Phòng ngừa và tẩy giun bằng thảo dược (Susan Burek & Laura Corstange)

Phòng ngừa và tẩy giun bằng thảo dược
Susan Burek & Laura Corstange – www.backyardpoultrymag.com

Giun và ký sinh tồn tại ở khắp nơi trong môi trường, và gia cầm của chúng ta không thể tránh khỏi việc tiếp xúc với chúng. Mặc dù có nhiều loại hóa chất tẩy giun trên thị trường (một số loại được thử nghiệm trên các động vật khác và chưa được “công nhận” chẳng hạn như Ivermectin), tác dụng chỉ với giun, phác đồ cần thay đổi và hiện nhiều cảnh báo đã được ra về việc ký sinh kháng thuốc vì dùng sai hay quá liều. Chúng tôi đề xuất phương pháp điều trị bằng thảo dược, nơi mà những cảnh báo ở trên không thành vấn đề. Mặc dù phương pháp này có thể được áp dụng một khi gia cầm đã mắc nhiều giun (tức thể hiện triệu chứng bệnh) nó vẫn có thể được sử dụng để phòng ngừa. Nền tảng của hoạt động phòng ngừa là tăng cường sức khỏe và đem lại sự cân bằng. Vào mùa thu, việc phòng ngừa nhằm chuẩn bị cho các tháng mùa đông vì tác động khắc nghiệt của chúng lên gia cầm. Chúng tôi tin rằng phương pháp mà chúng tôi giới thiệu ở đây vốn tăng cường sức đề kháng, giàu dinh dưỡng và hạn chế kháng sinh nhằm giúp hệ tiêu hóa cân bằng trở lại. Nhiều khả năng, gia cầm của bạn sẽ thay lông vào thời điểm này trong năm và cần nhiều năng lượng để tái tạo lông mới. Phương pháp của chúng tôi cũng hỗ trợ cả điều này nữa.


Đám gà ác và Java đang thưởng thức món thuốc ngừa và tẩy giun vào một ngày thu lạnh. Chúng ăn bí đỏ sạch đến tận vỏ, cùng với cà rốt và những thảo dược khác.

Ứng dụng thảo dược

Trước khi mô tả về phương pháp điều trị, chúng tôi xin trình bày về kiến thức cơ bản trong việc ứng dụng thảo dược. Rồi các bạn sẽ hiểu rõ hơn về công năng của từng vị thuốc và cách thức mà chúng kết hợp với nhau. Như là một nhà nghiên cứu thảo dược, chúng tôi tìm hiểu về đặc tính và công năng của từng loài cây. Đặc tính thường được phân thành – hàn (cold)/nhiệt (hot); khô (dry)/ẩm (damp); và trôi (wind)/tụ (damp), kết hợp với trạng thái tế bào – phấn khích (excitation)/phiền muộn (depression); hao mòn (atrophy)/trì trệ (stagnation) và căng thẳng (tension)/thư dãn (relaxative). Công năng bắt nguồn từ đặc tính. Ví dụ, “làm se” (astringent) là công năng, mà nó dồn nén và làm cứng tế bào, và do đó đặc tính của nó là khô. Có quá nhiều công năng để có thể liệt kê hết ra đây, nhưng một số công năng phổ biến mà bạn thường thấy gồm – giảm đau (analgesic), kháng viêm (anti-inflammatory), kháng khuẩn (antimicrobial), khử trùng (antiseptic) và long đờm (expectorant). Công năng mà mọi người cần biết khi tẩy giun là “anthelmintic”; tức đó là thảo dược tiêu diệt giun và ký sinh. Nếu bạn sử dụng thảo dược một cách khôn ngoan, bạn cần học hỏi tường tận về đặc tính và công năng của từng loại. Rồi hiều biết của bạn sẽ không chỉ là trí nhớ thuần túy. Bạn không chỉ hiểu rõ công năng mà còn rành rẽ cả phương pháp điều trị. Chẳng hạn, chúng ta thấy nhiều trang web công bố việc áp dụng ớt cayenne như là loại thuốc tẩy giun “tự nhiên” (sai lầm). Đặc tính của ớt là nóng và khuếch tán, và công năng của nó là vã mồ hôi (diaphoretic) và xung huyết (rubefacient). Nghĩa là loại thảo dược này gia tăng tuần hoàn ngoại biên bằng cách kích thích từ trong ra ngoài. Ớt cayenne được dùng để gia tăng tuần hoàn máu, tốt cho tim mạch. Như vậy, nó kích thích việc vận chuyển các thảo dược khác bằng đường máu để chúng phát huy tác dụng, hoặc đơn giản hỗ trợ việc cung cấp dưỡng chất và loại bỏ chất thải qua máu, nhưng không thấy tác dụng cụ thể nào trong việc tẩy giun hay ký sinh cho gia cầm. Như vậy, phản ứng đúng đắn của bạn với phương pháp điều trị này là “oái!” như khi chúng tôi đọc nó. Ngẫm xa hơn, bởi vì ớt cayenne là thảo dược ấm và kích thích, nó có thể là phụ gia thích hợp cho mùa đông, nhưng không phải là thứ mà bạn có thể lạm dụng vào mùa nóng bởi vì gia cầm không có tuyến mồ hôi.

