Cựa và lắp cựa (H. P. Clarke)

Cựa và lắp cựa
H. P. Clarke – Trích “Rules of The Cock Pit” (1900)

Ở vùng bờ Đông, loại cựa chuẩn (regulation) được coi là “loại cựa công bằng duy nhất” nhưng điều đó thường bị bỏ qua. Cựa nào cũng công bằng nếu không bị cấm bởi luật trường hay được các bên chấp thuận.

Tranh cãi thường nổ ra về hình dạng thực sự của cựa chuẩn, vì vậy tôi xin mô tả những yêu cầu ở đây. 1. Đế cựa phải cực tròn (không được ô-van) và bề mặt nhẵn nhụi. 2. Mũi phải tròn, hướng thẳng ra ngoài và lên trên từ phía dưới (lower part) của đế. 3. Không điểm nào ở mặt trên của gọng cựa được phép thấp hơn mép trong của mặt đế dưới (lower surface) [nhìn ngang], mặc dù (về độ dày) mặt dưới của gọng cựa có thể võng tại gốc, thấp hơn mép ngoài của mặt đế dưới. [xem hình cựa chuẩn của Gray]

Một số luật còn yêu cầu cựa chuẩn phải có đế với kích thước và độ dài nhất định, nhưng nên nhớ rằng trong các trận đá cáp hay đụng độ thường không có giới hạn nào trừ phi được quy định bởi luật trường hoặc thỏa thuận giữa các bên. Không nên coi điều đó là mặc nhiên. Cũng nên nhớ: bạn không thể ép buộc bất cứ ai về hình dạng gọng cựa cũng như độ cao của mũi cựa.

Ngoại trừ các bang Michigan, Wiscosin, Minnesota và Bắc Illinois – những nơi chuộng loại cựa chuẩn 1 ½ inch – ngoài ra, loại cựa này hiếm khi nào khác với kích thước 1 ¼ inch. Loại cựa Cincinnati 1 ½ inch cũng thịnh hành ở các bang kể trên và loại cựa võng thường bị cấm những nơi đó. Ở những bang khác, nơi bắt buộc phải đá loại cựa chuẩn 1 ¼ inch, trong khi từ 1 ½ inch trở lên bạn có thể đá bất cứ loại cựa nào tùy thích.

Về các loại cựa khác nhau và cách sử dụng chúng, hãy tìm đọc bản danh mục cựa (gaff catalogue) (kèm hướng dẫn sử dụng) của tôi bao gồm hình ảnh tuyển tập cựa tốt nhất thế giới với hướng dẫn đầy đủ.

“Đá cựa ngắn” nghĩa là sử dụng loại cựa tròn 1 ¼ inch hay 1 ½ inch. “Cựa dài” là những cái dài hơn 1 ½ inch, và mặc dù đôi khi các trận đấu sử dụng cựa dài đúng 2 inch, quy luật bất thành văn đó là một khi chấp nhận cựa dài hơn 1 ½ inch, bạn có thể dùng bất cứ chiều dài nào mà mình thích miễn là gà đá được.

Trong các trận đá “cựa dài”, bạn nên dùng cựa dài bao nhiêu? Trong khi điều này ít nhiều phụ thuộc vào dáng (station) và lối đá của gà, theo dự đoán sơ lược, sẽ an toàn khi chiều dài cựa, tính bằng inch, chỉ bằng một nửa trọng lượng gà (tính bằng pound). Chẳng hạn, gà nặng 4 lb. thì cựa dài 2 inch, gà nặng 7 lb. thì cựa dài 3 ½ inch. Tuy nhiên, điều này chỉ đúng với loại cựa tròn. Ở nhiều vùng tại Mexico, giống gà chọi Trans-Atlantic trọng lượng trung bình đá cựa dao 5 inch và nghe nói rất thành công. Ngài Barriere ở Acambaro có một con gà chọi Trans-Atlantic 7 lb. mà ông đá với “dao” dài 5 ½ inch (navaja), và nói con gà già này thực sự thắng quá nhiều trận đến nỗi ông chẳng nhớ nổi là bao nhiêu nữa.

