Tuyển chọn – chìa khóa để thành công

Tuyển chọn – chìa khóa để thành công
Rey Bajenting (Roosterman 06) - https://manapub.wordpress.com

Trong chọi gà, tuyển chọn là chìa khóa để thành công. Trong lai tạo, đó là việc tuyển chọn chất liệu và con giống phù hợp. Để đá cáp và đá giải derby, đó là việc tuyển chọn một chiến kê đá trường tốt. Và nếu bạn có khả năng tài chính, mà không trực tiếp thực hiện bất kỳ công đoạn nào của trò chọi gà, việc tuyển chọn nhà lai tạo, tay nài và biệt dưỡng phù hợp là vấn đề sống còn.

Và nên nhớ, trống hay làm nên tay biệt dưỡng giỏi, không phải tay biệt dưỡng giỏi làm nên trống hay. Bước đầu tiên để biệt dưỡng thành công là tuyển chọn phù hợp.

Như đã nói ở chương trước, tuyển chọn đôi khi là tương đối, tùy thuộc vào định hướng, môi trường, cơ hội và thậm chí cả số năm mà một người lăn lộn trong bộ môn này. Tuy nhiên, có những nguyên tắc được chấp nhận rộng rãi trong việc tuyển chọn chiến kê đá trường.

Khoa học chiến thắng bắt đầu bằng nghệ thuật tuyển chọn. Nguyên tắc đầu tiên trong tuyển chọn mà tôi học hỏi từ các sư phụ: Đừng bao giờ hy sinh ổn định (concrete) bằng biến hóa (variable).

Dòng gà hoàn hảo, hết sức cân bằng, từ cước bộ (gait), cấu trúc cơ thể cho đến dáng, đầu nhỏ, mắt đỏ tươi, chân cân đối với đùi hơi dài hơn cán, cán nhỏ và ngón mảnh mai là ví dụ về những yếu tố ổn định, trong khi năng lực chiến đấu là biến hóa. Yếu tố ổn định không thay đổi. Năng lực chiến đấu thay đổi tùy vào lối đá của đối thủ và tình trạng thế chất của gà nhà.

Đừng chọn trống thiếu một vài thông số ổn định chỉ vì bạn thấy nó xổ tốt một đôi lần.

Chỉ sau khi một trống đạt tiêu chuẩn của bạn về yếu tố ổn định thì bạn mới xổ nó để xem nó có đạt tiêu chuẩn về lối đá hay không.

Trước hết, xác định xem chiến kê có chất lượng tốt hay không, về lai tạo và dòng giống. Có những dấu hiệu về một chiến kê chất lượng cao chẳng hạn như đầu nhỏ, mắt sáng và ngoại hình chung. Tuy nhiên, đảm bảo tốt nhất mà bạn có là danh tiếng của nhà lai tạo.

Cũng xác định xem những con mà bạn sắp mua có được nuôi dưỡng phù hợp hay không. Chúng có được chăn thả từ nhỏ? Chúng có được cột dây phù hợp từ bảy tháng tuổi trở đi? Và chúng có được cung cấp đầy đủ dưỡng chất và luôn mạnh khỏe từ khi ra đời?

Rồi kiểm tra các đặc điểm thể chất. Dáng cân đối, vai rộng, thân hình bầu dục với xương lườn hơi nhô, chiều dài cổ vừa phải, lông đuôi cân đối, cán nhỏ trơn láng và hơi ngắn so với đùi, và quan trọng nhất là cước bộ (gait).

Những trống chậu bẹt (flat footed) xấu xí phải được loại bỏ ngay. Cước bộ không chỉ là tỷ lệ cân đối giữa thân, cổ và chân. Nó cũng liên quan đến sự hài hòa về vận động của chiến kê: cách nó bước đi, sải bước dài đều, ngón thới hoàn toàn chạm đất, cảnh giác và tập trung.

Các trống hay luôn cảnh giác và dường như hòa hợp với môi trường. Khi chúng đứng hay bước đi, ngón thới hoàn toàn chạm đất; chúng ngẩng cao đầu; và bước đi với những sải dài đều về phía trước.

