Sổ Tay Trọng Tài - Chương 9: Trưng bày đặc biệt

Chương 9: Tiêu Chuẩn Đặc Biệt – Trưng Bày Đặc Biệt

TRƯNG BÀY (EXHIBIT)
Betta ở nhóm này thuộc về nhiều thể loại khác nhau. Nói đơn giản, nhóm này bao gồm những gì khác với Đơn sắc, Nhị sắc, Hoa văn và Hoang Dã vốn đã được mô tả trước đó. Cũng vậy, có một phân nhóm để trưng bày tùy chọn, chẳng hạn như nhiếp ảnh (photography).

PHÂN NHÓM

CẶP (PAIR)

TRỌNG TÂM ĐÁNH GIÁ
Betta được đánh giá như một đội (unit), không như những cá thể. Một cách lý tưởng, cặp cá phải tương thích (compatible) về kích thước với cá mái hơi nhỏ hơn cá đực. Cặp cá phải thể hiện tiềm năng là một cặp thực sự tương thích cho việc sinh sản.

Các thí ngư (entries) trong lớp này bao gồm một đực và một cái với sự nhấn mạnh vào khả năng sinh sản – để duy trì loại Betta đó. Cặp thí ngư mong đợi sẽ trình bày những đặc điểm và tính trạng tốt nhất cho loại của chúng. Mục đích của lớp này là để trưng bày cặp cá có khả năng sinh sản tốt nhất.

YÊU CẦU ĐẶC BIỆT
■ Cặp cá phải phù hợp về hình dạng, màu sắc và vây trong khi cân nhắc những khác biệt về hình dạng và vây ở đực và cái. Do vậy, dẫu đực đỏ và mái xanh dương trên thực tế có thể sinh sản, chúng không thể được trưng bày như là cặp cá giống. Nếu một con bị chết trước khi việc đánh giá bắt đầu, con còn lại sẽ tự động được tham gia vào lớp đơn phù hợp.

■ Bất kỳ loại Betta nào đều có thể được trưng bày theo cặp kể cả các biến dị (giả sử cả hai đều thể hiện biến dị). Các thí ngư phải là những hậu duệ (siblings) từ cùng một bầy. Cặp sẽ được trưng bày theo hai loại – loại Splendens và Hoang Dã.

■ Có hai ngoại lệ với yêu cầu về khả năng sinh sản.
1. Cặp xanh dương có thể được trưng bày mặc dù bầy lai sẽ không tạo ra 100% cá bột xanh dương.
2. Cá đen đực có thể được trưng bày với cá đen cái hữu sinh hay vô sinh [ám chỉ black melano].

■ Ví dụ về những cặp cá không hợp lệ là:
1. Đen đực/Xanh Thép cái (hay bất kỳ sự chênh màu nào khác).
2. Betta imbellis đực/Betta splendens cái (hay bất kỳ sự pha trộn “loài/biến dị” nào khác).
3. Cá đực loài xây tổ bọt/Cá cái loài ấp miệng.
4. Cá đực đuôi đơn/Cá cái đuôi kép.
5. Cặp cá thể hiện cùng một lỗi. (Điểm nhấn là ngăn ngừa việc dự thi những cặp vốn không được tham gia một cách đơn lẻ [từng con] vào một lớp triển lãm thông thường – do đó, cặp cá thể hiện cùng lỗi màu chẳng hạn như lem đỏ, hoa văn bất thường v.v. không được coi như là phẩm chất ngoại lệ).

HƯỚNG DẪN: Đánh giá theo mọi đặc điểm chuẩn mực của Betta, áp dụng hướng dẫn lỗi phù hợp cho màu/lớp đại diện của cá. Mọi tiêu chuẩn hình dạng cho mỗi giống (breed) sẽ áp dụng như đã nêu lên bởi tiêu chuẩn đặc biệt đó.