 

Một bộ sưu tập cựa
Dr. H. P. Clarke (Indiana) – Trích “The Poultry Book” của Harrison Weir (1903)




Các minh họa được đăng tải ở đây cho thấy những thể loại cựa nhân tạo đa dạng nhất thế giới. Các số 1, 3 - 6, 8, 14, 15, 35, 36, 43 – 46 được làm tại Indianapolis, Indiana. Những loại cựa khác là hàng ngoại và độc đáo được sưu tầm từ nhiều vùng khác nhau trên thế giới. Tổng cộng có đến 48 thể loại cựa, mỗi thể loại đều dùng theo cặp ngoại trừ cựa dao (slasher) là lẻ và khi dùng chỉ gắn một cái.

Các số 3, 6, 8 và 36 là loại “cựa vàng” (gold-spur) nổi tiếng được sử dụng trong các trường đấu lớn nhất ở đây [Mỹ] và châu Âu. Chúng được dát vàng. Chúng là loại “hàng Mẽo” mà vào năm 1894 đã tạo ra một cuộc cách mạng về chế tạo cựa ở Pháp và Bỉ. Số 3 được sử dụng tại Võ lâm Đại hội (International Concourse) tổ chức cùng năm, và số 6 chiến thắng những cuộc đụng độ (main) quan trọng nhất được tổ chức ở châu Âu: đội Mỹ đấu với liên minh Pháp - Bỉ.

Các số 1, 3, 4, 5, 6, 36, 43 và 44 là cựa võng với đủ mọi độ dài khác nhau từ 1 ½ (3.8 cm) đến 3 ½ inch (8.9 cm), loại dài nhất (số 36) to dềnh dàng như ví xách, chế tạo cho loại gà đô con và được biết ở địa phương dưới tên “đoạt hồn” (soul-searcher).

Số 8 và 46 là cựa chuẩn. Số 45 là cựa Cincinnati. Số 14 và 15 là cựa bán võng, võng trước (front drop) hay “jagger”, tùy cách gọi ở mỗi nơi trong nước.

10. Cựa toàn võng chế tạo tại Anh.

11 và 12. Loại cựa phổ biến ở Pháp.

13. Cựa miền nam Bỉ.

17. Loại cựa thép tiêu chuẩn ở Anh, chế tạo bởi J. Tepin.

19. Cựa rất cũ ở Scotland.

21. Cựa dao phay (meat-ax) kiểu Mỹ.

22. Cựa dao Texas ở San Antonio.

23. Cựa ngà “ivory haip” của Scotland.

24. Loại cựa thiếc (tin) rất cũ, không rõ niên đại.

25. Cựa Scotland “haip”, loại cựa xương với đế kim loại.

26. Cựa dao đế ống kiểu Mỹ.

28. Cựa sừng (horn spur) trong cộng đồng Bỉ kiều ở Mỹ.

29. Cựa sừng miền bắc Bỉ.

31. Cựa gọng sắt đế đồng. Một mẫu vật cổ xưa ở vùng Artois (pays d’ Artois), Pháp.

27, 30, 32, 33, 39, 40. Cựa dao từ nhiều vùng khác nhau ở Mexico.

34. Cựa Úc; ở Brisbane, Queensland.

35. Cựa Mỹ 50 mm; được chế tạo để phù hợp với Tiêu chuẩn Quốc tế mới ban hành ở châu Âu.

37. Từ Manila, Philippines.

38. Cựa dao Philippines trong vỏ.

41. Một trong những loại cựa bạc kiểu cũ nổi tiếng ở Anh. Làm bằng hợp kim đồng và bạc và có độ cứng tương đương với loại thép tốt nhất. Cựa làm bằng chất liệu này là một nghệ thuật đã thất truyền, bởi hiện không còn ai biết cách luyện bạc nguyên chất.