Quan sát cặn kẽ cách trống bước đi. Một trống bước ngắn có tầm vươn chiều đứng (vertical reach) thấp. Trong khi một trống bước theo lối điệu đà (high action fashion), nghĩa là nó co bàn chân lên sát ngực, có tầm vươn chiều ngang (horizontal reach) ngắn.

Chỉ những trống đạt tất cả những tiêu chuẩn ở trên mới được xổ để coi lối đá. Thường thì chúng xổ tốt.

Trống hay không chuyên một lối đá nhất định nào, không nhất thiết là gà đá gác (angat), gà bám đất (grounder) hay gà nạp cao (breaker) nhưng chúng có thể là bất kỳ hay tất cả những loại trên nếu tình thế bắt buộc.

Đừng quá tập trung vào thể lực, bởi chúng thường chậm. Đừng quá tập trung vào tốc độ, bởi chúng thường đâm không chính xác. Đừng quá tập trung vào gà nạp cao, bởi nó gần như yếu kém trên mặt đất. Quan trọng hơn cả, đừng quá tập trung vào gà né tránh. Bởi nó không tập trung vào việc triệt hạ đối thủ; mà hầu như chỉ chăm chăm để tránh bị hạ. Cũng bằng mọi giá, tránh những trống quen đá lông. Trong những trận đấu khốc liệt (cut-throat competition) ngày nay, điều đó sẽ thực sự khiến cổ của nó bị cắt (throat cut).

Phòng thủ, tự nó, không mang lại chiến thắng. Trống hay hung dữ ngay cả trong phòng thủ: đâm sau khi dạt, phản đòn trong lúc thoái bộ, và luôn nỗ lực tiên hạ thủ vi cường (beat the opponent to the draw).

Khôn ngoan không đồng nghĩa với khả năng tránh đòn. Đó là khả năng tung ra những đòn chính xác vào thời điểm thích hợp khiến địch thủ không thể tránh né.

Một trống hàng đỉnh đá từ bất kỳ góc độ nào, không chỉ bên trên hay đằng sau. Mà nó có thể ghi điểm bằng những cú đá từ phía dưới, từ mặt bên hay thậm chí, khi lưng của nó đang tựa vào tường.

Trong tuyển chọn chiến kê đá trường, hai đặc điểm quan trọng nhất, theo thứ tự, là lối đâm (cutting ability) và gan lì (gameness). Nhiều người mà tôi trao đổi, kể cả một số sư phụ, không đồng ý với tôi rằng lối đâm xếp trên gan lì. Lý do của tôi là, bởi đây là trò đâm chém, nên lối đâm phải xếp trên gan lì. Một chiến kê ít gan lì mà đâm tốt vẫn có thể giết chóc và thắng trận. Nhưng một chiến kê gan lỳ đến chết (dead game cock) mà không đâm thì chẳng thể chém giết và do đó, không thể chiến thắng. Nhiều khả năng, nó sẽ có kết cục đúng như vậy – chết ngắc (dead gamecock).

Rồi sau lối đâm, gan lỳ – thể lực – và độ bền (endurance) mà tôi thích gộp chung thành nền tảng (bottom), tôi chọn tiếp khôn ngoan – lanh lợi (agility) – và tốc độ. Cả ba phải đi chung với nhau. Bởi vì lanh lợi là đặc điểm cho phép một trống khôn ngoan thực hiện những điều cần thiết trong một tình huống đặc biệt, và tốc độ cho phép nó thực hiện điều đó nhanh hơn địch thủ.

Cũng trong việc đánh giá năng lực chiến đấu, các sư phụ coi tốc độ là rất quan trọng. Tốc độ xử lý, tốc độ ra đòn. Bởi vì, như người ta thường nói, chiến kê giống như xạ thủ, phải nhanh hay là chết.

Dẫu sao, bởi vì chúng ta, người Filipino, đá cựa dao dài, chúng ta nên cân nhắc những đặc điểm vốn thuận lợi hơn với loại vũ khí như vậy.

