Câu chuyện về Betta smaragdina II (Precha)

Câu chuyện về Betta smaragdina II
Precha Jintasaerewonge – http://www.plakatthai.com/smaragII.html

Giới Thiệu
Mục đích của bài viết này là trình bày về một dòng Betta smaragdina nữa; gọi là “Guitar”. Chúng sống nơi dòng chảy sạch và trong. [Cá thể] cùng loài vốn sống ở môi trường khác có xu hướng sở hữu đặc điểm khác biệt về chi tiết. Một con Betta smaragdina thường mà tôi từng thảo luận ở chương trước, loại cá sống trong ruộng lúa nông, môi trường nước tĩnh và bùn. Loại cá có thân dài, mảnh với một mảng xanh lục metallic. Tia đuôi là đường xanh lục xòe và màu đỏ sáng ở vây hậu môn. Vây hậu môn, vây bụng và đuôi ngắn nhưng cân đối với cấu trúc cơ thể của nó. Không gian nhỏ hẹp, nông với cỏ dại rậm rạp đã nhào nặn cấu trúc của nó để sinh tồn tốt nhất ở môi trường đó. Bộ vây dài sẽ gây khó khăn cho nó ở môi trường đó, và kẻ thù có thể dễ dàng cắn bất kỳ phần nào của bộ vây dài của nó. Nhưng loại Betta smaragdina Guitar là thứ gì đó đặc biệt và rất khác. Bạn sẽ ngay lập tức bị cuốn hút từ cái nhìn đầu tiên và bạn sẽ cảm thấy nó khác với Betta smaragdina thường mà mình từng quen thuộc. Nhưng đâu là điểm khác biệt của Guitar với Betta smaragdina thường, bạn có lẽ không thể có câu trả lời. Điều duy nhất bạn có thể nói đó là cảm giác khác biệt và ấn tượng.

Guitar cuốn hút tôi khi tôi thấy lần đầu trong một tiệm cá cảnh nhỏ ở chợ Jatujak tại Bangkok 5 năm trước. Cá trông rất hấp dẫn, linh động và tung tăng với vảy sáng bóng và đuôi vẫy tha thướt. Giá của chúng dĩ nhiên đắt hơn loại Betta smaragdina thường 10 lần. Tôi cố hỏi nhiều điều về nguồn gốc và nơi có Guitar. Nhưng dường như người bán không muốn nói về nó. Mặc dù anh khẳng định với tôi rằng anh bắt cá ngoài địa bàn tự nhiên. Bằng việc phát triển tình bạn một cách chậm rãi, anh trở nên thông hiểu mối quan tâm thực sự của tôi rằng tôi không muốn quấy phá việc kinh doanh của anh. Và tôi cũng hứa với anh rằng bất cứ khi nào tôi muốn Betta smaragdina thì tôi sẽ mua từ anh. (Tôi là khách hàng thường xuyên của anh hơn hai năm qua). Cuối cùng anh liên lạc với đối tác của mình và đặt hẹn cho tôi vào ngày hôm sau. Anh nói rằng chỉ có một vùng mà Guitar có thể được phát hiện. Vùng đó bao trùm hai quận “Sega” và “Bung Khong Long” thuộc tỉnh Nong Khai ở cực đông bắc Thái Lan. Tỉnh vốn giáp với Lào và sông Khong [Mekong] là đường biên giới. Tôi đã tự sửa soạn chỉ trong vài giờ và tôi thấy mình đang đợi chuyến xe bus hạng nhất ở trạm xe đông bắc vào buổi tối cùng ngày. Ngày đó là 25 tháng Tám, 2005.

Guitar Là Gì?
“Guitar” hay ngắn gọn “Tar” là một dòng Betta smaragdina độc đáo vốn khác hẳn Betta smaragdina bình thường. Điểm hấp dẫn đầu tiên và thứ nhất của Guitar là vây bụng dài vốn lúc lắc khi sừng, (người ta đặt tên Guitar bởi vì việc lúc lắc vây bụng giống như gảy đàn Guitar), vây hậu môn, vây lưng và đuôi cũng dài tha thướt hơn. Đặc điểm khác biệt nữa của Guitar là tia đuôi vốn có vạch đứng và cả vảy xanh lục lấp lánh trong khi smaragdina thường có mảng vảy xanh lục và tia đuôi là hoa văn thường. Cấu trúc thân của Guitar được xem là dài hơn và dạng tròn trong khi Betta smaragdina thường có cấu trúc thân ngắn. Nếu Betta smaragdina là “quân nhân”, tôi nghĩ Guitar có thể là sĩ quan (knight) và một Betta smaragdina thường phải là lính quèn (lay soldier).