42. Cựa “kiểu Mẽo” ở Pháp.

47. Cựa dao 3 inch (7.6 cm) ở Trung Mỹ.

48. Cựa dao 5.5 inch (14 cm) ở miền nam Mexico.

Thi đấu ở Mỹ
Có ba thể loại thi đấu khác nhau ở trong nước [Mỹ]: cựa ngắn (3.2 cm), cựa 1 ½ inch (3.8 cm) và cựa dài. Ở những bang vùng đông bắc, miền đông Allehanies và miền tây Rocky Mountains đá cựa ngắn chuẩn 1 ¼ inch, số 46 trong bộ sưu tập, là loại cựa duy nhất mà luật trường cho phép. Những vùng còn lại ở miền bắc đá loại cựa 1 ½ inch, bất kể thể loại nào. Điều này có nghĩa các loại cựa số 1, 5, 8 hay 14 được chấp nhận dẫu cựa võng bị từ chối ở một số nơi.

Trong hầu hết các vùng ở miền nam, loại cựa dài chiếm ưu thế, yêu cầu duy nhất là gọng cựa (blade) phải tròn từ đế cho đến mũi. Bạn có thể dùng bất kỳ thể loại và chiều dài nào, và đa phần đều sử dụng loại cựa toàn võng như các số 4, 6, 43, 44. Thỉnh thoảng, người ta thấy loại bán võng số 15, và hiếm hơn nữa là loại cựa số 35. Số 9, 41 và những loại cựa như trong hình của Mr. Weir không bao giờ được sử dụng ở Mỹ. Những loại cựa Anh bằng bạc và thép kiểu cũ đó rất thú vị và đáng chú ý, nhưng không có giá trị sử dụng trong thời đại tiến bộ ngày nay, kém hơn hẳn so với loại cựa võng của Mỹ cũng như súng hỏa mai thua xa súng trường tự động vậy.

Những người Pháp ở tỉnh Quebec sử dụng cựa dài, những vùng còn lại ở Canada dùng cựa ngắn. Ở Mexico và Trung Mỹ, chỗ nào cũng đá cựa dao (slasher) hay navajas, từ sau nghĩa là “dao cạo” theo tiếng Tây Ban Nha. Trước đấy gà thường được đá bằng cựa xương (naked heel) ở thung lũng Rio Grande, cho đến khi mấy người Tàu đem đến một mớ gà phương Đông khoảng sáu hay tám năm trước, và giết chết thể loại này cùng với một số gà chọi. Dân Cuba và Puerto Rico hầu như đá cựa xương hay loại cựa nhân tạo tương đương, zapatones, phần nào giống với loại cựa Scotland “haip” [tức cựa tháp đế kim loại, mũi cựa xương]. Ở những nước Nam Mỹ nói tiếng Tây Ban Nha, người ta đá cả cựa xương lẫn cựa dao, không bao giờ đá cựa tròn, trong khi người Brasil đá cựa tù (blunt) giống như người Nhật [tức cựa tự nhiên cắt ngắn, ở Ấn người ta băng lại nên gọi là cựa băng].

Ở hai bờ Đại Tây Dương
Ở Scotland, loại cựa thép (số 19) từng rất phổ biến, hiện nay loại cựa tự nhiên hay tương tự “haip” chiếm ưu thế. Ireland đá đồng đều cả hai loại cựa xương và loại cựa sắt kiểu cũ Singleton. Miền đông và bắc Bỉ đá cựa sừng, số 29. Nam Bỉ và bắc Pháp trước đây đá loại cựa thép như số 11-13, sau đó học theo “lối Mẽo” đá cựa số 42, rồi cấm cựa võng và chấp nhận loại cựa tương tự như số 35 và sau cùng, tại Tổng đàn Sư kê Miền bắc (Reginal Congress of Cockers of the North) vào 29/6/1901, thông qua loại cựa thép mà gọng phải thẳng tắp với chiều dài 50 mm. Loại cựa sau cùng này không phải ai cũng chấp nhận, và mặc dù được bộ máy tuyên truyền, Le Journal des Coqueleurs, hết sức ủng hộ, điều đáng chú ý là nhiều trận trong mùa vừa qua được đá bằng armes libres, nghĩa là “cựa dài”.