Tương tự với lối đâm xếp trên gan lì; tốc độ xếp trên thể lực; thời điểm xếp trên tốc độ; và khôn ngoan xếp trên độ bền. Hãy ghi nhớ điều này và bạn sẽ thắng nhiều hơn thua.

Tuy nhiên, nhằm mục đích định nghĩa chiến kê với năng lực chiến đấu tốt, tôi gom tất cả những đặc điểm quý giá này còn 3 cái thôi: lối đâm; gan lỳ – thể lực – và độ bền tức nền tảng nói chung; cùng khôn ngoan – lanh lợi – và tốc độ.

Trống hay không có bất kỳ lối đá đặc biệt nào. Chúng có lối đâm, nền tảng, cùng khôn ngoan – lanh lợi – và tốc độ. Những đặc điểm vốn nhắm đến một điều. Triệt hạ đối thủ.


Một trống điều tương đối đẹp mã của RB Sugbo Gamefowl Technology hiện đang ở trong sân lai tạo của Danny Salazar ở Bataan. Chìa khóa của tuyển chọn là đặc điểm thể chất. Dáng cân đối, vai rộng, chiều dài cổ vừa phải, lông đuôi cân đối.

Lối đâm
Lối đâm (cutting ability) là khả năng tung đòn sát thương một cách chớp nhoáng.

Trống đâm tốt đá duỗi chân tối đa. Điều này có lợi thế vươn xa và đâm sâu hơn. Nó đá mục tiêu có chủ đích và với tác động gây tổn thương tối đa. Nó không nhất thiết phải co hết chân sau khi đá một cú nhằm đá tiếp cú nữa. Nghĩa là, nó có thể đâm liên tiếp nhiều cú trong một thời gian ngắn bằng tốc độ siêu đẳng, nhờ vậy có nhiều cơ hội để tiên hạ thủ vi cường.

Ngược với quan điểm chung rằng lối đâm chỉ phụ thuộc vào dòng gà, lối đâm trên thực tế được quyết định bởi ba yếu tố: di truyền, tâm lý và thể chất.

Vâng, lối đâm tốt được cản vào dòng gà. Có dòng đâm rất tốt. Nó nằm trong gien của chúng. Tuy nhiên, trạng thái tâm lý và điều kiện thể chất cũng ảnh hưởng đến lối đâm. Khi chiến kê không có trạng thái tâm lý tốt, khi thiếu tập trung hay khi tâm trí của nó không hoàn toàn hướng vào trận đấu, thì nó có thể mất đi lối đâm của mình, bởi nó mải lo nghĩ đến những thứ khác thay vì hạ sát địch thủ của mình. Điều kiện thể chất cũng rất quan trọng. Trống căng cơ (muscle-bound) hay cơ bắp lỏng lẻo không thể đâm tốt. Điều này cũng đúng với những trống không ở trọng lượng phù hợp của mình hay độ ẩm cơ thể kém lý tưởng.

Nền tảng
Về nền tảng, tôi muốn nói đến gan lỳ – thể lực – và độ bền. Gan lỳ – thể lực – và độ bền dường như có liên quan. Đây là ba đặc điểm làm nên nền tảng, khả năng chiến kê đá đến giọt máu cuối cùng với sự quyết tâm và năng lực đâm chém đến hết trận.

Gan lỳ là xu hướng hạ sát không ngừng nghỉ, bất kể tình huống. Không chỉ khao khát kéo dài trận đấu thông qua việc cắn mổ một cách liên tục trong lúc dứ (careos). Có sự khác biệt giữa một chiến kê gan lỳ với con vốn chỉ mổ trả đũa. Gan lỳ, như người ta nói, là nền tảng vốn cho phép một chiến kê thực hiện tất cả những điều kỳ diệu.

Thể lực là khả năng tung đòn một cách dứt khoát và mạnh mẽ để đâm dao sâu vào da thịt [địch thủ] dẫu đang bị tang nặng.