TẤT CẢ NHỮNG LỖI CHUNG VỀ DẠNG VÀ VÂY VÀ MÀU SẮC ĐỀU ÁP DỤNG. VIỆC TÍNH LỖI VỐN TỪ NẶNG ĐẾN TRỌNG NHƯ ĐƯỢC GIẢI THÍCH Ở CÁC PHẦN TRƯỚC ĐỀU PHỤ THUỘC VÀO LỖI LOẠI.

LỖI
1. Biến dị về tông màu giữa một cặp (lỗi nặng)
2. Cặp hoa văn không thể hiện phân bố màu và hoa văn giống hệt (lỗi trọng)
3. Chênh về kích thước vốn gây trở ngại cho việc lai tạo (lỗi trọng)
4. Vây lưng bị chênh, chẳng hạn như đuôi đơn với đuôi kép (lỗi loại)
5. Cặp đôi được ghép không phù hợp, như đã nói trong các ví dụ về những cặp không hợp lệ (lỗi loại)

Bỏ Qua Sự Vô Sinh Ở Cá Đen Cái. Điều này là cần thiết bởi vì bạn đánh giá trên kiểu hình, và không được mong đợi để biết chắc rằng cá cái được trưng bày là vô sinh.

BIẾN DỊ (VARIATIONS)

Tính Trạng Mới​

Betta được ủy quyền ở đây không phù hợp với những yêu cầu về hình dạng và/hay màu sắc tiêu chuẩn của mô tả Hạng Mục Triển Lãm trước đó. Chúng bất thường và hiếm, hay những màu và/hay dạng mới. Ở đây, các trọng tài tìm kiếm màu sắc hay hình dạng bất thường vốn có thể trở thành một tiêu chuẩn tương lai. Sự chủ quan cao độ có thể được mong đợi từ việc đánh giá những lớp như thế này.

MÀU SẮC (COLOR):
Ngành này dành cho các biến dị màu sắc hay hoa văn; một trưng bày cho màu sắc Betta tương lai. Những nhà lai tạo, người phát hiện ra một đột biến hay tạo ra một biến dị màu sắc hay hoa văn mới có thể trưng bày phát hiện của mình, và sự phát triển tiến bộ của nó tại lớp này. Khi tính trạng trở nên sẵn có với số lượng lớn, nhà lai tạo cũng nên trưng bày chúng như là bộ ba (trio) phù hợp để chứng tỏ sự ổn định về màu sắc. Chẳng bao lâu, nó có thể trở nên phổ biến một cách đáng kể và nhận một chỉ định Loại (Type) của chính mình. Thí sinh cũng có thể áp dụng Ngành này cho các màu “độc lạ” vốn không được phát triển xa hơn.

Yêu Cầu Đặc Biệt
■ Betta vốn phù hợp cho những lớp màu khác không được phép [tham dự] ở đây, và nếu không được tái phân loại trước khi việc đánh giá bắt đầu, thì bị loại.

■ Thí sinh được yêu cầu đặt tên (label) thí ngư của mình, và phải chi tiết. Cụ thể, tên sẽ được trọng tài sử dụng để xây dựng tiêu chí cho việc đánh giá cá. Một con cá có tên “half black” [nửa đen], do đó sẽ được đánh giá theo mức độ mà nó thực sự “nửa đen”, sự tách bạch của đường phân cách giữa vùng đen và không-đen, độ đậm và thuần của màu đen .v.v. Vì lý do này, sẽ cần thiết khi thí sinh cung cấp một tên mô tả (descriptive label) vốn cho phép trọng tài đánh giá cá tương ứng với ý tưởng về màu đó. Tên được sử dụng để bán Betta, nếu không mô tả, là không thích hợp. Thí sinh ghi chú thông tin nhãn lên Bản Đăng Ký và Ban Triển Lãm đảm bảo rằng nhãn được chuẩn bị đúng đắn và được dán lên lọ trưng bày.

