Khẩu phần thức ăn của cá dĩa hoang dã

Khẩu phần thức ăn của cá dĩa hoang dã
Tony Silva - F.A.M.A 12/06



Hồi còn nhỏ, con trai tôi có một cái bàn nhỏ đặt cạnh hồ cá. Nó bỏ hàng giờ để vẽ, viết và làm bài tập về nhà trên cái bàn này. Cá cũng quen với sự hiện diện của nó và nhiều lần tôi phải nhắc nhở đừng cho cá ăn đủ thứ từ vụn bánh mì cho đến mì spaghetti. Phản ứng của con trai tôi là “Chúng trông rất đói bụng. Nhìn kìa, chúng nhao nhao khi con đang ăn”. Cho dù tôi có nhắc bao nhiêu lần rằng “Không được tự tiện cho cá ăn” thì lời nói cũng chẳng bao giờ lọt vào tai nó. Thức ăn nó bỏ vào không bao giờ được tiêu thụ và tôi đều phải vớt ra - ngoại trừ một lần.

Loại trái lạ
Khoảng hai năm trước, tiệm cá địa phương có nhập về một số cá dĩa xanh dương (Symphysodon aequifasciata haraldi) rất đẹp. Sự hấp dẫn quá lớn khiến tôi không thể cưỡng nổi và mua bốn con. Giống như mọi người, tôi không có sẵn chỗ để nuôi chúng. Việc này đòi hỏi phải dời cá lòng vòng. Hồ được chọn nuôi là cái gần bàn học của con tôi. Nó đang chứa 6 con cá dĩa bồ câu cỡ trung bình mà sau đó được dời ra hồ bên ngoài. Cá dĩa xanh dương được thả riêng vào hồ này. Ban đầu chúng rất nhát nhưng sau vài ngày đã quen với hoạt động của con trai tôi.

Ba tuần sau, tôi tình cờ nói chuyện với hàng xóm, người có một hàng cây cherry acerola/cherry Mỹ (Malpighia glabra) còn gọi là cherry Barbados hay bách nhật hồng (crapemyrtle) hoang dã, trồng ở trước sân nhà. Loại cây nhỏ hay cây bụi thuộc họ Malpighiaceae này phân bố ở West Indies và phía bắc Nam Mỹ, cao đến 3 mét với tán lá rậm rạm và gai nhọn. Lá cây luôn xanh và có hình dạng từ bầu cho đến nhọn.

Trái có màu đỏ tươi, đường kính 1 cm và chứa từ hai đến 3 hạt cứng. Trái cây có vị ngọt và thơm, rất giàu vitamin C và những dưỡng chất khác. Cũng được gọi là cherry nhưng loài này không có họ hàng gì với loài cherry chính hiệu, tức cây mận (Prunus). Một số người cực kỳ thích các loại cherry nhưng tôi lại không thích vị của chúng. Con trai tôi cũng là một trong số những người thích chúng.

Trong khi tôi đang nói chuyện với người hàng xóm thì con trai tôi chạy qua và hái đầy một túi cherry đỏ tươi. Theo lịch thì hôm sau là ngày thay nước cho cái hồ ở cạnh bàn học. Tôi thấy nhiều hạt cherry trong hồ. Tôi liền gọi con trai và nhắc nó đừng thả hạt vào hồ. Nó khẳng định rằng cá ăn trái cây. Tôi không tin nhưng rồi nhận được hai bài học quan trọng: 1) tôi phải lắng nghe, thậm chí là lời nói từ một đứa bé và 2) đúng là cá dĩa ăn trái cây.

Con trai đi theo tôi sang phòng khác, lấy vài trái cherry Mỹ và nhân lúc tôi không để ý, thả chúng vào hồ. Ngay lập tức cá nhao lại và khi tôi quay vào thì chúng bắt đầu ăn trái cây trong khi con trai tôi hét lên “Thấy chưa, con đã nói mà”.

