo ra hàng giống bởi chúng không thể tự nhân bản như là một phân dòng blakliz thuần. Chúng chỉ có thể tạo ra hàng chiến.

Hàng chiến là blakliz thuần với cha xuất phát từ một phân dòng còn mẹ từ một phân dòng khác. Về mặt huyết thống và thực tế, chúng là blakliz thuần nhưng về mặt di truyền, chúng không cận huyết. Chúng là blakliz lý tưởng để đá trường. Tuy nhiên trại RB Sugbo không bán ra blakliz hàng chiến. Chúng tôi tự lai tạo chứ không mua gà để đá. Chúng tôi sản xuất blakliz thuần cho nhu cầu đá trường của mình. Kể từ năm 2012, chúng tôi sẽ bán hàng giống và hàng cản cho những ai muốn lai tạo blakliz. Chúng tôi sẽ không bán hàng chiến cho dân đá gà.

Hội quán blakliz

Khi bạn mua blakliz trực tiếp từ RB Sugbo Gamefowl Technology, nhà lai tạo gốc, bạn không chỉ nhận được mọi hỗ trợ tiền-mãi chẳng hạn như cập nhật những tiến bộ mới về công nghệ, thông tin và tiện ích mà còn được tiếp cận những chất liệu blakliz tương lai để duy trì con giống của bạn.

Đơn hàng trực tiếp của bạn sẽ được xử lý như sau: 1) Cấp giấy chứng nhận; 2) Được phép đăng ký mã số blakliz; 3) Bản cứng cuốn sách “A Guide to Practical Breeding” [Hướng dẫn lai tạo thực tế] cùng với tên bạn và ảnh của con blakliz mà bạn mua trên trang bìa; và 4) Một cuốn niên giám blakliz và sách hướng dẫn (dành cho chủ gà).

Giấy tờ này chứng nhận rằng bạn đã mua hàng nền hay hàng cản từ chính nhà lai tạo gốc, RB Sugbo Gamefowl Technology. Đó là bằng chứng cho thấy bạn có khả năng sản xuất đời F1 từ con giống gốc. Bằng không, nếu không có giấy chứng nhận, bạn chỉ có thể nói mình sản xuất ra đời F2, đấy là khi bạn mua lại gà giống từ ai đó cùng với giấy chứng nhận.

Giấy chứng nhận cũng chứng tỏ bạn nhận được mọi dịch vụ, hướng dẫn, đánh giá con giống, gợi ý lai tạo và quan tâm của RB Sugbo trong vấn đề lai tạo blakliz – một đảm bảo rằng bạn không bị bỏ rơi một mình giữa dòng nước.

Bạn cũng được đăng ký mã số blakliz cho mọi con gà thuần mà mình cản ra. Mỗi lần bạn đá một con blakliz thuần bạn có thể nhập vào kết quả, thắng, thua hay hòa. Quy trình này được thiết kế để tất cả chúng ta có thể theo dõi sự tiến bộ của các phân dòng blakliz vốn được đá ở khắp nơi bởi bất cứ ai có blakliz thuần. Việc này sẽ giúp đỡ RB Sugbo Gamefowl Technology trong nghiên cứu và phát triển dòng gà về sau. Mọi chủ gà blakliz gốc đều có thể truy cập nghiên cứu này và học hỏi.

Bạn sẽ không phải lai tạo blakliz một mình. Bạn sẽ tham gia cùng với chúng tôi, RB Sugbo Gamefowl Technology và những người khác vốn cũng cản blakliz trong hội quán.

Tuy nhiên, chúng tôi vẫn chưa phải là hội lớn vào thời điểm bắt đầu bởi vì vào năm 2012, chúng tôi mới bắt đầu bán blakliz ra thị trường, chúng tôi không có nhiều gà giống để bán, bởi vì chúng tôi quản lý chất lượng rất khắt khe. Chỉ những con hay nhất và xứng đáng với cái tên blakliz mới được phép lọt ra. Năm 2012, chúng tôi chỉ có khả năng cung cấp khoảng vài chục trio, sau quá trình tuyển chọn và thanh lọc để đảm bảo chỉ có hàng A1 mới được bán ra. Đại loại trio blakliz A1 sẽ được cung cấp theo phương thức đến trước-mua trước bắt đầu từ tháng 7 năm 2012. Vậy hãy bắt đầu đặt hàng nào.