Các loại đen khác nhau

Các loại đen khác nhau
Victoria Parnell - http://www.bettysplendens.com/the-different-types-of-black.html


(Kit Watchara)

Một trong những vấn đề rắc rối nhất đối với người mới bước vào thú chơi của chúng ta là các loại betta đen khác nhau, và cách thức chúng hoạt động về khía cạnh di truyền. Tệ hơn nữa, khi họ hỏi các nhà lai tạo kinh nghiệm hơn, thì câu trả lời mà họ nhận được thường rời rạc và sai lệch. Ngoại trừ một nhà lai tạo đang làm việc với một loại cá đen trong diện thắc mắc, anh hay cô ta có thể không biết nó là gì hay nó hành xử thế nào về mặt di truyền, và vì vậy vấn đề vẫn còn đó.

Để giúp hạn chế nhầm lẫn, tôi đã trao đổi với nhiều nhà lai tạo khác nhau ở khắp nơi trên thế giới, những người chuyên các loại cá đen mà chúng ta đang bàn đến. Thêm nữa, cá nhân tôi từng làm việc với hầu hết các loại này, và có thể cung cấp một cái nhìn trực quan rằng chúng là gì, và nhà lai tạo có thể mong đợi gì.

Ở cá betta hoang dã, màu đen thường bị che phủ bởi những màu khác. Phân bố của sắc tố đen là toàn thể cá ngoại trừ ở hầu hết đuôi và vùng bụng. Phân tán này ở mật độ trung bình nhưng thường không rõ ràng bởi các màu che phủ khác.

Hiện có nhiều loại betta đen khác nhau sẵn có vào ngày nay, nhưng nếu chúng ta bỏ qua việc sử dụng vô số tên dòng của nhiều nhà lai tạo khác nhau, chúng ta còn lại những loại phổ biến nhất:

- Black Melano
- Black Lace
- Black Orchid [Hắc Lan], Black Devil [Hắc Quỷ], Black Ice [Hắc băng]
- Đen nền-copper (trào lưu mới nhất)

Black Melano


(Mark Ibara)

Đây là loại đen phổ biến nhất ở cá betta. Ở melano betta, một gien đột biến khiến hắc tố gia tăng mạnh về mật độ và bao phủ. Gien đột biến khiến màu đen gia tăng có tính lặn so với gien đen thường. Điều này có nghĩa nếu một melano betta được cản với betta thường vốn không mang gien đột biến đen thì tất cả hậu duệ (offspring) đều là cá đa sắc. Những hậu duệ này đều mang gien hắc tạng (melanism) nhưng không thể hiện ở màu sắc của chúng. Chúng được gọi là “mang gien melano” (melano geno) và không thể phân biệt với betta đa sắc thường. Các tính trạng lặn chỉ thể hiện ra bên ngoài nếu cả hai bên cha mẹ đều chuyển giao gien đột biến cho hậu duệ của chúng. Cá melano cái không thể sử dụng vào mục đích lai tạo, và do đó màu sắc phải được duy trì bằng việc sử dụng cá cái của màu khác vốn mang gien đột biến melano, thường là màu ánh kim (xanh dương, xanh thép, xanh lục). Không may, những bầy pha này chắc chắn đưa ánh kim vào thân và vây của cá melano, vốn bị xem là một lỗi theo tiêu chuẩn IBC.

Tế bào hắc tố (melanophore) ở melano phát triển rất khác so với điều được thấy ở Black Lace và cá hoang dã. Chúng chồng chất và rất sánh (sticky), vốn là lý do chúng tạo ra màu đen đậm đặc như vậy. Nếu bạn quan sát cặn kẽ một con melano, bạn sẽ thấy rằng chúng có nhiều đốm trên khắp vây của mình, điều khiến chúng trông thật sẫm. Đấy là những “viên” tế bào hắc tố. Các nghiên cứu sơ bộ chứng tỏ rằng những tế bào hắc tố này có các protein kết dính (adhesion) đặc biệt. Một giả thuyết cho rằng các protein này cũng chịu trách nhiệm cho sự vô sinh ở cá cái. Melano cái cũng đẻ trứng trong khi sinh sản như cá cái bình thường, nhưng có gì đó xảy ra trong quá trình nở khiến trứng đã thụ tinh bị hỏng.