Nền tảng của phương pháp điều trị là tăng cường hệ miễn nhiễm, tạo ra một môi trường không thuận lợi đối với giun và ký sinh ở bên trong cơ thể, và rồi hỗ trợ để cơ thể trục xuất chúng. Chúng tôi chọn đặc tính nóng (phấn khích) vì giun gây ra khó chịu và viêm nhiễm đường tiêu hóa, ẩm (đờ đẫn) đi đôi với mức độ lây nhiễm mạnh, và trôi (căng thẳng) liên quan đến tình trạng cấp tính chẳng hạn như tiêu chảy. Chúng ta luôn cố gắng thuận theo “tự nhiên” và sử dụng thảo dược theo mùa hay mộc mạc tối đa để tận dụng hiệu ứng cộng hưởng. Vào mùa thu, chúng ta có một số công thức điều trị bao gồm bí đỏ (hạt và thịt), tỏi, bồ công anh và cà rốt. Vẻ đẹp của phương pháp này vượt xa các loại thuốc tẩy hóa học, và thêm nhiều lợi ích khác nữa. Một lợi ích là giá thành. Chẳng hạn, ngày nay bồ công anh dạng điều chế có bán ở các siêu thị, nhưng tại sao lại phải mua cái thứ pha trộn linh tinh trong khi nó mọc ở khắp nơi? Lợi ích khác là cơ hội tẩy giun cho bầy gà mà không cần phải sử dụng chất hóa học độc hại. Nếu các thành phần đều có sẵn trong vườn nhà, phương pháp điều trị hoàn toàn hữu cơ! Điều này có nghĩa rằng không lứa trứng nào bị bỏ trong khi chờ thải loại hết hóa chất khỏi cơ thể gà và không có thịt bẩn, bạn có thể thu hoạch thịt gà ngay sau khi điều trị. Bí đỏ và cà rốt được gieo trồng với chi phí tối thiểu vào mùa đầu tiên và nếu chừa lại chút hạt giống; thì chúng sẽ mọc mãi từ đó về sau. Tỏi mắc hơn, nhưng một lần nữa, nếu quản lý tốt, thì chỉ phải dùng một lần.

Điều trị

Bí đỏ:

Thịt bí đỏ và đặc biệt hạt là phương thuốc điều trị lâu đời, nổi tiếng từ thế kỷ 19 về điều trị sán ở người (lưu ý rằng Ivermectin không tác dụng với sán). Bí đỏ có công năng kháng ký sinh nhờ protein “cucurbitan” ở hạt. Nó làm giun sán say, nhưng lưu ý rằng kết quả biến thiên vì nồng độ chất này trong hạt không ổn định. Thịt bí đỏ mát và ẩm (95% nước) và có giá trị y học dẫu không mạnh bằng hạt. Ngoài chất cucurbitan, hạt còn ngọt, ẩm và bổ dưỡng. Cùng với protein và chất béo, hạt còn giàu vitamin và khoáng chất, đặc biệt là kẽm, và có thể tăng cường hệ miễn dịch.

Khi chọn bí đỏ, hãy chọn giống cho nhiều hạt. Giống nào cũng tốt bởi hạt mới có tác dụng tẩy giun. Khi trồng bí đỏ, có vài điều quan trọng cần ghi nhớ: nhiệt độ, không gian và sự thụ phấn. Bí đỏ chuộng đất ấm và phát triển tốt ở nhiệt độ trên 21 độ C. Nếu mùa trồng trọt chỗ bạn ngắn thì bạn nên gieo hạt trong nhà vài tuần trước khi băng tan hết rồi đem trồng sau. Khi gieo, vùi sâu vào đất từ 3 đến 5 cm, và cách nhau cỡ trên 3 mét tùy mỗi giống. Đừng quá lo lắng về vị trí của hạt trong đất… chúng tự biết cách mọc lên. Trên túi đựng hạt có ghi nhiều thông tin về giống bí đỏ mà bạn trồng. Chúng cần được chiếu sáng tối thiểu 6 giờ mỗi ngày.