==========================

Bạn sẽ không thấy loại cựa (gaff) mà các sư kê Việt thường sử dụng trong bất kỳ bộ sưu tập nào. Phần gọng (blade) của cựa Việt cũng có tiết diện tròn từ gốc cho đến mũi như cựa Mỹ (đây là lý do mà chúng ta gọi là cựa tròn), nhưng khác biệt ở phần đế, cựa Việt dùng đế khoen thay vì đế ống. Nghe nói các sư kê Việt ban đầu dùng căm xe để làm cựa nên việc uốn thành đế khoen là điều hợp logic. Đế ống về căn bản được căn chỉnh theo hướng cựa xương tự nhiên, trong khi đế khoen có thể dễ dàng căn chỉnh theo bất hướng nào tùy quan điểm của người lắp cựa. Gọng cựa thường võng và có độ lệch như loại cựa bayonet. Việc cột cựa nhìn chung cũng khó hơn; lối cột cựa phổ biến của các sư kê Việt là sử dụng băng keo điện và đệm bằng đầu lọc thuốc lá.

 

Thả gà
H. P. Clarke - Trích "Rules of the Cock Pit" (1900)

Với người mới chơi, tôi muốn nói rằng, hãy tự thả gà của bạn ngoài trường đấu. Học cách thả. Bạn sẽ nhanh chóng thấy rằng việc tự thả gà vui hơn là xem người khác thả. Và nếu tự thả, bạn sẽ thấy rồi đâu sẽ vào đó, ít ra là trong khả năng của bạn.

Hãy thả một cách trung thực. Không lãnh vực nào trong trò chọi gà mà tôi cần nhấn mạnh hơn là việc này. Trong bất kỳ trường hợp nào, đừng bao giờ phạm luật dù là nhỏ nhất. Mặt khác, chừng nào còn được phép, bạn phải luôn chơi để thắng, bất kể điều gì cám dỗ bạn làm khác đi. Quan trọng nhất là bạn phải xây dựng uy tín vượt lên mọi ngờ vực. Nếu có thể, không bao giờ áp dụng mánh khóe hay chơi đểu. Hãy tránh xa chúng như dịch bệnh. Nếu bạn đụng một kẻ như vậy ngoài trường đấu, hãy bình tĩnh, theo dõi sát sao và tìm cách xử trí tốt nhất nhưng không được mất bình tĩnh. Luôn tỏ ra lịch sự. “Mật thu hút ruồi nhặng mạnh hơn là dấm” và thậm chí nếu đối phương có là tay điếm thúi, thì bạn có lẽ sẽ khiến hắn không thể giở trò nếu bạn cư xử với hắn đàng hoàng. Nếu hắn là kẻ hết thuốc chữa (không may, vẫn có loại người này) thì bạn cũng đừng “cãi cọ” làm gì mà hãy thông báo cho trọng tài, tôn trọng quyết định của ông một cách kiên nhẫn và chịu đựng. Trong khi đá, đừng quan tâm đến lời “hướng dẫn” hay bàn luận từ bên ngoài.

Khi bồng gà vào sới, bước lại kiểm tra cựa gà địch đồng thời trưng ra cựa bên mình. Theo luật Indianapolis và những nơi khác, nếu bạn để lọt quy cách của cựa thì không có quyền khiếu nại sau đó.

Khi cho gà mổ qua mổ lại, để gà nghỉ bên cánh tay trái, chân được giữ bằng tay phải. Khi giữ theo cách này, gà không thể giãy giụa và mất sức, và sẵn sàng xung trận ngay lập tức.

Nếu có thể, đặt gà đứng trên hai chân và buông tay trước đối phương, đặc biệt nếu bạn đá con nạp lùa (rusher) vốn ập vào ngay lập tức.