Môi trường sống của Guitar cũng khác với Betta smaragdina thường. Guitar sống nơi nước chảy trong, sạch. Với địa bàn này, Guitar có vảy lấp lánh và vây dài tha thướt vốn khiến nó hấp dẫn hơn nhiều so với Betta smaragdina thường. Khi mà smaragdina thường sống nơi đất trũng, nước tĩnh, có bùn, hầu hết sống ở vùng tự do bên cạnh ruộng lúa. Guitar sống trong rừng hoang dã hơn vốn xa sự quấy nhiễu của con người.

Ý Nghĩa Của Guitar Trong Giới Cá Cảnh
Có hai vai trò ý nghĩa của Guitar góp phần vào giới Betta. Một là vai trò địa phương của Guitar trong hoạt động đá cá ở đông bắc Thái Lan. Hai là vai trò quốc tế của Guitar về chất lượng Betta cảnh.

Vai Trò Của Guitar Trong Giới Đá Cá Ở Vùng Đông Bắc
Cảm giác bảo tồn Betta smaragdina như là một đấu ngư ở vùng đông bắc Thái Lan rất mạnh mẽ. Khi tôi đến thăm nhiều lò lai tạo, tôi không hề thấy một con Betta splendens thuần dưỡng nào vốn rất phổ biến ở vùng khác của đất nước. Cá chọi họ sử dụng là dòng đấu ngư lai tạp vốn được pha giữa Betta splendens thuần dưỡng và Betta smaragdina. Qua quá trình lai tạo lâu dài, máu splendens có lẽ tồn tại trong đấu ngư smaragdina khoảng 10 phần trăm. Hiện tại, Betta smaragdina về khía cạnh đấu ngư là một dòng pha tạp. Loại pha thuần dưỡng chỉ được thực hiện 10 năm trước. Mục đích chính là tạo ra đấu ngư dai sức hơn, vảy cứng và lối đá tốt. Dai sức (tough heart) nằm sẵn trong Betta splendens thuần dưỡng nhưng lối đá tốt được thừa hưởng từ Guitar.

Vào thời chưa có ai cản Betta smaragdina để đá. Người chơi đơn giản bắt cá từ ruộng lúa. Nguồn gốc của Guitar luôn được giữ kín kẽ và bí mật. Người chơi Betta smaragdina thường không vui khi cáp với Guitar. Bởi anh ta biết rằng đấu ngư của mình bất lợi về lối đá. Guitar đá trên mặt nước trong khi Betta smaragdina thường chuộng đá ở tầng nước giữa. Vì vậy Guitar có thể kiểm soát cuộc đấu. Cấu trúc vây và thân dài hơn đồng nghĩa bơi nhanh hơn và chiến thuật tấn công đầy khéo léo (artistic skill). Clip này cho thấy một đấu ngư cố gắng thuyết phục con kia lên đá trên mặt nước. Nhưng một khi hắn ngoi lên để thách thức hắn bị ngay một cú tấn công chớp nhoáng từ bên trên. Chúng ta có thể đoán rằng vào lúc này, ít ra toàn bộ đấu ngư vùng đông bắc, nhà lai tạo đã giới thiệu Guitar như là huyết thống thiết yếu cho đấu ngư của mình.

Vai Trò Của Guitar Trong Giới Betta Cảnh
Guitar đóng vai trò rất quan trọng trong việc bổ sung những gì mà Betta splendens cảnh thuần dưỡng hiện đại, cả đuôi ngắn lẫn đuôi dài, còn thiếu. Chúng có vảy sáng và sự cuốn hút tự nhiên của cá mà tôi xem là sinh vật ấn tượng nhất. Loại cá cảnh lai tạp hiện đại đang bán trên aquabid [mạng đấu giá] đều được châm đầy bằng ít nhiều huyết thống Guitar. Việc ghép máu (injection) Betta hoang dã vào Betta cảnh hiện đại là điều gì đó như sự trở về bản chất thực sự của sinh vật đáng yêu này sau khi nó bị xáo trộn bởi con người hơn một trăm năm.