Một số ví dụ về tên là:

Tên Không Đầy Đủ
Color [Màu]
Mixed Colors [Màu Trộn]
Johnson Betta
Symmetrical Marble [Cẩm Thạch Đối Xứng]

Tên Đầy Đủ
Tím
Alternating color stripes [sọc màu biến thiên]
Tangerine pastel
Half Black [Nửa Đen]

Hướng Dẫn cho Trọng Tài
■ Không Tên? – Loại!

■ Các trọng tài nên miễn cưỡng loại cá dựa trên tên gọi và nên làm vậy chỉ khi tên và việc kiểm tra cá của họ không đem lại ý tưởng nào về biến dị mà họ được yêu cầu đánh giá. Nếu trọng tài có thể tìm ra biến dị nhưng thấy tên gọi không đầy đủ, cô/anh ta nên đánh giá lớp theo tiêu chí của mình và ghi chú lên Bản Đăng Ký về tên gợi ý. Nếu phải loại bất kỳ thí ngư nào vốn không được đặt tên đầy đủ, trọng tài phải đảm bảo rằng lỗi từ phía thí sinh, không phải Ban Triển Lãm.

■ Áp dụng tất cả các tiêu chí đánh giá chuẩn mực, ngoại trừ cho màu sắc và hoa văn riêng.

■ Sử dụng tên hay mô tả như là tiêu chí. Chẳng hạn, nếu tên là “tím”, đối xử với biến dị màu như thể nó đang trong một lớp gọi là “tím”. Khi đánh giá cá đơn sắc, đánh giá theo tông màu đồng nhất, cường độ màu và mức độ tương phản của sự nhiễm màu thứ hai và thứ ba.

■ Khi so sánh những biến dị khác biệt với nhau:
- Ưu tiên cho màu sắc và hoa văn vốn phát triển rõ nhất.
- Bởi vì biến dị là bước đầu tiên cho sự phát triển của một dòng mới, nếu hàng loạt thí ngư thể hiện biến dị màu, thì biến dị đó có lợi thế so với những biến dị màu khác, được trưng bày trong các hạng mục đơn.
- Một số biến dị màu sắc và hoa văn được săn lùng ráo riết là: Cam, Tím, Gold, Betta sọc (striped) v.v. Xem All About Bettas [Walt Maurus], trang 49.

HÌNH DẠNG (FORM)
Ngành này dành cho các biến dị về cấu trúc (structure), một trưng bày cho hình dạng cá tương lai. Những nhà lai tạo, người phát hiện ra một đột biến hay tạo ra một biến dị hình dạng mới có thể trưng bày phát hiện của mình, và sự phát triển tiến bộ của nó tại lớp này. Khi tính trạng trở nên sẵn có với số lượng lớn, nhà lai tạo cũng nên trưng bày chúng như là bộ ba (trio) phù hợp để chứng tỏ sự ổn định về tính trạng. Chẳng bao lâu, biến dị có thể trở nên phổ biến một cách đáng kể và nhận một chỉ định Loại (Type) của chính mình. Thí sinh cũng có thể áp dụng Ngành này cho các cấu trúc “độc lạ” vốn không được phát triển xa hơn. IBC không bỏ qua việc sử dụng hormon, xạ trị hay những kỹ thuật khác vốn có thể biến đổi một cách nhân tạo nền tảng di truyền của Betta. Những trọng tài người có lý do để nghi ngờ rằng một thí ngư từng được điều trị, vẫn sẽ đánh giá cá, nhưng viết một báo cáo, nêu tên chủ cá và lý do để nghi ngờ, với Ban Trọng Tài.

Yêu Cầu Đặc Biệt
Thí sinh được yêu cầu đặt tên cho các thí ngư của mình, và phải chi tiết. Thí sinh ghi chú thông tin nhãn lên Bản Đăng Ký và Ban Triển Lãm đảm bảo rằng nhãn được chuẩn bị đúng đắn và được dán lên lọ trưng bày.