Khẩu phần khác thường
Những con cá này từng từ chối mọi loại thức ăn ngoại trù trùn đen (blackworm). Hành vi này là bất thường. Thường thì cá dĩa hoang được cách ly vài tuần để được làm quen với thức ăn chế biến. Tuy nhiên, cách mà chúng ăn cherry Mỹ cho thấy rằng chúng quen thuộc với loại trái cây này. Tôi phải tìm hiểu xem sao. Tôi bước qua phòng bên, lấy một nắm trái cây và thả vào hồ nuôi cá dĩa bồ câu, cá dĩa bông và cá dĩa vàng.

Lũ cá nhìn lướt qua trái cây và rồi bơi lên mặt nước chờ được cho ăn những thứ quen thuộc với chúng. Tôi đành bỏ cuộc, với cảm giác rằng việc cá dĩa hoang ăn trái cây chỉ là sự tình cờ.

Vài chục năm trước, ở Brazil tôi đã nghe nói rằng cá dĩa ăn tảo và Wil Crampton, nhà nghiên cứu môi trường tự nhiên của cá dĩa, viết thư cho tôi rằng cá dĩa ăn nhiều tảo, đặc biệt là vào mùa khô (2005). Hiện tại, tôi đã tin rằng cá dĩa phần nào ăn thực vật vào mùa khô. Nhưng còn trái cây?

Điều này thực khó để chấp nhận mặc dù tôi từng thấy cá pacu ăn trái cây rụng trên mặt nước. Mọi người đều biết cá pacu là loài ăn thực vật và trái cây, nhưng cá dĩa được coi là loài ăn thịt thuần túy, chúng ăn côn trùng, giáp xác và cá nhỏ ngoài tự nhiên. Trong hồ cảnh, khẩu phần của chúng bao gồm tim bò, trùn đỏ và thậm chí cả cá mồi.

Sự cố với trái cherry Mỹ hoàn toàn bị quên lãng cho đến khi tôi đọc quyển sách mới phát hành của Heiko Bleher, Bleher’ s Discus, Volume 1 (nhà xuất bản Aquapress ở Ý). Trong sách này, Bleher gọi trái cherry Mỹ là cerejado-Cametá, cùng với những loại trái khác. Ông viết “cá dĩa nâu ăn trái cây”. Phát biểu đơn giản này giải thích hành vi của những con cá dĩa của tôi.



Thông tin mới
Bleher thu cập cá dĩa ở nhiều địa điểm trong vùng phân bố của chúng. Nghiên cứu chi tiết của ông bao gồm việc gây mê cá, kiểm tra để đảm bảo chúng chưa tiêu hóa hết thức ăn và tiêm formol 4% vào bụng (để bảo tồn lượng thức ăn trong ruột). Bleher sau đó gửi cá cho tiến sĩ Efrem tại Viện Nghiên cứu Quốc gia Amazon (National Institude of Amazonian Research) để phân tích ruột. Nỗ lực cộng tác của họ đã soi rọi ánh sáng vào khẩu phần thức ăn của cá dĩa hoang dã.

Khẩu phần này cần được giải thích để dễ hiểu. Mùn bã hữu cơ (detritus) có nguồn gốc từ cây, động vật chết và phân. Thông thường, mùn bã xuất hiện trong nước như là hậu quả của mưa bão hay lũ lụt quét qua rừng cây. Tất cả các loài cá dĩa đều ăn mùn bã; trong hồ cảnh, chúng thường phun nước vào nền sỏi để tìm mùn bã. Thành phần thực vật trong khẩu phần của chúng bao gồm hoa, trái, hạt và lá. Trái cherry Mỹ mà cá dĩa của tôi ăn thuộc về thành phần này. Côn trùng trên cạn bao gồm mối, kiến và những loài khác.

Tỷ lệ như vậy rõ ràng là khẩu phần ăn kiêng vốn nghèo đạm động vật và nghiêng về thực vật. Đây là một phát hiện có ý nghĩa và đòi hỏi việc tái kiểm tra khẩu phần của cá dĩa ở mọi cấp độ - từ người nuôi cá tự chuẩn bị thức ăn cho đến nhà sản xuất các loại thức ăn khô. Những điều chỉnh như vậy có thể cải thiện sức khỏe cho cá dĩa nói chung.