Khi gà đang đá, hãy giữ yên lặng nhưng không ngừng theo dõi và sẵn sàng bắt lên khi vừa có dấu hiệu dính cựa (hang).

Giữ yên gà nhà và nhẹ nhàng rút cựa. Đừng hấp tấp. Ở Mỹ và Canada, bạn phải tự gỡ cựa khỏi mình gà nhà. Một số nơi ở Anh, bạn phải gỡ cựa ra khỏi mình gà địch – một phong cách mà người Mỹ rất khó noi theo.

Nếu gà bạn bị kiệt sức và cần nghỉ ngơi, và bị lấn lướt, đừng bắt gà cho đến khi nghe thấy hiệu lệnh.

Nếu gà của bạn mạnh và lấn lướt đối phương, đừng đếm cho đến khi cần thiết. Trong khi nếu gà bạn kiệt sức và cần nghỉ ngơi, hãy bắt gà ngay khi có cơ hội.

Nếu bạn không chắc gà nhà gan lỳ tới đâu, đừng để nó nguội xuống, mà luôn giữ nhiệt cho nó. Nếu bạn phán đoán gà địch non gan, hãy làm ngược lại.

Nghiên cứu luật trường, đồng thời nắm vững những thói quyen và lối vận dụng ở từng địa phương.

Sửa gà

Thay vì đá theo luật cấm sửa gà, tôi thà đá theo luật Pháp vốn cấm chạm vào gà ngay từ đầu cho đến hết trận. Nói cách khác; một khi đã thả là tôi muốn được sửa. Tuy nhiên, đây chẳng qua là sở thích cá nhân, bởi ở một số địa phương, luật trường không cho phép nài được làm gì ngoại trừ việc gỡ cựa. Ở những nơi mà thời gian nghỉ 30 giây và việc phục hồi gà được chấp nhận giữa các lượt thả, những đồ nghề bạn được cung cấp bao gồm một chén nước sạch, một miếng bọt biển và một cái khăn khô. Đôi khi người ta chứng kiến việc sử dụng chất kích thích dưới dạng rượu whisky, brandy và vang (wine), và có vô số loại “linh dược” bí mật được dùng vào mục đích này. Chúng hoàn toàn hợp lệ, nhưng theo kinh nghiệm của tôi, không gì tốt hơn nước sạch và tôi cũng không để gà uống nước. Tôi rửa đầu và miệng gà và thỉnh thoảng nhúng tay vào nước và nhỏ một ít vào họng gà khi cần để trôi lông hay máu. Nếu phòng nóng nực, tốt nhất nên giữ gà gần sàn giữa các lượt thả, và thỉnh thoảng áp miếng bọt biển mát bên dưới cánh. Việc đắp ít nước lên cẳng và chân, mỗi lần một bên trong trường hợp trận đấu kéo dài, đôi khi đem lại sự tỉnh táo, cũng như phun nước dưới cánh và đuôi. Nhình chung, cố gắng giữ cho gà mát mẻ và bình tĩnh. Không để nó phải bồn chồn mà bồng nó quay khác hướng với gà địch cho đến khi thả. Khi nghe lệnh “chuẩn bị”, hãy xếp cánh và chân gọn gàng, vuốt xuống lưng với một cái bóp nhẹ vào đuôi, và khi có lệnh “thả” thì đặt gà xuống đều trên hai chân và thả. Nếu gà có tật đá người hoặc ngó nghiêng, hãy đảm bảo rằng nó dồn mọi chú ý vào gà địch trước khi thả. Rồi bạn giữ khoảng cách với nó tùy vào tầm với và kích thước của sới.

Một vài gợi ý liên quan đến những tang nhất định có thể giúp ích cho người mới chơi bởi đây là chủ đề mà chưa sách vở nào cho đến nay đề cập đến.

CỰA ĐẦU (BRAIN-BLOW). Lối sửa thông thường là cắn vào mồng và chỏm đầu. Lối sửa của riêng tôi là dùng móng tay gãi phần đầu phía sau mồng.

