Metallic và Masked

Metallic và Masked
Victoria Parnell – http://www.bettysplendens.com/metallics-and-masked.html

Tháng này, tôi xin thảo luận về hai thể loại màu gần đây vốn phát sinh nhiều câu hỏi nhất qua email từ website này: metallic và mask [mặt nạ] betta. Tôi xin nói bằng cách phủ nhận rằng, khi đang viết bài này, không ai thực sự có thể khẳng định là đã giải đáp hết mọi bí ẩn của các tính trạng này bởi vì chúng cần được nghiên cứu và thí nghiệm sâu rộng hơn mức mà hầu hết chúng ta bỏ thời gian để cống hiến cho thú chơi. Tuy nhiên, thú chơi betta có thuận lợi của nó, đầu tiên là các nhà lai tạo đam mê, nhiều người trong số họ yêu thích metallic và masked betta, và đang cuồng nhiệt lai tạo chúng và ghi nhận các kết quả. Thuận lợi chính thứ hai mà thú chơi của chúng ta có, được gọi là Dr. Leo Buss.

Leo Buss là tiến sĩ (PhD) và Giáo Sư của Khoa Địa chất và Địa vật lý tại Đại Học Yale ở Connecticut. Ông cũng là tác giả mục Bettas... and More của Tạp Chí FAMA, và đóng góp hàng loạt thuyết trình về di truyền betta cho IBC.

Bởi vì Dr. Buss cũng yêu thích metallic betta nên ông có khả năng công phá nó bằng việc sử dụng một kính hiển vi điện tử để “xem” bên dưới lớp metallic đến lớp màu mà nó che phủ. Dựa trên các phát hiện của ông và các cuộc lai thử nghiệm từ nhiều nhà lai tạo khác, chúng ta có thể dựng nên một bức tranh rõ ràng hơn về metallic và masked betta, vốn là bước đầu tiên theo hướng hiểu đầy đủ chúng là gì và ảnh hưởng lên các màu khác như thế nào.



Khi tôi hỏi Buss về thí nghiệm của mình, ông khẳng định rằng các tính trạng metallic và masked ra đời từ việc pha tạp (hybrid) B. plendens [thuần dưỡng] với betta hoang dã khác như Betta imbellis. Buss nói “Tôi quan sát nhiều con Betta imbellis từ những dòng khác nhau dưới kính hiển vi để xác định trạng thái hoang dã”. “Tất cả đều thể hiện các tế bào ánh kim phản chiếu màu vàng (yellow reflecting iridiophores) về phân bố được ghi chú trong một bài viết trên FAMA”.

Bài viết đang tham khảo được đăng ở mục “Bettas... and More” tháng mười một 2005, trong đó Buss gợi ý rằng có một gien ngăn cản sự lan tỏa của màu metallic, mà ông gọi là “no metallic spread” hay “NMS”. Kinh nghiệm lai tạo của ông dường như chỉ ra rằng gien đó đơn giản là một gien Mendelian lặn. Buss cũng sử dụng ký hiệu “+” (ám chỉ tính trạng “hoang dã”) cho những màu metallic như copper, và lưu ý rằng nó có tính lặn so với gien xanh lục (Bl). Nếu không có gien + thì copper betta đơn giản là cá xanh thép, betta xanh dương/xanh lục metallic (“teal”) là cá xanh dương, và xanh lục metallic sẫm là xanh ngọc (turquoise) mà thôi.



Một điểm thú vị nữa đó là, trong một email vào tháng tám, 2005, Buss lưu ý rằng mặc dù cả gien metallic lẫn masked đều xuất phát bầy pha tạp, chúng không phải là một và mỗi cái có thể tồn tại một cách độc lập với cái kia. Đây là thứ làm nên cá xanh dương ánh kim thuần đơn sắc (fully-masked) không chỉ khả dĩ, mà còn đạt được trong vòng vài thế hệ. Buss phát biểu hiệu ứng metallic có thể cản ra [bred out, tức loại bỏ] ở đời F4, mặc dù phải nói rằng theo kinh nghiệm của riêng tôi, một khi gien masked được đưa vào thì gần như không thể loại bỏ nó hoàn toàn. Thậm chí sau nhiều thế hệ pha với cá ánh kim thuần (non-metallic), tôi vẫn thấy mask một phần và đặc điểm môi xanh của việc lai tạp.

Lai tạo copper

Bởi vì copper/gold đơn sắc về di truyền là xanh thép, việc cản copper x copper luôn cho ra 100% cá copper. Chỉ có một ngoại lệ xảy ra ở những bầy vốn mang gien lặn khác, chẳng hạn như marble. Đây là một vài kết quả khác:

Copper/gold x Turquoise green: All green, variable metallic expression.
Copper/gold x Royal blue: Blue/green and 'grass' green, all with variable metallic expression.

Copper/gold x Xanh ngọc/xanh lục: Tất cả đều xanh lục, biểu hiện metallic đa dạng. [100% Blbl+nm]
Copper/gold x Xanh dương: Xanh dương/xanh lục và xanh lục “cỏ”, tất cả với biểu hiện metallic đa dạng. [50% Blbl+nm, 50%blbl+nm]

Đây là điều thực sự thú vị:

Copper/gold x Melano: Tất cả đều xanh lục (green) với biểu hiện metallic đa dạng. Một số cá xanh ngọc (turquoise) hơn số khác, nhưng tất cả đều thuộc phổ xanh lục. Copper/gold là gien + trên xanh thép (steel) không mang gien melano. Tuy nhiên, bởi vì một cá vốn là dị hợp (heterozygous) của tính trạng metallic vẫn thể hiện kiểu hình metallic, nên hiện diện của tế bào ánh kim phản chiếu màu vàng [tức gien +] khiến cá trông “xanh lục”.