Bề ngoài của Black Melano betta là màu đen rất sẫm, đậm đặc (thường tiệm cận màu “đen-xanh” của quạ). Cản melano đực với cá cái ánh kim mang gien-melano (xanh dương, xanh lục hay xanh thép) sẽ tạo ra 50% black melano và 50% ánh kim mang gien melano. Trong số đó, chỉ có 25% black melano hậu duệ có thể được sử dụng để lai tạo, bởi như đã biết rằng black melano cái không có khả năng sinh sản.

Black Lace [Đen Viền]


(Victoria Stark)

“Black Lace” betta là cá màu sẫm vốn hiếm khi đạt được chiều sâu và cường độ của black melano. Hầu hết cá Black Lace thể hiện quá nhiều ánh kim trên thân và vây để có thể cạnh tranh trong lớp Đen, và thay vào đó được chuyển sang Nhị Sắc Nền Sẫm. Phần rìa vây của cá Black Lace phải trong suốt (clear) hay trong mờ (cellophane) trông như “viền ren” vốn đem lại tên gọi cho loại cá đen này. Các tay chơi nghiệp dư cần đặc biệt cẩn thận để không nhầm Black Lace với Melano Butterfly, mà các vây của chúng cũng mờ dần đến trong suốt (clear) hay khói (smoke). Khác với Black Lace, Melano Butterfly vẫn duy trì thân đen thật sẫm hay xanh-đen, và về di truyền vẫn là melano.

Nghe nói rằng Black Lace bắt nguồn từ cá non-red ở châu Á, và có lẽ từng tồn tại một dòng thuần. Những con vốn đang lưu hành ngày nay thường xuất phát từ dòng marble và như mọi cá đen nền-marble khác, chúng có thể rất khó để dự đoán một cách chính xác.

Giống như melano, Black Lace có tính lặn so với đen thường; tuy nhiên khác với melano, Black Lace cái sinh sản được (fertile). Cản Black Lace với Melano không cho ra 100% cá đen ở vài đời đầu tiên bởi vì các gien kiểm soát màu đen ở những dòng này là những alen khác nhau. Rất gần đây, nhà lai tạo và triển lãm hàng đầu Connie Emery từng làm việc với bầy pha Black Lace và Black Melano và tạo ra thứ mà cô gọi là “Double Black” [Đen Kép] – một màu đen đậm hơn với cá cái sinh sản được.

Black Orchid [Hắc Lan], Black Devil [Hắc Quỷ], Black Ice [Hắc Băng]

Ban đầu, Henry Yin lấy cái tên Black Orchid để mô tả phát triển đặc biệt của mình về Crowntail nhị sắc sẫm, (tôi nghe nói) vốn KHÔNG phải là cá đen gốc-marble mà là một loại melano với rất nhiều ánh kim xanh thép, đặc biệt ở trên vây. Từ đó tên này được áp dụng cho bất kỳ con cá nào với màu sắc tương tự ở mọi dạng đuôi, từ HM đến Plakat, nhưng những con này hầu như xuất phát từ marble. Về bản chất, Black Orchid betta màu đen sẫm với những vệt xanh thép ở vây, thường gần như hình thành hoa văn bướm. Màu ánh kim không chỉ giới hạn ở vây, nhiều con Black Orchid còn xuất hiện nhiễm đỏ (một dấu hiệu nữa về gien marble đang quậy tưng dòng này). Việc gia tăng nhiễm đỏ (red wash) cho ra một loại “đen” mới – cái gọi là “Black Devil”, vốn là một loại đen marble với màu đỏ trên vây thay vì ánh kim. Chúng không cản thuần (breed true) và việc tạo ra Black Devil betta dường như rất may rủi. Black Ice betta cũng xuất phát từ marble, và thỉnh thoảng xuất hiện trong một bầy marble. Nó là một cá đen vốn biến thiên về cường độ [không đều] và sở hữu ánh kim tươi tắn trên thân và vây. Màu ánh kim ở cá Black Ice có thể là xanh thép, xanh dương hay xanh lục. Việc lai tuyển chọn gia tăng tỷ lệ hậu duệ Black Ice từ một cặp Black Ice, nhưng nó vẫn không cản thuần.


