Chocolate Betta

Chocolate Betta
Victoria Parnell - http://www.bettysplendens.com/chocolate-bettas.html



Dường như có rất nhiều nhầm lẫn xung quanh cái-gọi-là “chocolate” betta phổ biến giữa những người chơi cá ngày nay. Nó chính xác là gì? Nó được cấu thành như thế nào về mặt di truyền? Đâu là sự khác biệt giữa chocolate betta với “MG” [Mustard Gas] hay “pineapple” betta [dứa]?

Đầu tiên, bạn cần biết rằng IBC không chính thức công nhận màu “chocolate”. Kết hợp thân nâu/vây vàng mà ngày nay được coi như là chocolate được xếp vào thể loại nhị sắc nền sẫm (dark bodied bicolor) theo mục đích triển lãm của IBC. Thuật ngữ “chocolate” thực sự là tên dòng cá được dùng để mô tả một biến thể màu đặc biệt; bởi ai hay cho màu nào vẫn còn là vấn đề tranh cãi. Trong quyển sách rất hay của mình Bettas: A Complete Introduction, Walt Maurus quá cố lần đầu mô tả về chocolate betta như là cá nâu đơn sắc thuần (plain solid brown) có thể có viền đen (black edges) hay các đốm hắc tố (melanophores) trên vây. Theo Maurus, những con chocolate betta có biểu hiện về di truyền rất giống với cá melano, khiến người ta đoán rằng màu chocolate gốc là một phân nhánh (offshoot) của gien đột biến melano. Vào thời điểm đang viết quyển sách của mình, Maurus phát biểu rằng hầu hết người chơi không coi cá chocolate nâu là hấp dẫn và không hề theo đuổi với sự nghiêm túc thực sự nào.



Chocolate betta là gì?
Thời gian gần đây, thuật ngữ Chocolate được áp dụng cho cá betta thân nâu với vây vàng. Điều thú vị cần để ý đó là kết hợp màu này cũng được Maurus mô tả trong quyển sách của mình, nhưng ông coi nó như là “nhị sắc nâu/vàng” -- không phải là chocolate! Kết hợp màu này đã tồn tại trong nhiều năm trời nhưng chỉ gần đây mới gây sự chú ý khi một số nhà lai tạo dạn dĩ bắt đầu bán nó dưới tên dòng “chocolate”.

Tương tự về mặt di truyền với “Pineapple” betta [dứa], chocolate được coi như là một loại non-red. Tuy nhiên, trong khi Pineapple là kiểu hình được tạo ra bởi đột biến NR-1 trên betta đỏ lan vảy đen (black scaled extended red), thì chocolate dường như là cá nhị sắc đích thực, tương tự “Mustard Gas” betta bình thường (đừng nhầm với Mustard Gas betta chính hiệu được lai tạo bởi Jude Als). Trong khi MG có thân xanh lục hay xanh dương, thì chocolate betta dường như là gien NR trên cá đen (black), tạo ra kiểu hình vàng/đen (nâu).

Lai tạo Chocolate
Về mặt di truyền, Chocolate hiện đại là đồng hợp tử của gien lặn non-red (vàng) và mang ít nhất một gien nền sẫm thông thường. Cản chocolate với chocolate có thể tạo ra 100% chocolate, hay một số vàng thuần. Pha chocolate với cá ánh kim (iridescent) đơn sắc, không-metallic, không ẩn tính trạng lặn, sẽ tạo ra cá đa sắc ở thế hệ đầu tiên; bởi thế hệ đầu tiên phải có khả năng thể hiện màu đỏ bình thường cùng với màu ánh kim mà cá cha mẹ mang về mặt di truyền, nhưng không thể hiện ra kiểu hình.

Tôi thường được hỏi điều gì sẽ xảy ra nếu bạn cản chocolate với melano. Tôi tin câu hỏi là hợp lý, dựa trên suy đoán rằng chocolate nền sẫm, không-ánh kim sẽ làm giảm lỗi ánh kim trên melano trong khi vẫn duy trì cá thật sậm màu. Trong loạt bầy thử nghiệm, tôi đã thử cách pha đặc biệt này. Kết quả rất hứa hẹn.