Biểu hiện metallic da dạng tồn tại không chỉ vì số lượng và sự lan tỏa của tế bào ánh kim vàng (yellow iridophores) thay đổi ở từng con, mà còn vì các tinh thể được chứa bên trong chính tế bào ánh kim cũng thay đổi về kích thước.

Ở dòng “Brass” [Đồng Thau] của mình, tôi bắt đầu cản copper/gold với vàng (yellow) chỉ để xem gien + tác động lên đỏ và non-red như thế nào. Đây là những gì tôi thu được:

Copper/gold x Vàng: đỏ vảy gold, cambo, đa sắc xanh lục/đỏ (như cá imbellis).
F2 (đa sắc xanh lục/đỏ): đỏ vảy gold, cambo, vàng, đa sắc xanh lục/đỏ.
F3: “Brass” (thân gold, vây đỏ).

Thêm nữa, tôi từng cản copper/gold với opaque (và thu được “Platinum”), với đỏ (đỏ metallic), với cambodian (metallic cambo), với black lace (đen/xanh lục và đen/copper), với MG (metallic MG), và với marble. Trong tất cả những bầy pha đó, tôi có thể kết luận một cách chính xác rằng gien + không hoạt động như một gien lặn vốn đòi hỏi cả hai mang gien + để thể hiện, nhưng hiệu ứng gien + ảnh hưởng lên các màu khác theo cách thức nhẹ nhàng (subtle) từ những đời hậu duệ đầu tiên.

Những loại khác mà tôi từng thấy nhưng không làm việc nhiều đó là vàng metallic và cam metallic.

Tính trạng Masked

Ở cá ánh kim bình thường vốn không mang gien +, thân và vây của cá màu xanh dương, xanh lục hay xanh thép và đầu luôn có màu đen hay nâu sẫm điển hình. Việc cản với metallic cũng luôn giới thiệu gien masked, vốn tạo ra sự lan tỏa của màu sắc đến đầu và mặt của betta ánh kim, tạo ra một con cá đơn sắc đúng nghĩa. Hiệu ứng masked có thể hoạt động một cách độc lập với gien metallic, và có thể bị suy giảm về biểu hiện (vì vậy bạn có thể có một con copper/gold với đầu đen thui) hay gia tăng đến mức phủ khắp đầu và thân cá trông giống như bộ giáp toàn thân. Có thể cản metallic để lấy tính trạng masked, rồi lai tuyển chọn ra xa gien metallic [tức loại bỏ dần] trong khi vẫn giữ mask, từ đó tạo ra cá ánh kim đơn sắc.

Bổ sung vào Gien +

Màu ánh kim metallic/copper điển hình được tạo ra bởi các tế bào ánh kim kích thước-biến thiên (various-sized iridophores) ở lớp tinh thể (crystalline). Ở cá ánh kim thuần như xanh dương, xanh lục và xanh thép, các tế bào ánh kim có cùng kích thước và hình dạng vốn tạo ra bề ngoài ánh kim “thường”. Kích thước biến thiên của các tế bào ánh kim ở metallic betta tác động đến sự tán xạ (refraction) của phổ ánh sáng, là một thuyết để giải thích về sự biến đổi màu sắc vốn được thấy ở cá metallic.

Ảnh hưởng của gien metallic lên những màu khác đó là nó làm white opaque “trắng hơn” và đỏ lan “đỏ hơn” bằng việc làm dày (thickening) lớp màu và đảm bảo nó lan tỏa đến đầu và mặt. Nó cũng có thể tạo ra black melano “đen hơn” bằng việc che phủ màu ánh kim, thường bị tính lỗi ở cá đen, bằng tế bào ánh kim phản chiếu màu vàng. Một cá đen ánh kim cực kỳ sẽ có thân-copper với vây đen thay vì thân-xanh thép, và một con melano chất lượng với thể hiện ánh kim tối thiểu là rất đen. Một hiện tượng thú vị mà tôi thấy ở dòng đen metallic của mình (“super black”), đó là những vảy phản chiếu màu vàng [tức vảy copper] đôi khi như thể “bong ra”, để lại màu đen sẫm, phẳng ở bên dưới,

Gien metallic cũng tạo ra một số loại betta đẹp nhất từng thấy ngày nay với đủ loại màu sắc vốn chơi đùa với ánh sáng và làm lóa mắt. Điều duy nhất cần kêu gọi sự quan tâm đó là các dòng cá “cũ” sẽ bị mất hẳn nếu chúng ta không lưu ý bảo tồn, chúng bởi vì hiệu ứng gien + tác động quá sâu sắc đến mọi thứ mà nó chạm vào. Do đó, điều quan trọng là lưu giữ những dòng cá thuần như ánh kim, đỏ, vàng, opaque, melano và những dòng khác vốn hoàn toàn không dính gien +.

Thực hiện một cách có trách nhiệm, gien + vừa vui vừa thú vị để làm việc với. Bao nhiêu màu khác nữa nó sắp sửa giúp tạo ra? Câu hỏi đó vẫn đang được trả lời. Nhưng tất cả chúng ta đều có nhiều niềm vui trong việc tìm ra!


================================


Hiểu về di truyền metallic
Màu cấu trúc
Một Màu Ánh Kim “Mới”
Di Truyền của Tính Trạng Metallic