Một trong những con “Black Orchid” gốc của Henry Yin


”Black Devil” [Hắc Quỷ] (Greatbetta)


”Black Ice” [Hắc Băng] (Greatbetta)

Super Black

Với sự ra đời của loại cá copper, điều trở nên phổ biến là pha copper đơn sắc vào bất kỳ màu sắc sẵn có nào có thể nghĩ ra, kể cả melano. Trước hết, con copper/gold cái mà tôi kiếm được (vào 2003) được cản với một melano HM đực từ dòng cá của Bonnie McKinley, và tạo ra 100% xanh lục metallic. Những đời tiếp theo chứng kiến sự trở lại của màu melano, với một số cải thiện: trong khi hầu hết cá đen ở dòng này nhiễm nặng ánh kim copper, thì chúng lại hầu như không dính ánh kim xanh dương hay xanh thép như thường thấy (và bị lỗi) ở melano betta. Việc lai tuyển chọn làm gia tăng cường độ của màu đen trong khi vẫn giữ dòng tương đôi sạch với xanh dương hay xanh thép, và sau cùng tạo ra cá đen cái có ánh kim copper vừa đủ, sinh sản được. Mặc dù nhiều con từ dòng copper melano có quá nhiều copper để được coi là lý tưởng cho mục đích triển lãm IBC, nhưng vẫn có những cá thể vốn thể hiện màu đen “mollie” đơn sắc hoàn hảo mà không dính chút metallic hay ánh kim nào. Vấn đề còn lại là để xem các nhà lai tạo chuyên nghiệp có thể phân lập những con lý tưởng này và bắt đầu tạo ra cá betta đen đơn sắc từ các dòng metallic vốn đang cạnh tranh một cách vững vàng ở những vị trí hàng đầu.


(Wasan Sattayupun)


(Dong)

Vì vậy hỡi các bạn, Những Người Yêu Chuộng Cá Betta Đen! Hãy chọn ra loại cá đen yêu thích của mình, xắn tay áo lên và bắt đầu làm việc. Cá Halfmoon đen đơn sắc đích thực vẫn đủ hiếm để được săn lùng ráo riết và những dòng cá khác nhau đang đủ thách thức để khiến một nhà lai tạo bận rộn trong nhiều năm trời. Hãy xem ai có thể tạo ra cá đen tốt nhất!


============================


Ghi chú

Có một đột biến “ức chế ánh kim” xảy ra ở cá chọi Xiêm mà dthong đã phát hiện từ lâu: Để tạo dòng cá mới - Hãy bắt đầu từ cá đá! Một khi ánh kim bị ức chế, chủ yếu ở thân, thì cá sẽ thể hiện các lớp màu bên dưới như đen và đỏ, nhưng nó lại không đủ mạnh để xóa bỏ hoàn toàn, màu ánh kim vẫn còn phảng phất ở thân và nhất là các tia đuôi. Nhiều năm trước, anh vanhoang từng tặng mình một con trống Xiêm đen nhập từ Thái về, vốn bị để lâu thành quá chạng, không đá được. Trống được cản với mái Giant, kết quả bầy đầu không té ra con cá đen nào. Toàn bộ bị loại mà không cản tiếp. Nhiều năm sau, mình lai một trống xanh với mái Xiêm đen, cũng do anh vanhoang tặng, mục đích là tạo dòng metallic. Kết quả không như ý khi tại đời F2 chỉ có duy nhất một trống đen thui như mái Xiêm gốc, sung mãn, đạt yêu cầu lai tạo. Toàn bộ trống metallic đạt về màu sắc, nhưng kém sung đều bị loại. Kế hoạch được điều chỉnh thành tạo dòng cá đen và tiếp tục đến các đời F3 và F4.

Loại đen này có thân và tia đuôi nhiễm xanh. Quá trình tuyển chọn giới hạn thành xanh thép (steel blue), với vẻ ngoài trắng bạc (silver) và giảm tối đa lượng xanh trên thân. Vì trống xanh gốc có red-loss, nên màu đen không nhiễm đỏ. Cá không bị lột rồi tái đen, hay trong bầy không có con cellophane nào, dấu hiệu đặc trưng của black marble. Điểm khác biệt nữa là cá này chỉ trở nên đen thui khi sừng, nhưng black marble thì luôn đen thui bất kể tâm trạng! Cá cũng không có viền bướm của black lace. Và hiển nhiên không phải là black melano hay black orchid. Chúng tôi thấy nó phù hợp với mô tả về một dòng có sẵn: black ice!


Trống Black Ice đời F3.