VẸO CẦN (WRY-NECK). Nắm đầu gà và kéo mạnh cổ, vặn nó theo hướng ngược lại với chiều cong tự nhiên. Trong trường hợp đặc biệt nặng, có rất ít hy vọng nắn thẳng được nó.

KHÒ (RATTLE). Nếu bị đâm sâu vào lưng, gà sẽ chết dù bạn có làm gì đi nữa. Nếu bị đâm vào họng thì bạn có thể sửa được. Giữ chặt gà bằng tay trái. Giữ đầu gà bằng tay phải; ngón trỏ banh mỏ và ngón cái đặt sau mồng. Bây giờ, kéo thẳng lên thật mạnh, khiến cổ căng ra. Giữ nó ở tư thế này trong vòng từ 10 đến 15 giây, cùng lúc đẩy đầu tới lui. Việc kéo căng này sẽ làm dãn mạch máu và giúp vết thương co lại. Máu bầm trong họng sẽ trôi xuống diều. Điều tệ hại nhất mà bạn làm là nắm chân gà, lăng qua lăng lại với đầu chổng ngược – điều mà tôi thường chứng kiến. Việc cố hút máu ra khỏi miệng và mũi cũng gần tệ như vậy, không còn gì để nói về những lối sửa thô bạo như thế này.

GÃY CÁNH. Bạn chẳng thể làm gì để hồi phục gà nhà. Cánh gãy trở nên vô dụng; chỉ tổ thêm vướng víu. Cắt lông cánh thật ngắn để gà khỏi vướng víu.

GÃY CHÂN. Một dạng tang khó chịu khác. Điều tốt nhất mà bạn có thể làm là gỡ bỏ cựa. Nếu chân lành còn tốt thì để gà ngồi tựa lên chân này vì nó có xu hướng nhao lên nắm lông khi gà địch đến gần. Nếu nó yếu, để gà tựa lên đuôi. Thà bị đâm vào lưng còn hơn là vào nách.

XỈU (UNCOUPLE). Lối sửa ở Louisville là đặt gà cưỡi lên đầu gối, hai tay nắm hai chân và kéo mạnh xuống. Tôi luôn thành công hơn khi áp dụng cách cũ bằng cách đè chân sát vào thân rồi bóp gà thật mạnh. Xoa bóp gối và gập vào kéo ra. Việc này đôi khi có tác dụng.

QUẮP NGÓN (CRAMPED TOES). Kéo ngón, xoa bóp chân và gãi móng tay vào chậu. Nếu không thể phục hồi thì hãy gỡ bỏ cựa.

MÙ. Nếu gà bị đâm mù một mắt, hãy thả nó với con mắt lành hướng về phía địch, không phải vuông góc mà ở góc xiên theo chiều dọc. Lý do là khi nhập cuộc, gà có xu hướng xoay lại và nếu nó xoay lố qua phía mắt mù thì rất dễ bị tấn công. Nếu cả hai mắt đều bị mù, hãy giữ gà và hy vọng nó đứng yên cho đến khi gà địch tiến đến. Nếu cả hai đều bị tang nặng và gà bạn mù hoàn toàn, thì bạn có thể khiến nó mổ (với mục đích chiếm hay hủy quyền đếm) bằng cách giật nhanh vài cọng lông đầu, ngay sau mồng. Rồi để nó đứng trên hai chân. Nếu nó còn chịu mổ vào gà địch sau khi được thả, nó sẽ nắm quyền đếm dù mổ trúng hay không. Nếu gà địch nằm (down) trong khi gà mình bị mù, dẫu còn mạnh nhưng có dấu hiệu sắp ngủ trên tay bạn, hãy cố gắng dụ nài địch chấp nhận hòa. Và hãy coi như bạn đã thành công vì một khi gà bạn bị đếm, cơ hội chiến thắng của bạn trong trường hợp này là rất nhỏ.