Địa Bàn Tự Nhiên Của Guitar
Bạn tôi tuyên bố rằng chỉ có một nơi mà Guitar có thể được phát hiện ở vùng đông bắc Thái Lan. Vùng thể hiện hai địa bàn khác nhau, một là rừng ven hồ và cái kia là dòng suối nhỏ ở rừng mưa cao nguyên. Cá sống nơi cỏ dại rậm rạp ven dòng suối trong, chảy chậm. Có lẽ nhờ nước suối khiến Guitar phát triển vây dài tha thướt và nước trong khiến Guitar phát triển vảy lấp lánh.

Hình mẫu sinh thái của Guitar trông thế này:


Hay chúng ta có thể chuyển hình mẫu sinh thái ở trên thành hình ghép:


Vùng này bao gồm hai quận “Sega” và “Bung Khong Long”. Cả hai gần sông Khong [Mekong], biên giới Thái/Lào. Quận Sega là cao nguyên ngập nước vốn giữ nước mưa cho nông nghiệp địa phương. Con đập ở Sega đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nước tràn cho hồ Bung Khong Long. Người ta nói rằng cá Guitar bơi ngược dòng suối và lên đến cao nguyên phía trên đập, khoảng cách gần 30 km. Vì vậy cùng dòng Guitar có thể được phát hiện ở cả hai quận và tôi đoán nguồn gốc của Guitar phải ở hồ Bung Khong Long vốn tự nó là một loại Guitar khác biệt với Betta smaragdina thường.

Việc bắt Guitar trên cao nguyên ngập nước ở quận Sega có gì đó thú vị và khám phá. Chúng tôi đã băng qua cả đống cỏ dại cao ngất. Tay đánh bắt chuyên nghiệp chỉ đơn giản kiểm tra xung quanh và bắt hú họa để xem số lượng dự đoán của Guitar trong vùng. Chúng tôi băng qua một dòng suối nhỏ sang bên kia và lần này chúng tôi thấy nhiều Guitar. Nhưng mục đích của chuyến đi này không thực sự để bắt Guitar, mà còn cho nghiên cứu của tôi. Vì vậy chúng tôi quyết định rời khỏi địa điểm ấn tượng và hoa dại đáng yêu này đến địa bàn Guitar khác, ven hồ Bung Khong Long yên bình.

Việc bắt Guitar ở ven hồ Bung Khong Long khác xa với trải nghiệm Sega. Tại Sega, chúng tôi ở giữa đám cỏ dại cao ngất với [cảm giác] khám phá thú vị trong lớp bùn đỏ quạch của dòng suối chảy chậm vốn bắt nguồn từ con đập. Ở hồ Bung Khong Long, chúng tôi tìm thấy trải nghiệm kỳ thú nữa. Cá sống nơi nước tĩnh rất trong. Cỏ dại thấp ở ven hồ cho phép chúng tôi đánh bắt smaragdina xinh đẹp với tầm nhìn đầy đủ. Môi trường phù hợp cho phép chúng tôi nhẹ nhàng dùng lòng bàn tay mình để múc cá lên. Chúng tôi cũng có khả năng khám phá hình ảnh trong quá khứ, sơ tuyển đấu ngư tốt bởi nông dân. Anh ta thả một đấu ngư với đấu ngư khác và quan sát cách chúng đá rồi đem con thắng trận về nhà. Hậu cảnh núi cao và hồ nước yên bình khiến chúng tôi cảm thấy như đang bước trong vườn địa đàng.

Dạng Cấu Trúc Của Guitar
Guitar có ba loại cấu trúc và khác biệt nhỏ ở hai dạng màu. Trước đó tôi luôn nghĩ rằng tất cả Betta hoang dã đều chỉ có một loại cấu trúc gọi là “bản lóc”. Mà nó có cấu trúc thân tròn và dài. Tuy nhiên, bạn tôi bảo rằng có ba loại cấu trúc ở Betta smaragdina hay Guitar nói riêng.

● Loại bản lóc (Channa striata)
● Loại bản rô (Anabas testudineus)
● Loại bản còm (Chitala ornata)

Dù vậy tôi nghĩ rằng khác biệt giữa mỗi loại không rõ ràng như Betta splendens thuần dưỡng mà tôi từng thảo luận ở phần Giới thiệu về Plakat Thái. Tuy nhiên nó vẫn thể hiện dấu vết của loại cấu trúc được nói đến.