Một số ví dụ về tên là:

Tên Không Đầy Đủ
Form [Dạng]
Form of Fish [Dạng Cá]
Form of Tail [Dạng Đuôi]
Scales [Vảy]

Tên Đầy Đủ
Hearttail [Đuôi Tim]
Fusetail [Đuôi Dính]
Tripletail [Đuôi Tam]
Doubletail Plakat [Plakat Đuôi Kép]

Hướng Dẫn cho Trọng Tài
Loại một thí ngư vốn không được đặt tên đầy đủ, sau khi đảm bảo rằng lỗi từ phía thí sinh, không phải Ban Triển Lãm. Nếu tên không phù hợp, trọng tài phải loại thí ngư dẫu biến dị là rõ ràng.

■ Áp dụng tất cả các tiêu chí đánh giá chuẩn mực, ngoại trừ phần biến dị.

■ Sử dụng tên hay mô tả như là tiêu chí (chẳng hạn), nếu tên/nhãn là đuôi tam (tripletail), đánh giá chất lượng của các thùy đuôi, độ sâu phân tách, v.v. như thể lớp có tồn tại.

■ Khi so sánh những biến dị khác biệt với nhau:
- Ưu tiên cho biến dị hình dạng vốn phát triển rõ nhất.
- Ưu tiên cho những dạng mà theo trọng tài có tiềm năng phát triển thành một dòng thực sự. Do đó, nếu hàng loạt thí ngư đều thể hiện biến dị, thì biến dị đó phải có lợi thế so với những biến dị hình dạng khác, được trưng bày trong các hạng mục đơn.

Một số đặc điểm không mong đợi:
- Giảm số lượng vây;
- Giảm kích thước tương đối của các vây;
- Các tính trạng làm suy giảm thị lực, hành vi, đối xứng hay sức khỏe;
- Chuyển đổi từ dạng hay vây (form or finnage) cá đực sang cá cái, hay ngược lại.

Một số biến dị hình dạng được săn lùng cao độ:
- Đuôi Tam (Tripletail);
- Vây Lưng Buồm (Sailfin Dorsal);
- Đuôi Tim (Hearttail);
- Đuôi Dính (Fusetail);
- Vây Dính (Fusefin – vây lưng, đuôi và vây hậu môn dính liền làm một)
- Giant Bettas [?]
- Đuôi tưa kép (double-tail crowntail)

Tính Trạng Phát Triển​

DẠNG VÀ VÂY (FORM & FINNAGE)
Việc bỏ qua màu sắc của một con cá là không dễ dàng nhưng nó thường chỉ quan trọng khi xem xét tính trạng khác. Trong trường hợp này đó là sự phát triển của thân và vây. Betta được coi là thích hợp cho lớp này phải có sự phát triển mạnh mẽ của thân và/hay vây.

Lưu Ý Đặc Biệt:
1. Betta tham dự vào lớp này sẽ không bị di dời hay loại bỏ vì sai lớp.

TÙY CHỌN (OPTIONAL)

Các lớp sáng tác (novelty) được đưa vào những triển lãm hội nghị. Chúng cũng có thể được đưa vào bất kỳ triển lãm chính thức nào theo mong muốn của câu lạc bộ đăng cai.

Không lớp Tùy Chọn nào được cạnh tranh cho Giải Cá Đẹp Nhất (Best of Show), điểm số IBC hay giải cuối-năm (end-of-year). Việc đánh giá là cực kỳ khó khăn bởi vì IBC không cung cấp [chương trình] huấn luyện và chỉ có những tiêu chuẩn sơ lược cho những lớp này. Các trọng tài được tự do quyết định hoàn toàn theo sở thích của riêng mình. Bất cứ khi nào có thể, sẽ là lý tưởng khi lựa chọn một Trọng Tài có xu hướng nghệ thuật để đánh giá ba lớp đầu tiên này.