Bởi cá melano là đồng hợp của gien lặn melano nên thế hệ đầu tiên không tạo ra bất kỳ con melano nào, điều vốn được mong đợi trừ phi chocolate mang gien melano. Tương tự, không hề có vàng NR-1 bởi vì cá cha melano không mang gien lặn NR. Kết quả là 100% cá đa sắc. Sử dụng hai cá thể vây đẹp từ bầy đầu tiên, chúng tôi đã tạo nhiều cá đa sắc, cùng một số melano, chocolate và melano gien NR-1 đồng hợp. Bởi vì melano hiện được tin là liên quan đến việc tạo ra màu đỏ (hay biến thể của nó), gien đột biến làm giảm hiệu ứng melano bằng cách ngăn cản sự phát triển của nó, khiến màu đen trông nhạt đi.

Bởi vì hầu hết cá melano không phải là đồng hợp của NR-1, nên không phải mọi cá thể trong bầy đều bị ảnh hưởng. Những con đực sậm nhất (darkest) trong bầy này thể hiện nhiều đỏ dưới ánh sáng, khiến tôi tin rằng chúng không mang gien lặn NR-1. Tôi cần phải quyết định: Sử dụng cá đực sậm nhất mà nó có lẽ không mang gien non-red, hay chọn một trong số những con melano đực nhạt màu hơn trong cùng bầy, và cố cải thiện màu sắc nhờ lai tuyển chọn sau khi đã phân lập gien NR-1? Tôi đã chọn cách đầu, chủ yếu bởi vì việc cản cá melano sậm nhất với cá ít ánh kim nhất dường như là lựa chọn hợp lý, và tôi hy vọng những bầy cận huyết sâu (sibling crosses) tiếp theo sẽ làm tăng số lượng melano mang gien NR-1.

Hầu hết cá chocolate và vàng mang gien đỏ lan (extended red) trội. Màu vàng mà bạn thấy ở loại thứ hai thực sự là màu đỏ bị triệt tiêu bởi gien NR-1. Nếu bạn cản chocolate vào gien vàng thì màu đỏ lan là một phần của gói hàng; cá chocolate mà bạn đang sử dụng nhiều khả năng cũng mang gien đỏ lan. Nếu không, các vây sẽ hoàn toàn trong suốt thay vì vàng.

Pha chocolate với vàng sẽ tạo ra 50% chocolate và 50% vàng chừng nào mà chocolate mang gien Cambodian (đôi khi được gọi là “non-black” [không đen]). Nếu chocolate không mang gien Cambo, bạn có xu hướng thu được toàn chocolate, tất cả đều mang gien Cambo và do đó có khả năng tạo ra một số vàng khi được pha với con chocolate khác mang gien Cambo hay vàng. Nếu chocolate mang gien Cambodian, bạn sẽ thu được 50/50 chocolate và vàng với toàn bộ cá con là đồng hợp của Cambodian.

Chocolate Betta Lý Tưởng Trông Như Thế Nào?
Tôi luôn tin chắc rằng mỗi biến thể màu ở cá betta đều phải được vinh danh theo bản chất của nó, và không chịu áp lực phải tuân theo tiêu chuẩn vốn định nghĩa bất kỳ màu sắc/hoa văn nào. Theo hướng đó, tôi luôn tìm kiếm cá betta vốn có thân nâu nhạt hay nâu sẫm với vây vàng đơn sắc. Thân không được nhiễm ánh kim, và vây không được dính bất kỳ hoa văn dị sắc (variegated) hay bướm nào. Nếu một con betta quá sẫm vốn trông gần như đen ở thân, thì nó không phải là chocolate đẹp. Tương tự, một con betta vốn nhiễm quá nhiều ánh kim chẳng hạn như xanh dương hay xanh lục, có lẽ phù hợp hơn, nên được xếp vào [thể loại] nhị sắc xanh dương/vàng hay xanh lục/vàng, hay đa sắc (một khi được đảm bảo).