Độ bền là khả năng vượt qua đau đớn và chịu đựng chấn thương, kể cả những vết chí mạng, trong một thời gian dài.

Ba đặc điểm này làm nên nền tảng. Là khả năng chiến kê trụ cho đến hết trận. Là năng lực vượt qua nghịch cảnh (come from behind). Là bản năng sát thủ với chút sức tàn và giọt máu cuối cùng.

Khôn ngoan – lanh lợi – và tốc độ
Khôn ngoan – lanh lợi – và tốc độ hoàn tất định nghĩa về một trống hay. Khôn ngoan là khả năng nhận biết phải làm gì trong một tình huống nhất định. Lanh lợi cho phép chiến kê thực hiện điều phải làm trong tình huống đó và tốc độ là để tiên hạ thủ vi cường. Một trống khôn ngoan có thể biết phải làm gì nhưng nếu không lanh lợi, nó không thể thực hiện điều mà mình phải làm. Và nếu không tốc độ, địch thủ có thể đá nó trước khi nó thực hiện điều mà mình phải làm. Khôn ngoan là khả năng di chuyển một cách thông minh nhằm đưa địch thủ vào vị thế bất lợi, chẳng hạn gác trên địch thủ khi giao nạp. Lanh lợi là đặc điểm cho phép trống khôn ngoan thực hiện điều phải làm, tốc độ để tiên hạ thủ vi cường và, để đá một cách gọn gàng vào thời điểm hoàn hảo.

Chìa khóa của tuyển chọn
Thứ nhất, hãy đảm bảo chiến kê xuất phát từ dòng gà hay, nghĩa là chất lượng tốt và thuộc về bầy gà với tỷ lệ thắng trận cao.

Thứ nhì, đảm bảo rằng nó được nuôi nấng một cách lý tưởng, với dinh dưỡng phù hợp, thả rông và cột dây; hay trong những điều kiện nuôi nhốt như lồng kẽm hay lồng dưỡng. Rồi học cách đánh giá cấu trúc cơ thể, dáng, cân bằng, mắt, cánh, cán. Theo lời khuyên chung, một chiến kê đẹp mã, với tỷ lệ phù hợp và duyên dáng trong chuyển động thì thường là một trống hay.

Sau cùng, còn phải cân nhắc đến lối đá. Nguyên tắc hàng đầu đó là, một trống đá địch thủ nhiều hơn bị đá là tốt, và một trống thường đá trước là tốt nhất.


Một trống giống đẹp mã.


=======================================


Ghi chú

*Bấy lâu nay chúng ta vẫn nhìn nhận việc lai tạo một cách phiến diện là “phương pháp cản gà” nên thường xem nhẹ hoặc tách rời các vấn đề tuyển chọn và thanh lọc. Kenny Troiano xây dựng một mô hình lai tạo hoàn chỉnh bao gồm ba mặt như sau: lai tạo – tuyển chọn – thanh lọc.