Nhìn chung, bí đỏ được trồng trên ụ đất với tỷ lệ 5 hạt mỗi ụ và điều này cũng lại tùy thuộc vào mỗi giống. Tưới nước nhẹ nhàng, để không rửa trôi đất khỏi hạt, và chúng sẽ nảy mầm trong vòng từ 1 đến 2 tuần. Rất tốt nếu đào rãnh xung quanh ụ để thoát nước. Cũng cố gắng tưới xéo thay vì xịt thẳng từ trên xuống. Đất càng có nhiều cát thì bạn càng phải tưới nhiều.

Điều nữa cần lưu ý là sự thụ phấn. Khi cây bắt đầu nở hoa, hãy để ý đến ong và các loài côn trùng thụ phấn khác. Bí đỏ có hoa đực và hoa cái. Hoa cái có bầu bên dưới đài hoa. Đây là quả bí đỏ con. Chúng cần phấn từ hoa đực để phát triển. Nếu chỗ bạn không có ong thì nên dùng cây cọ nhỏ để thụ phấn, đảm bảo một mùa thu hoạch tốt đẹp.

Thời gian trái chín cỡ vài tháng tùy mỗi giống. Khi gõ vào vỏ thấy rỗng là có thể thu hoạch. Vỏ bí đỏ rất cứng. Dùng móng tay bấm vào, nếu có vết mà không lủng thì đó là dấu hiệu tốt. Một dấu hiệu nữa là cuống trở nên cứng. Khi cắt trái khỏi dây, hãy chừa cuống dài để trữ bí được lâu hơn. Dĩ nhiên, hãy chừa lại ít giống cho năm sau.


Một bông bí đỏ cái đã thụ tinh đang phát triển thành trái.

Tỏi:

Tỏi là một trong những thảo dược cổ xưa nhất trên thế giới. Nhiều người trong chúng ta có lẽ đã biết đặc tính và công năng y học to lớn của nó, bao gồm các hợp chất lưu huỳnh (sulfonamide là loại thuốc thông dụng điều trị cầu trùng coccidiosis), khoáng chất, enzyme, vitamin và flavanoid. Dẫu có đặc tính ấm, ở đây nó có công năng điều trị chứng căng thẳng và trì trệ của đường tiêu hóa vì tiêu chảy (quá nhiều ký sinh) và cũng giúp tăng cường hệ miễn dịch.

Tỏi có thể được trồng cả trong mùa thu lẫn mùa xuân. Có nhiều giống tỏi khác nhau. Có thể trồng tỏi từ củ mua ngoài siêu thị, nhưng tốt nhất hãy mua từ các tiệm tạp hóa, trung tâm thực phẩm và những chỗ tương tự. Tỏi rất dễ trồng và chuộng đất thoát nước tốt. Mỗi củ tỏi sẽ mọc thành nhiều nhánh. Mỗi nhánh nên được trồng sâu khoảng 3 cm và cách nhau 10 cm, cuống hướng lên và đầu cắm xuống. Nếu trồng tỏi vào mùa thu, nên trồng sâu hơn để tránh bị bong gốc, vùi sâu cỡ 10 cm và trải thêm một lớp rơm trước khi tuyết rơi. Nhưng dù làm gì thì sau khi trồng, nó cần được tưới và làm cỏ.

Tỏi trồng vào mùa xuân không to như tỏi trồng vào mùa thu, nhưng chín vào cùng thời điểm, thường vào tháng 8 năm sau. Khi phần trên đổi từ xanh và đứng thẳng sang nâu/xám và ngả, thì tỏi đã chín. Nhẹ nhàng đào củ bằng bay làm vườn để tránh xây xát. Rũ sạch đất rồi đem phơi khô.


Những củ tỏi này được trữ trên kệ mát sau khi thu hoạch vào cuối hè. Trong giai đoạn hai tuần này, việc thông khí là rất quan trọng.

Bồ công anh:

Mặc dù vòng đời của bồ công anh kéo dài từ xuân sang thu, lá trở nên đắng hơn vào mùa thu, và dùng để tẩy giun tốt hơn. Công năng của bồ công anh là điều trị trì trệ, và rất hiệu quả khi kết hợp với bí đỏ để trục xuất giun sán đang bị say ra khỏi cơ thể. Vị đắng của bồ công anh kích thích thận, tăng cường dịch mật và giúp bổ sung kali bị hao hụt vì mất nước, chẳng hạn như tiêu chảy. Bồ công anh cũng giàu dinh dưỡng và giúp tăng cường hệ miễn dịch. Bồ công anh tươi có thể được thu hoạch từ tự nhiên nhưng có lẽ việc trồng và thu hoạch sẽ hiệu quả hơn. Phần nào cũng ngon và bổ dưỡng khi trộn salad. Khi hoa nở, cánh hoa vàng biến thành cục bông trắng quen thuộc. Mỗi mảnh nhỏ của cục bông là một hạt và đó là cách mà chúng phát tán nhờ gió. Lấy giống bồ công anh rất dễ. Chỉ cần rải hạt trên đất, phủ thêm một lớp đất hay cát mỏng để chúng khỏi bay mất và tưới nước. Chúng sẽ mọc ngay sau khi đất tan băng và trong khi lá non trộn salad rất ngon, những lá già sẽ được dùng vào mục đích trục xuất ký sinh cho gia cầm. Khi cây nở hoa, chừa lại vài bông làm giống cho năm sau. Hủy hết số bông còn lại để chúng khỏi mọc lung tung.

