Ếch móng Silurana

Ếch móng Silurana
Colin Dun.lop

Như đa số những người yêu thích cá cảnh nhiệt đới, đôi khi tôi cũng nuôi cả những loài động vật thủy sinh khác. Tôi nuôi các loài chân đầu, tép, cua, ốc, rùa và những loài lưỡng cư chẳng hạn như sa giông, kỳ giông và – đặc biệt hơn - ếch móng (clawed frog). Tôi thấy thật tuyệt vời vì ngoài cá, hiện đang có rất nhiều loài khác có thể nuôi trong hồ cảnh, và ếch móng cũng phát triển theo xu hướng mạnh mẽ đó.

Lần đầu tôi nuôi ếch móng là vào cuối những năm 1980 khi tôi khoảng 13 hay 14 tuổi. Tôi mua một con khoảng 3 cm từ tiệm cá địa phương mặc dù có rất ít thông tin về nó. Tôi nuôi nó trong hồ cộng đồng dài 1 m cùng với những loài cá cảnh nhiệt đới khác chẳng hạn như bảy màu và tetra. Nhưng như hầu hết những người nuôi ếch móng khác, tôi khó nhọc hiểu ra tập quán săn mồi của chúng khi lần lượt từng con cá nhỏ của tôi biến mất một cách bí ẩn. Tôi không mất quá nhiều thời gian để phát hiện ra những con cá biến đi đâu dựa vào cái bụng đột nhiên căng phồng của con ếch, nhưng thay vì hoàn trả nó về tiệm cá, con ếch được giữ lại và nuôi trong hồ riêng nơi nó tăng trưởng đến 10 cm, trở thành vật cưng được yêu thích nhất của tôi. Con ếch móng đó là loài Xenopus laevis, loài ếch móng phổ biến nhất, đặc biệt là các biến thể bạch tạng.

Vào năm 2000, tôi lại muốn nuôi lưỡng cư và rất hào hứng khi biết rằng có những loài Xenopus mới nữa ngoài thị trường, và chúng tương đối dễ kiếm. Xenopus laevis vẫn là loài phổ biến nhất trong chi nhưng tôi nhanh chóng nuôi qua hàng loạt loài khác như X. muelleri, X. fraseri, X. boumbaensis và X. borealis. Tôi cũng tìm hiểu những loài vốn trước đây thuộc về chi Xenophus nhưng về sau chuyển sang chi mới có tên Silurana.



Tìm hiểu về ếch móng Silurana
Điều thú vị nhất ở chi ếch móng Silurana đó là nhu cầu chăm sóc của chúng ở mức độ giữa của hai loài ếch phổ biến nhất ngoài thị trường. Chúng to và linh động hơn các loài Hymenochirus (ếch lùn Phi) và nhỏ hơn loài Xenophus laevis (ếch móng Phi).

Tôi dự định mua bốn con Silurana từ nhà nhập khẩu địa phương mà họ bán dưới cái tên mập mờ “ếch nâu”. Tôi không thể định danh chúng ngay được nhưng có thể nhận thấy đôi chút khác biệt, vì chúng có cặp mắt nhỏ và màu sắc ngả tông ô-liu nhiều hơn những con ếch nâu thông thường mà đấy thường là dạng màu hoang dã của ếch Xenopus laevis. Tôi không thể nhận biết cho đến khi về nhà và tìm hiểu, để rồi phát hiện ra chúng là ếch Silurana.