Có hai dạng màu ở Guitar vốn có thể được phát hiện ở cùng địa điểm, một là xanh lục và cái kia là đen. Cả hai đều có đốm xanh lục lấp lánh trên vảy của mình. Dĩ nhiên cả hai dạng đều có hoa văn khác với Betta smaragdina thường vốn được phát hiện ở ruộng lúa.

Bốn Phương Pháp Bắt Guitar
Bởi vì mực nước ở dòng suối khá cao, khoảng 50 cm so với Betta sống ở ruộng lúa vốn khoảng 10 cm. Vì vậy việc sử dụng bàn tay là không thể ở mực nước cao. Có 4 phương pháp bắt Guitar từ môi trường của nó:

● Lòng bàn tay trường hợp cá sống ở mực nước thấp như dấu chân động vật. Người bắt cá nhẹ nhàng kiểm tra xung quanh và tìm kiếm tổ bọt của cá. Rồi anh ta nhẹ nhàng vạch cỏ dại và sử dụng tay mình vớt cá bên dưới tổ bọt. Phương pháp này, người bắt có thể kiếm được cá đực mạnh khỏe trong số vài con. Phương pháp này cũng an toàn nhất trong việc bảo tồn địa bàn Betta và dân số của nó.

● “Ta kheng”. Sử dụng ngư cụ địa phương gọi là “Ta kheng”. “Ta kheng” là ngư cụ cơ bản của dân địa phương dùng để bắt đủ loại cá khác nhau ở vùng đất ngập. Người bắt đặt dụng cụ phía trước mình rồi anh dậm chân để đuổi cá bơi vào “Ta kheng”. Sử dụng “Ta kheng”, cả đực lẫn cái bị đánh bắt với số lượng lớn. Kích cỡ mắt lưới của “Ta kheng” cho thấy kích thước cá mà ngư phủ muốn.

● Lóng tre hay lon thiếc nhỏ có thể đặt trên mặt nước giữa đám rong rêu. Người bắt sẽ quay lại để kiểm tra lóng tre sau 2-3 ngày. Cách này sẽ bắt được cá cỡ lớn hay hung dữ và cũng ít xáo trộn môi trường hoang dã. Đa số trường hợp, người bắt cá sẽ kiếm được cả cặp, đực và cái. Trong phương pháp này, một mánh khóe có thể đề cập ở đây, người bắt cá có thể đi qua cỏ dại. Việc này sẽ mở ra không gian và chuyển động nước kích thích Betta đến tìm chỗ mới để làm tổ bọt.

● Bẫy nhử. Phương pháp này phần nào thú vị hơn và cũng được dùng để bắt chim hoang, bằng việc bỏ một con Betta smaragdina đực vào bịch plastic trong tại một góc mà người bắt mong đợi có cá đực khác. Sau vài giờ, người bắt sẽ quay lại để xem có con Betta smaragdina đực hoang nào đến để sừng với con trong bịch plastic trong. Nó sẽ thể hiện chủ quyền và bảo vệ lãnh thổ của mình bằng cách đặt cả mạng sống và tinh thần của mình để đá với kẻ xâm nhập. Phương pháp bẫy nhử tương tự phương pháp tìm tổ bọt nhưng nó hiệu quả hơn. Đấu ngư vốn có thể tự ẩn mình giữa đám thực vật hoang sẽ xuất hiện ngay lập tức khi kẻ thâm nhập ra mặt.

Lai Tạo Betta smaragdina
Ngày nay người dân ở vùng đông bắc lai tạo Betta smaragdina để đá. Chúng là dòng đấu ngư thuần dưỡng lai tạp. Tôi thấy rằng chính sách lai tạo là hình mẫu phát triển tương tự vốn xảy ra ở cá chọi tuyển Betta splendens. Cả hai đều có cùng yếu tố biến động về phát triển.

Năm năm trước, chuyến đi đầu vào năm 2000, nhiều tay chơi không công nhận đấu ngư của mình là dòng lai tạp, dù họ bí mật pha với splendens. Hầu hết đều tuyên bố đấu ngư của mình được bắt từ địa bàn tự nhiên hay Betta smaragdina hoang dã thuần chủng. Điều này có nghĩa là trong quá khứ đấu ngư smaragdina lai nói chung không được chấp nhận. Phần lớn hoạt động vẫn là bắt [cá] từ thiên nhiên để đá trường. Nhưng trong chuyến đi này (25 tháng Tám, 2005) mọi tay chơi đều chấp nhận rằng đấu ngư của họ đến từ dòng lai tạp!!