Cà rốt:

Cà rốt có công năng tẩy giun (nhờ chứa lưu huỳnh), hơi nhuận tràng (giúp thải loại giun) và bổ dưỡng nhờ rất giàu vitamin (A, C, B6), khoáng chất, kali, thiamine, folic acid và măng-gan để tăng cường hệ miễn dịch. Nó cũng trị bệnh viêm đường tiêu hóa và tiêu chảy. Chúng tôi thích kết hợp cà rốt với bí đỏ bởi vì chúng mang màu sắc của mùa thu. Có thể mua cả bao cà rốt to như túi quà nhưng thường không rõ nguồn gốc cũng như chúng có bị xử lý gì hay không. Cà rốt không khó trồng, giàu chất xơ và có ba giống: ngắn, trung bình và dài. Nếu đất của bạn cứng, giống ngắn củ có lẽ thích hợp nhất. Cà rốt phù hợp với đất tơi xốp, không lẫn đá sỏi và cành cây, độ pH từ 6-6.8, và nhiều nắng. Chúng là loài ôn đới và được gieo vài tuần trước khi tuyết tan hết. Hạt rất nhỏ và mất khoảng 2 tuần để nảy mầm. Gieo cẩn thận, cách nhau khoảng 1 cm để không quá dày bằng không thì cứ gieo dày rồi tỉa dần khi chúng nảy mầm. Hạt có thể được trộn với cát để làm dãn mật độ, hoặc dùng hạt củ cải (radish). Hạt củ cải thường nảy mầm trước, nhờ đó dễ canh luống hơn. Vùi hạt sâu độ 6 li và giữ đất luôn ẩm. Nhổ củ cải khi cà rốt đã mọc và điều này giúp cho đất tơi xốp và rộng rãi cho cà rốt phát triển. Cà rốt có thể được thu hoạch sau từ hai đến ba tháng tùy theo giống. Để vài cây trổ bông và thu hoạch hạt cho vụ mùa, dĩ nhiên… vào năm sau.

Chúng tôi sẽ dựa vào vụ mùa bí đỏ để quyết định thời điểm bắt đầu, khi tất cả các vị thuốc khác đều được thu hoạch vào cùng thời điểm. Đảm bảo mọi vị thuốc đều phải có sẵn, trong vòng hai tuần, bởi chúng ta không chỉ diệt trừ ký sinh trưởng thành mà cả trứng và ấu trùng nở ra trong khoảng thời gian đó. Chỉ cung cấp sẵn các vị thuốc, gà sẽ chọn thứ chúng cần để ăn. Rải tỏi đập dập, lá bồ công anh, cà rốt bào lên trên bề mặt trái bí đỏ cắt đôi. Có khi cần vài ngày để gà làm quen với thức ăn này nếu chúng chưa ăn bao giờ, và rắc thêm chút kê (millet) hoặc thứ gì đó để dụ chúng ăn. Sẽ tốt nếu khi gà còn nhỏ, độ 10 ngày tuổi, ăn lá bồ công anh tươi và tỏi băm. Gà dường như rất cởi mở đối với thức ăn mới, nhưng việc làm quen với bồ công anh và tỏi từ sớm sẽ không để cho đám gà sao tinh tướng có cơ hội thọc mỏ vào. Một lợi ích nữa là đặc tính chữa bệnh của tỏi, sẽ rất tốt khi gà đã quen với tỏi để khi cần là có thể điều trị một cách nhanh chóng và hiệu quả. Giờ bạn đã có đầy đủ thông tin để thực hiện. Gà của bạn sẽ yêu thích phương pháp tẩy giun này giống như gà của chúng tôi mỗi bận vào thu! Và bạn sẽ thấy lợi ích về mặt sức khỏe mà chúng mang lại cho bầy gia cầm vào những tháng mùa đông.

Susan Burek chủ trại Moonlight Mile Herb Farm ở Willis, Michigan (www.moonlightmileherbs.com).
Laura Corstange chủ trại The Wishing Tree ở Plainwell, Michigan (www.wishing-tree.com).
Cả hai nhà thảo dược này tư vấn cho diễn đàn Blue MoonForum, một diễn đàn về thảo dược dành cho người và động vật, đặc biệt là gia cầm, ở www.members.boardhost.com/bluemoon.