Khác với các lớp cá, thí sinh trong một lớp tùy chọn (nhất là hai ngành cuối) cũng phải là tác giả/nghệ sĩ. Hạng mục [được thực hiện] bởi bên thứ hai sẽ bị loại, trừ phi được tham dự dưới tên của tác giả hay nghệ sĩ.

NGHỆ THUẬT

ẢNH (PHOTOGRAPH)
Lớp này được mở cho các hạng mục phim ảnh, bao gồm trưng bày ảnh tĩnh (still photography), video băng từ (tapping) hay số (digital), hay ảnh động (motion picture). Tuy nhiên, các hạng mục được đánh giá trên sự thể hiện nghệ thuật của chúng về Betta, không trên nội dung giáo dục.

Việc bố trí hình ảnh (photographic setting) không được tiết lộ danh tính của thí sinh, bằng không tác phẩm sẽ bị loại. Việc đặt một mảnh giấy nhỏ lên bất kỳ chữ ký hay tên viết tắt (initials) nào có thể che dấu danh tính. Đừng sử dụng băng keo nếu nó có thể làm hư ảnh.

Yêu Cầu Đặc Biệt
Chủ đề Betta là bắt buộc. Thí sinh chịu trách nhiệm cho mọi sắp xếp trình bày bao gồm bất kỳ kệ (stand), ánh sáng, dụng cụ trình chiếu và những thứ cần thiết khác.

Hướng Dẫn cho Trọng Tài

Xem xét tình trạng thể chất của hạng mục.
■ Nó có được đóng khung thích hợp?
■ Nó có bị hư hỏng?

Xem xét chủ đề.
■ Nó có thú vị độc đáo?
■ Nó có phải là một trình bày thích hợp không?

Xem xét chất lượng in ấn
■ Nó có tiêu điểm sắc nét?
■ Nó có thoải mái khi phóng to hay khuyết điểm phim?

MINH HỌA (ILLUSION)
Ngành này dành riêng cho tranh sơn dầu, acrylic hay màu nước; hình vẽ bút mực; bút chì hay phấn; và những minh họa tương tự khác.

Yêu Cầu Đặc Biệt
Chủ đề Betta là bắt buộc. Thí sinh chịu trách nhiệm cho bất kỳ sắp xếp trình bày đặc biệt nào chẳng hạn như kệ (stand) hay ánh sáng.

Nếu nghệ sĩ đã ký hay ký tắt lên tác phẩm ở mặt trưng bày, ban triển lãm phải che dấu chữ ký/tên viết tắt, bằng không tác phẩm sẽ bị loại.

Hướng Dẫn cho Trọng Tài

Xem xét tình trạng thể chất của hạng mục.
■ Nó có được đóng khung thích hợp?
■ Nó có bị hư hỏng?

Xem xét chủ đề.
■ Nó có thú vị độc đáo?
■ Nó có phải là một trình bày thích hợp không?

ĐỒ MỸ NGHỆ (CRAFT): Lớp độc đáo này phục vụ cho việc trưng bày tất cả những loại tác phẩm khác vốn không hợp lệ trong hai lớp trước đó. Một số ví dụ điển hình có thể là: tượng đất sét, thủy tinh, kim loại hay gỗ; đồ da thuộc, đồ thêu, bản viết tay (manuscript) v.v.

Một hạng mục có thể bị loại chỉ khi nó phải thuộc về hai lớp trước, danh tính của thí sinh bị lộ, hay thí sinh không phải là tác giả hay nghệ sĩ.

Yêu Cầu Đặc Biệt
Chủ đề Betta là bắt buộc. Như hai triển lãm kia, thí sinh chịu trách nhiệm cho bất kỳ sắp xếp trình bày nào.

Hướng Dẫn cho Trọng Tài
■ Đối tượng có mang một chủ đề Betta?
■ Đồ mỹ thuật (artistic item) được ưu tiên hơn đồ phóng tác (novelty item).