Khởi phát ban đầu về chính sách lai tạo có lẽ chỉ 10 năm trước, vốn lan dần đến các tay chơi. Tuy nhiên, việc đá cá Betta smaragdina có thể truy ngược hơn trăm năm trước, nhưng không ai có thể nói năm cụ thể nông dân bắt đầu chơi trò này. Tôi nghĩ nó phải bắt đầu vào cùng thời kỳ với cá chọi splendens. Điều này trả lời tại sao cá chọi splendens không thể thâm nhập vào vương quốc đá cá đông bắc. Một câu hỏi từ chuyến đi trước mà tôi có câu trả lời chuyến này là “làm thế nào tay chơi biết con đực nào có tài thi đấu nếu chúng được bắt từ tự nhiên”. Bởi vì điều mà tôi biết là không phải mọi Betta hoang dã đực đều muốn đá. Một số thực sự hung dữ nhưng một số đơn giản chơi trò sừng sộ và bỏ chạy.

Trong công đoạn sơ tuyển, nông dân đơn giản bắt một đấu ngư và thả nó với con khác. Họ đơn giản xem chúng đá với nhau cho vui. Rồi họ đem con thắng trận về nhà và nuôi nó như thú cưng và để thách đấu với người khác. Để cải thiện kỹ năng đá, nhà lai tạo giới thiệu các dòng Betta splendens thuần dưỡng và Guitar vào cá chọi Betta smaragdina tuyển. Mục đích của việc lai tạo là; phát triển vảy tốt hơn, dai sức hơn, lối đá tốt hơn, định hướng thương mại và trên hết là kiểm soát tiêu chuẩn về chất lượng thi đấu. Trên thực tế, tất cả yếu tố biến động này tương tự như sự phát triển của Betta splendens thuần dưỡng.

Để thiết lập môi trường lai tạo của Betta smaragdina với số lượng nhỏ là đơn giản và gần với địa bàn tự nhiên của nó nhất. Nhà lai tạo đơn giản đào một hồ vuông nhỏ sâu 50 cm và dài rộng mỗi cạnh 1.5 m. Nhà lai tạo bố trí môi trường hồ tương tự với địa bàn tự nhiên của nó. Ông đặt một lóng tre để cặp cá giống giao phối, ấp trứng. Đoạn clip ngắn này cho thấy cá đực bận rộn bảo vệ tổ của nó đến mức nào và cá bột nằm trong lóng tre. Lối lai tạo này gìn giữ và bảo tồn một loài Betta nguyên gốc vốn không chủ đích bán đại trà như Betta splendens. Tuy nhiên, tôi có thể thấy bức tranh trong tương lai gần khi nhà lai tạo Betta smaragdina sẽ cản đấu ngư để cung cấp cho các tay chơi máu me ở các trường đá vùng đông bắc.

Lời Kết
Bất cứ khi nào tôi gặp một tay chơi, người thích đá Betta smaragdina. Tôi luôn hỏi anh ta sao không đá Betta splendens. Câu trả lời luôn giống nhau, họ nói rằng Betta splendens đá quá lâu. Nhưng khi tôi hỏi họ tại sao bạn giới thiệu máu splendens vào đấu ngư Betta smaragdina? Câu trả lời luôn giống nhau nhưng nó có vẻ mâu thuẫn với câu trả lời trước. Họ nói rằng họ muốn phát triển smaragdina để đá lâu hơn. Việc đá lâu hơn ở trường smaragdina nghĩa là đấu ngư có khả năng duy trì hoạt động thi đấu của mình quá một giờ. Bởi vì luật đá trường coi là hòa khi một con không thể thắng con kia trong thời gian thi đấu một giờ.

Câu hỏi là tại sao tay chơi Betta smaragdina không muốn chuyển sang đá Betta splendens? Hay tại sao Betta splendens không thể thâm nhập vào trường đấu Betta smaragdina ở vùng đông bắc?

Tôi nghĩ có vài yếu tố có thể trả lời câu hỏi này.

● Văn hóa đá Betta smaragdina ở vùng đông bắc phát triển đồng thời với đá cá splendens. Vì vậy cả hai hoạt động đá cá đều có thế mạnh riêng. Vùng đông bắc có Betta smaragdina trong khi miền trung có splendens. Tôi nghĩ chúng ta thậm chí có thể sử dụng mô hình phát triển của cá chọi smaragdina minh họa mô hình phát triển của Betta splendens vốn bị thất lạc bằng chứng của mình.