Loài mà tôi mua hồi đó có lẽ là Silurana tropicalis. Tôi tin rằng nhóm Silurana mà tôi mua sau này vào năm 2002 là S. epitropicalis một phần dựa vào khác biệt bề ngoài giữa hai nhóm, và một phần dựa vào tiếng kêu của con đực khi ghép cặp. Cách duy nhất để biết chắc chắn là gửi mẫu mô cho các chuyên gia phân tích DNA, nhưng trong phạm vi bài viết này tôi coi như chúng đều là ếch Silurana tropicalis. Nếu có ai phát hiện ra điều gì từ các bức ảnh thì hãy cho tôi biết nhé. Địa điểm thu thập ếch cũng hữu ích trong việc xác định loài nhưng thông tin duy nhất mà tôi nghe từ nhà nhập khẩu là Nigeria và họ có thể bắt chúng từ nước khác rồi vận chuyển đến Nigeria. Địa bàn phân bố tự nhiên của chúng trải dài trong một vùng rộng lớn ở trung tâm Tây Phi và thích nghi tốt với nhiều dạng môi trường khác nhau từ đồng cỏ sa-van cho đến rừng mưa nhiệt đới.

Ếch móng như tên gọi có móng ở ngón chân sau. Chúng sử dụng móng để xé nhỏ thức ăn và nuốt. Nếu bạn từng bắt và giữ một con Xenophus lớn trong tay thì sẽ cảm nhận được những cái móng vì chúng quẫy đạp và cào vào tay bạn. Chúng không gây ra những vết thương nghiêm trọng nhưng rất khó chịu – đặc biệt nếu chúng vô tình cào trúng phần da bên dưới móng tay! Những cái móng cũng hữu ích cho mục đích nhận dạng loài, chẳng hạn như X. laevis có ba móng trong khi các loài Silurana có đến 4 móng. Cũng có một số loài thuộc chi Xenophus có 4 móng, chẳng hạn như X. fraseri nhưng ít ra khi thấy bốn móng bạn có thể biết chắc đó không phải là X. laevis. Bạn cần phải nghiên cứu thêm để xác định danh tính sau khi đem ếch về nhà. Móng đặc biệt mà bạn cần để ý là cái cao nhất trên chân, tương tự như vị trí gót chân ở người. Nó phải nổi rõ vì có màu đen trên nền da nhạt màu hơn.



Chăm sóc
Việc chăm sóc ếch móng về lâu dài cũng không quá khó khăn. Một vài cá thể mà tôi nuôi sống đến chín, mười năm và đã đạt kích thước trưởng thành từ khi tôi mới mua vì vậy tuổi thọ của chúng còn cao hơn nữa. Tất cả nhu cầu của chúng là một hồ cá bình thường và với nửa tá ếch bạn cần hồ có kích thước khoảng 60 x 25 x 25 cm. Những con ếch này sống hoàn toàn trong nước vì vậy bạn không cần bố trí mảng cạn cho chúng, nhưng vì ếch Silurana thường xuyên nổi lên mặt nước nên tốt nhất bạn thả một tấm nhựa nổi hay bèo nhật (Amazon frogbit) để chúng bám vào. Chúng sẽ lặn ngay xuống nước khi bạn đến gần, và hiếm khi nào bạn bắt gặp một con nhú đầu lên mặt nước.

Độ sâu tối thiểu của nước hồ khoảng 14 cm và nhiệt độ từ 22 đến 26 độ C vì chúng là loài hoàn toàn nhiệt đới – không như một số loài Xenopus có thể chịu được nhiệt độ thấp đến đóng băng. Độ pH dường như không quan trọng đối với ếch móng bởi vì tôi nuôi chúng trong nước có tầm pH từ 3 đến 8 trong nhiều năm trời, do nước quá mềm nên pH tụt rất nhanh. Tập quán ăn uống của chúng không hề thay đổi theo độ pH, vì vậy tôi cũng không cần kiểm tra nữa. Bạn cần bố trí bộ lọc cho hồ nuôi – tôi thường sử dụng bộ lọc khí (sponge), nếu muốn chức năng lọc sinh học có tác dụng thì độ pH phải trên 6. Bạn cũng cần nắp đậy hồ thật khít vì chúng hay cố đào thoát khỏi hồ nuôi.

Tôi nghĩ nhất thiết phải cung cấp một số thứ để ếch cảm thấy dễ chịu. Cung cấp nơi trú ẩn dưới dạng thực vật nổi, một ít cây thủy sinh, nền cát và một, hai cái hang bằng chậu trồng cây hay bằng ống nơi chúng có thể ẩn nấp khi cần.