*Gan lỳ (gameness) là chủ đề gây tranh cãi. Theo Ron Chappell, tác giả cuốn The Professional Breeder ‘s Guide, thì chả có con gà nào gọi là “gan lỳ đến chết”. Và nói khôi hài thì những con được gọi như vậy chẳng qua là bị đâm chết ngắc nên không kịp bỏ chạy mà thôi! Trên thực tế, chúng ta muốn cản gà theo hướng gan lỳ nhất và lối đá (hoặc đâm) hay nhất. Cái khó của nhà lai tạo là hai tính trạng này hoàn toàn đối lập nhau. Theo Floyd Gurley, thì một khi gà thể hiện sự gan lỳ ra ngoài tức đá dằng dai đến cả tiếng, thì thực ra chúng đều đá dở, đâm kém. Còn những con đâm hay, hạ thủ chớp nhoáng thì chúng ta không thể kiểm chứng mức độ gan lỳ của chúng và có nhiều khả năng lẫn vào máu rót! Mỗi tác giả đều có hướng giải quyết khác nhau, Floyd Gurley cho rằng môi trường tác động đến 50% và ông cải thiện gan lỳ bằng phương pháp chăn thả (và chấp nhận vài con chạy bậy). Keany Troiano quan sát và thống kê trên diện rộng nhiều bầy khác nhau trước khi quyết định tuyển chọn những cá thể làm giống. Đây là cách làm bài bản dựa trên nền tảng cận huyết truyền thống mà hầu hết các nhà lai tạo ở ta không đủ điều kiện để theo đuổi. Còn Ron Chappell, ông đưa ra quan điểm “gan lỳ thực tế” (pit game) và tuyên bố đi theo đường lối trung dung giữa hai thái cực (cực hay & cực gan lỳ) nhưng ông không cho biết cách làm cụ thể. Những chuyện như thế này “bàn đến sáng cũng chưa xong” nhưng đừng quên điều mà chúng ta mong muốn là chiến thắng chứ không phải là gan lỳ. Bởi vậy nếu đá mười trận mà thắng sáu và thua bốn (bỏ chạy) thì vẫn hơn là thắng một và thua chín (chịu chết không chạy). Đấy là quan điểm cản gà để đá và chiến thắng, còn nếu cản gà để bán (bản thân không đá trường) thì nên cản gà gan lỳ hết mực bởi gà chết tại trận còn đỡ chớ bỏ chạy thì sẽ bị khách hàng mắng vốn. Thua một độ gà đồng nghĩa với việc mất gà và mất tiền, nhưng thua trong trường hợp gà chạy, gà rót thì còn mất mặt nữa!

*Người Filipino đá thể loại cựa dao dài (long knife/slasher/tari) với chiều dài không hạn chế. Loại cựa này, cùng với cựa dao Peru (Navaja), có tính sát thương rất cao. Cấu tạo mũi và lưỡi cựa cho phép nó đâm, cắt và rọc theo hai chiều, cả vào lẫn ra. Để so sánh, cựa tròn (gaff) chỉ đâm mà không cắt hay rọc. Kẻ gian lận thường đập dẹp đầu cựa để nó có thể cắt, rọc, tranh thủ chút lợi thế. Gà đá cựa tròn phải đâm chính xác vào các yếu huyệt và đủ lực để cựa vô sâu, gây thương tổn cho địch thủ. Nhìn chung, các trận đấu bằng cựa tròn thường kéo dài hơn so với cựa dao, và do đó chiến kê cần độ bền và gan lỳ ở mức độ cao hơn.

*Gà Phi là gà Mỹ được phát triển để đá thể loại cựa dao dài. Các trận đấu thường kết thúc chóng vánh, trong vòng mấy chục giây. Xét về mặt chiến thuật thì độ gà Phi chú trọng vào khai cuộc, xét về mặt kỹ thuật thì chỉ cần đâm trúng mình địch thủ là được, bởi gần như trúng là chết, toàn bộ sức lực tập trung vào độ chục chân đầu. Những con bật cao, bay dữ và chém xối xả từ trên không có nhiều lợi thế, độ chính xác không yêu cầu cao như cựa tròn. Bởi vậy, loại gà Phi với chân cao kều và lưng dài (high action) xuất hiện. Theo một số sư kê Mỹ thì việc lai tuyển chọn để tạo ra kiểu hình như vậy mất rất nhiều thời gian, cỡ năm bảy chục năm và nhiều khả năng gà Mỹ gốc đã được pha với giống gà modern game chân cao để tạo ra gà Phi với kiểu hình cao kều này. Modern game vốn là gà chọi Anh (old english game) lai với gà đòn Malay nhưng hầu như không được dùng để đấm đá, trên thực tế nó là một thử nghiệm thất bại và không như tên gọi (game), nó là gà kiểng. Dẫu phù hợp với thể loại cựa dao, nhưng nếu dùng nó để đá cựa tròn vốn đòi hỏi gan lỳ và độ bền thì máu rót sẽ lộ ra!


Loại gà Phi cao kều (high action) đặc trưng của thể loại đá cựa dao ở Philippine.