● Mức độ sức ép kinh tế đóng vai trò khiến splendens phủ bóng lên tay chơi vùng đông bắc. Ở đông bắc, người chơi hầu hết là nông dân nhưng ở miền trung đất nước, Bangkok là trung tâm, nghề nghiệp của người chơi đa dạng và phức tạp hơn, chủ nghĩa tư bản, định hướng thương mại v.v. Hiện nay, Betta splendens thuần dưỡng hiện đại là hạng mục xuất khẩu chính trong ngành cá cảnh Thái Lan. Bản chất của cộng đồng nông dân là bảo lưu văn hóa trong khi, chủ nghĩa tư bản đòi hỏi sự thay đổi và cải tiến. Điều này cũng ám chỉ câu hỏi rằng tại sao sự phát triển của Betta splendens nhanh hơn nhiều so với smaragdina. Trên thực tế, bản chất của cá chọi Betta splendens hiện đại đã tự phát triển ra ngoài cộng đồng nông dân. Đấu ngư smaragdina, dẫu không sao chép mô hình phát triển từ splendens nhưng vẫn phát triển theo cùng hướng với splendens khi đuổi theo kinh tế của Bangkok.

Tôi phát hiện hướng mà cá chọi Betta smaragdina dõi từng bước theo sự phát triển của cá chọi Betta splendens. Chẳng hạn, khi tôi tham gia vào một nhóm nhỏ đá smaragdina. Tôi thấy nhiều trận đá lâu hơn, nhiều trận thậm chí đá hơn một giờ vốn được coi là hòa. Một số tay chơi ngoài trường than phiền rằng “năm sau chúng ta phải mở rộng thời gian thi đấu thành 1:30”. Tại sao? Bởi vì một giờ là không đủ để anh ta kiếm tiền. Điều đó có nghĩa họ đã phát triển đấu ngư smaragdina gắt hơn 5 năm trước khi tôi viếng thăm. Vào lúc đó, một trận đấu trung bình sẽ khoảng 20 đến 30 phút. Một số trận, thậm chí một con đơn giản bỏ chạy với tổn thương tối thiểu. Ai mà biết, có lẽ 5 năm nữa, họ có thể yêu cầu 2 giờ hay đại loại? Và sau cùng, họ có thể phát triển đấu ngư Betta smaragdina gắt nhất ngang ngửa với cá chọi splendens, hay thậm vay mượn luật đá từ trường splendens.

Dẫn dắt thực sự về chính sách lai tạo của cả smaragdina lẫn splendens chắc chắn là ý tưởng kinh tế. Việc mở rộng đám mây tư bản từ Bangkok bao trùm người dân đông bắc nhất định phù hợp với chính sách lai tạo đấu ngư. Nhà lai tạo quan tâm hơn đến thắng và thua. Phần thưởng thi đấu lớn hơn. Hàng thuần dưỡng tốt có thể bán với giá rất cao, và chẳng còn huyền thoại về đấu ngư tốt ở một địa điểm bí mật nhất định nữa. Đó chỉ là đấu ngư tốt nhất có thể kiếm từ nhà lai tạo giỏi nhất trong trường đấu khắc nghiệt nhất. Và đấu ngư tốt nhất là sản phẩm lý tưởng của nhà lai tạo. Câu chuyện này nhất định được liên hệ với câu chuyện về Betta splendens. Tôi có thể nói rằng nếu bạn muốn thấy rõ bức tranh phát triển của Betta splendens trong quá khứ, chỉ đơn giản nhìn vào sự phát triển hiện tại của Betta smaragdina. Hay câu chuyện về sự phát triển của đấu ngư smaragdina thực sự là phản chiếu về sự phát triển của đấu ngư splendens. Có lẽ tôi ngại rằng nếu chủ nghĩa tư bản vốn tràn từ phương Tây vào châu Á từng diễn ra trong lịch sử nhân loại. Có lẽ sự phát triển về chính sách lai tạo cá chọi, như từng bị nói là một trò độc ác ở châu Á, đơn giản là tác động không thể tránh từ làn gió phương Tây.

(ngày 15 tháng Mười, 2005).


===================================

Tổng quan về cá chọi Xiêm hay Plakat Thái

===================================