Cho chúng ăn rất đơn giản vì mọi món đều như nhau và đều được thử ít nhất một lần. Sự đa dạng là khẩu vị của cuộc sống và những chú ếch của tôi ăn đủ thứ từ giun đất, trùn đỏ, mực tươi, dế và và đặc biệt là thức ăn viên được chế biến riêng cho ếch móng. Đừng cho chúng ăn mỗi ngày vì chúng sẽ bị mập rất nhanh và đổ bệnh. Thực tế, ếch của tôi được cho ăn hầu như 2 lần mỗi tuần và thậm chí thường bị cho nhịn tuần kế tiếp.

Lai tạo
Cho những con ếch này sinh sản là điều mà tôi thực hiện trong vài năm trời và đi từ thất bại đến thành công. Cách mà tôi thực hiện thành công hầu như là cứ mặc kệ mọi thứ! Tắt máy lọc, tăng nhiệt độ lên 30 độ C, nước được để cho thật dơ và bay hơi. Điều này mô phỏng mùa khô khi các hồ nước cạn dần và trở nên rất đục. Tôi vẫn cho chúng ăn nhưng không thường xuyên. Điều này được duy trì trong gần ba tháng, và rồi hồ được thay nước mới 100% chỉ sau một đêm. Nước mới mát hơn chỉ 18 độ C, máy lọc được bật lại và sục khí cực mạnh. Rồi tôi thay 50% nước hồ sau mỗi vài ngày.

Trong vòng vài ngày, ếch đực bắt đầu cất tiếng kêu đặc trưng để hấp dẫn ếch cái và rất hiếm khi ta nghe chúng kêu kể cả khi đứng ngoài phòng. Tôi cho chúng ăn thật nhiều giun đất và dế, và nhu cầu của chúng ngày càng tăng khi hoạt động nhiều. Ếch đực thường xuyên nổi lên mặt nước có lẽ để kiếm thức ăn. Có lần tôi thấy ếch đực bám vào eo ếch cái theo lối ghép cặp (amplexus), tôi đoán rằng chúng sắp sinh sản và tách chúng nuôi trong hồ riêng. Lúc này, giới tính ếch phân biệt rất rõ ràng vì ếch cái to hơn ếch đực khoảng 25%, lỗ huyệt (cloaca) phồng to, trong khi chân trước ếch đực dày lên và chuyển thành màu đen sần sùi để hỗ trợ cho việc bám vào cái eo trơn tuột của ếch cái.

Hồ đẻ có kích thước 70 x 25 x 25 cm, đáy trống, châm đầy 3/4 nước mới, nhiệt độ 25 độ C và độ pH 6.5. Tôi thả vào một ít bùi nhùi và rêu Java với hy vọng trứng sẽ bám vào đó. Nước được lọc nhẹ bằng bộ lọc khí (sponge). Tôi thả ếch vào đầu buổi chiều và không phải đợi lâu khi thấy chúng bám lấy nhau để bắt đầu sinh sản. Tôi lấy máy chụp hình để ghi nhận quá trình này.

Tư thế ghép cặp ở ếch có thể rất khác nhau tùy mỗi loài, và trong trường hợp của ếch Silurana, chúng sử dụng lối ôm eo (lumbar) nghĩa là con đực ôm eo con cái ở vị trí rất thấp về phía sau so với tư thế mà đa số chúng ta thường thấy ở các loài ếch khác. Cặp ếch bắt đầu ghép cặp từ dưới đáy hồ và rồi ngoi lên mặt nước ở vị trí cao nhất của vòng nhào lộn với tư thế lật ngửa lưng. Đấy là khi ếch đực cong người bên dưới lỗ huyệt ếch cái để thụ tinh cho trứng vừa được ếch cái đẻ ra. Một hoặc cả hai con bắt đầu quẫy chân để hỗ trợ cho trứng thụ tinh, và rồi chúng hoàn tất vòng nhào lộn để quay trở lại đáy hồ. Toàn bộ quá trình có thể diễn ra trong vòng khoảng năm giây.




Ươm nuôi nòng nọc
Trứng tách rời từng viên, rất dính và - một khi chìm xuống đáy hồ - dính vào bất kỳ vật nào mà chúng chạm vào, kể cả bùi nhùi lẫn trên người ếch bố mẹ. Tôi để cặp ếch qua đêm và vớt chúng ra vào sáng hôm sau, dường như có hàng ngàn trứng nằm rải rác khắp hồ và trên mặt nước. Ếch bố mẹ được tách ra để ngăn chúng ăn trứng.

Thật ngạc nhiên, vào cuối ngày đầu tiên thì trứng bắt đầu nở. Chỉ mất có 24 giờ để toàn bộ nòng nọc nở ra và treo mình trên mặt nước, thành hồ và bùi nhùi. Thoạt nhìn, trông chúng tương tự như những dấu phẩy li ti màu xám. Sau hai ngày, nòng nọc bắt đầu bơi tự do và đấy là lúc tôi cho chúng ăn. Cũng tương tự như nòng nọc Xenopus, nòng nọc Silurana kiếm ăn bằng cách lọc nước và bơi ở tư thế chúc đầu xuống khi chúng liên tục lọc nước qua miệng để thu thập những mảnh thức ăn nhỏ. Bạn có thể mua loại thức ăn dành riêng cho nòng nọc nhưng tôi thấy loại thức ăn tấm mỏng được giã nhuyễn cũng có tác dụng tương tự. Bột tảo spirulina và thức ăn lỏng dành cho cá con cũng tốt đối với nòng nọc.

Nòng nọc lớn rất nhanh và bắt đầu trông giống với cá bột của các loài cá đẻ con (libearing fish) nhưng rồi hình dạng của chúng trở nên rất khác lạ, nhất là sau vài tuần khi mà chân sau bắt đầu mọc ra. Không lâu sau, nòng nọc bắt đầu ốm đi một chút và được tách nuôi riêng với những con cùng kích cỡ. Ếch non (froglet) bắt đầu xuất hiện trong vòng bốn tuần tuổi nhưng vào thời điểm này, một số nòng nọc khác vẫn chưa có cái chân nào, vì vậy thời điểm biến hình dường như rất khác nhau tùy vào mỗi cá thể. Một khi chân trước xuất hiện thì tốt nhất nên tách chúng sang hồ khác bởi vì chúng bắt đầu săn những con cùng bầy nhỏ hơn vẫn ở dạng nòng nọc. Ếch non lớn rất nhanh và trưởng thành sau sáu tháng - khoảng một nửa thời gian so với các loài Xenopus.

Đến nay, tôi đã lai tạo loài này nhiều lần và việc quan sát chúng rất thú vị, và mặc dù việc chăm sóc nòng nọc chiếm nhiều thời gian nhưng thành quả đạt được cũng mỹ mãn.




Kiểm tra luật địa phương
Sau cùng, cũng nên biết rằng các loài Xenopus bị kiểm soát ở một số nước trên thế giới, kể cả một số bang ở Mỹ, vì vậy trước khi nuôi hãy kiểm tra xem luật ở nước bạn có cho phép hay không. Điều này một phần bởi vì hậu quả khốc liệt của loài ếch thủy sinh săn mồi này gây ra trong môi trường thiếu yếu tố khống chế chúng, phần khác bởi vì ếch Xenophus có thể mang một loại nấm có tên Batrachochytrium dendrobatidis. Nấm này gây ra bệnh chytridiomycosis mà khi nó lây cho cộng đồng ếch hoang địa phương sẽ khiến toàn bộ lưỡng cư trong vùng bị tuyệt diệt trong khi các loài Xenopus và Silurana lại không hề hấn gì.